انتخابات فرصتي براي خانه تکاني: با بهترين انتخاب، شايسته سالاري را نهادينه کنيم

در نظام هاي سياسي مردم سالاري، مهمترين منبع قدرت دانايي و خردمندي است. درست از سي و هفت سال پيش، زماني که انقلاب جمهوري اسلامي ايران به پيروزي رسيد و تغيير نخبگان با تکيه بر ميزان راي ملت به جاي تهديد و خوف به آرزو و آرمان بدل گرديد، بسياري از فعالان عالم سياست، اتفاق نظر داشتند رشد آگاهي و برخورد عقلاني شهروندان با مقوله ي انتخابات در پيشرفت و توسعه ي جامعه نقشي بي بديل خواهد داشت. هرچه اطلاعات و شناخت شهروندان نسبت به نقش و قدرت خود در انتخابات بيشتر باشد، به همان ميزان نمايندگاني شايسته تر سکان امور اجتماعي و سياسي را بر عهده خواهند گرفت.

از اين رو تلاش براي افزايش خودآگاهي مردم از نقش بي بديل شان در قدرت و ساير مزاياي اجتماعي مي تواند در انتخاب آنها موثر بوده و نهايتا به نفع کليه شهروندان و منافع ملي تمام شود. ترويج معيارهاي معتبر و مطمئن در انتخابات از اهميت ويژه اي برخوردار است. ملاک و معيارها براي سنجش لياقت نامزدهاي نمايندگي در هر جامعه به خواستگاه آنان وابسته است. به اين منظور در اين يادداشت تلاش مي شود به نقش خرد و دانش به عنوان مهمترين محصول زندگي بشر و عاملي مهم در توليد مزاياي اجتماعي ديگر اشاره شده و اثراتش بر انتخاب مردم مورد نقد و بررسي قرار گيرد.

عموما پس از ثبت نام داوطلبان براي نمايندگي و عبور آنها از فيلتر شوراي نگهبان، به طور جسته و گريخته تا شروع قانوني تبليغات، به معرفي خود مي پردازند. با شروع زمان رقابت تبليغاتي، نامزدها تلاش خود را مي کنند  تا هيچ نقطه اي از حوزه ي انتخابيه آنها، از نظر دور نمانده باشد. در تبليغات نامزدها ويژگي هاي مهم خود را به مردم معرفي مي کنند تا مورد اقبال و انتخاب شهروندان قرار گيرند. مهمترين ويژگي هايي که نامزدها به آن مي بالند و آن را دليلي براي شايستگي خود مطرح مي کنند را به طور کلي به دو دسته ي ويژگي هاي انتسابي و ويژگي هاي اکتسابي تقسيم مي کنند. ويژگي هاي انتسابي عموما در جوامع سنتي مورد استقبال مردم قرار مي گيرد. براي نمونه فردي خود را به شخص با نفوذي مرتبط مي داند و معتقد است که مردم بايد به اين خاطر به او راي دهند. فردي که بعد از چهل سال براي پدر بزرگش ياد بود مي گيرد و وليمه مي دهد، به اين ويژگي توجه دارد. همان گونه که در گذشته شاهزادگان حکومت را، به خاطر انتساب به شاه، حق خود مي دانستند، اين افراد به توانايي هايي که با تلاش خود به دست آورده اند توجهي ندارند. در جوامع مردم سالاري، آنچه که بيش از همه براي برخورداري از مزاياي اجتماعي از جمله قدرت، اهميت دارد، انتساب فرد به شخص يا دارا بودن ويژگي هاي جسمي و جنسيتي خاص نيست، ملاک برخورداري، ميزان تلاش و کوششي  است که او انجام داده است. بنابراين لياقت افراد نه با رنگ پوست و قد و قواره ي متناسب و نه به دليل ارتباط و انتساب با منابع قدرت و ثروت و احترام، بلکه به خاطر بهره مندي از معيار دانايي و توانايي است که با جد و جهد به دست آمده باشد.

در تقسيم بندي ديگر مشاهده مي شود برخي از نامزدها با بهره گيري از مزاياي اجتماعي ثروت، قدرت و احترام، به معرفي خود مي پردازند. ثروت عبارت است از پاداشي که در ازاي انجام کاري به فرد سپرده شود يا دارائي هايي که از طريق ارث و يا هديه به فرد واگذار شده باشد. اگرچه داشتن اين مزيت ممکن است به کارآفريني و شايستگي هاي افراد وابسته باشد ولي متاسفانه، شائبه هاي مالي در دسترسي به اين مزيت باعث شده است تا نتواند معيار مناسبي براي انتخاب باشد. افزون بر اين سوء استفاده از اين مزيت و خرج پول هاي ميلياردي با سفره انداختن و کمک هاي بلاعوض کردن، براي دسترسي به قدرت، علاوه بر توهين به شعور شهروندان، اين نگراني را ايجاد مي کند که در فرداي نمايندگي، از قدرت براي چپاول بيت المال سوء استفاده شود.

در کنار ثروت، احترام و منزلت اجتماعي عامل ديگري است که نامزدها براي دسترسي به قدرت و انتخاب شدن توسط مردم به آن توسل مي جويند. مزيت احترام با انجام کارهايي که به باور مردم خارق العاده است و براي همگان امکان پذير نيست به دست مي آيد. مثل فردي که در مسابقات بين المللي صاحب مدال قهرماني شود و يا به عنوان بهترين هنرپيشه انتخاب شود. عده اي از افراد مشهور متاسفانه به دليل داشتن اين مزيت وارد صحنه سياسي کشور مي شوند و از قضا مورد اقبال مردم نيز قرار مي گيرند. در عمل، نتيجه انتخاب چنين افرادي، اداره ي جامعه را با مشکل مواجه مي کند. در شوراي شهر تهران، چند قهرمان ورزشي انتخاب شده اند که به اذعان بسياري از صاحب نظران شناخت درست و مناسبي از مشکلات و مسائل جاري شهر ندارند.

علاوه بر ثروت و احترام، قدرت سومين مزيت مهم و اثر گذار در رقابت هاي انتخاباتي است. قدرت به معناي توانايي وا داشتن ديگران به انجام کار مورد نظر خويش است. قدرت سياسي به دليل داشتن نقش هاي سياسي به افراد واگذار مي شود. در ارتباط با انتخابات، در برخي موارد سوء استفاده از قدرت براي جلب نظر راي دهندگان مشاهده مي شود. افتتاح طرح هاي عمراني يا انجام پروژه هاي عمراني در موسم انتخابات نمونه هايي از سوء استفاده از قدرت براي تامين نظر شهروندان است. ناگفته نماند که استفاده از قدرت و کسب ثروت هاي ميلياردي از اين طريق يکي ديگر از آسيب هايي است که ممکن است نامزدهاي نمايندگي به خاطر آن وارد عرصه رقابت ها شوند. همان گونه که مشاهده مي شود اگر چه سه معيار قدرت، ثروت و احترام از اهميت بسياري برخوردارند ولي نمي توانند معيارهاي مناسبي باشند.

بهترين ملاک براي سنجش لياقت و شايستگي نمايندگان، عقل، خرد، دانش و علم نامزدها است. به قول رئيس جمهور چه ندارد آن که عقل دارد و چه دارد آن کس که عقل ندارد. عقل و خرد سرچشمه همه ي مزاياي اجتماعي است. در جوامع دموکراتيک، فارغ از ويژگي هاي انتسابي يا دارا بودن مزيت هاي ديگر، آنچه بيش از همه مورد توجه مردم است، دانايي و خرد است. به همين خاطر هم هست که برخي از صاحبان ساير مزيت ها تلاش مي کنند با ترفندهاي مختلف از عناوين و مدارک دکتر و مهندس و… استفاده کنند تا نظر مردم را جلب کنند. غافل از اينکه داشتن اين عنوان ها به تنهايي نمي تواند نشان دهنده ي برخورداري از مزيت دانش باشد. به قول معروف در راستاي داشتن مدرک بايد درک فرد را هم سنجيد. بايد از اين افراد پرسيد که در ازاي مدارک ارائه شده چند مقاله ي بين المللي ارائه کرده ايد و يا در فضاي آموزشي و علمي کشور، مقالات شما! مورد استناد کدام دانشجويان و دانشگاهيان قرار گرفته است؟