فريدون آدميت کتاب اميرکبير و ايران را که نخستين کتاب تاليفي وي بود در سالهاي 1324ـ1323 را منتشر کرد. شگفت آنجاست که او به‌رغم نگارش تاليفات بسيار در سالهاي آتي عمر، اشتهارش را بيش از همه مرهون و مديون کتاب اميرکبير و ايران است. در اهميت اين کتاب، همان بس که با گذشت نزديک به […]
فريدون آدميت کتاب اميرکبير و ايران را که نخستين کتاب تاليفي وي بود در سالهاي 1324ـ1323 را منتشر کرد. شگفت آنجاست که او به‌رغم نگارش تاليفات بسيار در سالهاي آتي عمر، اشتهارش را بيش از همه مرهون و مديون کتاب اميرکبير و ايران است. در اهميت اين کتاب، همان بس که با گذشت نزديک به هفت‌دهه از زمان انتشار آن همچنان مورد وثوق تاريخ‌پژوهان است و هر پژوهشگري که سوداي پرداختن به موضوع اميرکبير در سر بپروراند خود را ناگزير از مراجعه به کتاب آدميت خواهد ديد.
فريدون آدميت درکتاب اميرکبير وايران براي نخستين بار زندگي اميرکبير را به روايتي متفاوت از آنچه در دوران قاجار قضاوت شده بود به تصوير مي کشد
کتاب اميرکبير و ايران سرگذشت نگاري به سنت مورخان ما نيست؛بلکه دراين کتاب شخصيت ميرزا تقي‌خان در سير تحول تاريخ زمان مورد تحليل قرار گرفته است و به جريان‌هاي تاريخ و عوامل سازنده آن جريان‌ها، خاصه به بنيادهاي اجتماعي ايران توجه شده. کوشش مولف دراين کتاب برآن بوده تا رابطه اميرکبير را با اجتماع بررسي نموده وتاثيرش را در تاريخ بازنمايد.
کتاب «اميرکبير و ايران»، در ده بخش تنظيم شده است. در نخستين بخش با بررسي «آغاز زندگي» سير رشد ميرزا تقي‌خان را از تولد در هزاوه تا هويت، خانواده، کودکي، جواني، شخصيت، عادات و خصايل، پرورش در خاندان قائم‌مقام فراهاني بررسي کرده است و به اينجا رسيد که در فصل دوم از ماموريت‌هاي سياسي و ديپلماتيک در روسيه، ايروان و عثماني مي‌گويد که از يک سو تاثيري عميق در انديشه‌هاي ميرزا تقي‌خان داشته است و از سوي ديگر به تدابير هوشمندانه و قواعد مذاکرات خارجي امير مي‌پردازد.
«زمامداري» سومين بخش کتاب آدميت است که چگونگي روند تحول فکري اميرکبير و اصول حکومت و نظم ميرزاتقي‌خاني را مورد بررسي قرار داده و از آشنايي با بنيادهاي مدني غربي، آگاهي از تنظيمات عثماني، تأثير مجموعه عوامل مؤثر در پرورش شخصيت و انديشه امير، صدارت، کتابچه خيالات اتابکي (کتابچه‌اي که امير در دوران تبعيد نگاشت)، ناسيوناليسم و خيال کنستيتوسيون مي‌گويد.
سياست‌هاي امير در «امنيت داخلي» و «اصلاحات سياسي و اجتماعي» و اقدامات ميرزا تقي‌خان در حوزه دانش و فرهنگ، «سياست اقتصادي»، «سياست مذهبي» و «سياست خارجي» از ديگر بخش‌هاي ديگر اين کتاب است که در بخش دهم با سرنوشت اميرکبير به پايان مي‌رسد. آدميت در اين فصل سرنوشت اميرکبير را در نظام سياسي ايران بازخواني مي‌کند و معتقد است:
«سرانجام غم‌انگيز امير حاصل برخورد حکومت او بود با عوامل ديگر قدرت يعني: سلطنت، دربار و سياست خارجي.»
