شغلی برای تحقق «مادری امن و بدون ریسک»

شمار ماماهای نیشابور یک سوم استاندارد جهانی ست!

فروغ خراشادی- سازمان بهداشت جهانی و کنفدراسیون بین المللی مامایی از سال  1980 روزی را به عنوان «روز جهانی ماما» پیشنهاد کردند؛ این روز، پنجم ماه می میلادی، همزمان با 15 اردیبهشت خورشیدی است که از سال 1992 در گاهشمار رسمی سازمان ملل ثبت شده است. اولویت این نامگذاری،  هشدار نسبت به مرگ و میر هزاران زنان در حین یا بعد از زایمان در سراسر دنیاست که برای حذف آن، کنفدراسیون بین المللی مامایی ضمن برگزاری کنگره های بین المللی، کارگاه های منطقه ای و محلی، تنظیم و نشر شرح وظایف، تلاش کرده تا برای شروع دوره «مادریِ امن و بدون ریسک» با سازمان بهداشت جهانی و یونیسف همکاری کند.

مامایی‌ رشته ای زیر مجموعه‌ علوم‌ پزشکی‌ ست‌ و در زمینه های متفاوتی شامل مشاوره‌ های‌ آموزشی‌، مراقبت‌، حمایت‌، درمانگری‌ و پژوهشی به صورت فراگیر نقش آفرینی می کند؛ نقش هایی‌ با محوریت مادر و کودک که از بهداشت دوران بلوغ دختران و مراقبت های نوجوانی و جوانی آغاز می شود به ازدواج و فرزندآوری می رسد و در نهایت تست های غربالگری و بهداشت دوران یائسگی را نیز در بر می گیرد. از این رو شاید بتوان هدف‌ رشته‌ مامایی‌ را پرورش نسلی از ‌ کارشناسان‌ زبده در این زمینه‌ تخصصی دانست تا با کارآیی‌ و مهارت‌ کافی و وافی بتوانند خدمات بهداشتی‌ و مامایی‌ را در راستای تأمین‌ سلامت‌ مادران‌ و کودکان‌ تامین کنند.

شمار ماماهای نیشابور یک سوم استاندارد جهانی ست!

مامایی آکادمیک در ایران قدمتی 80 ساله دارد و در حال حاضر فارغ التحصیلانی با درجه دکترا و در گرایش های بیولوژی تولید مثل، بهداشت باروری، سالمند شناسی و فیزیولوژی بیوانفورماتیک پزشکی، سلامت در بلایا، فوریت های سلامت و رفاه اجتماعی، اپیدمیولوژی مددکاری و گفتاردرمانی وارد بازار کار یا «بیکاری» می کند!

اگر چه درباره شمار ماماهای کشور آمارهای متفاوتی وجود دارد؛ یکی آمار به سال93 برمی گردد با 36 هزار مامای عضو نظام پزشکی و دیگری به سال 96 با بیش از 50 هزار ماما که گفته می شود 30 هزار نفر از آنان در مراکز دولتی و خصوصی مشغول به کارند و20 هزار نفر دیگر بیکار، اما آن چه اهمیت می یابد، این است که ناهید خداکرمی، رئیس انجمن علمی مامایی ایران، در اظهار نظری کارشناسی عنوان می کند که بر اساس استانداردهای جهانی، شبکه بهداشت و درمان کشور به ازای هر 1000 زایمان، به 30 تا 50 ماما نیاز دارد.

با نگاهی به نرخ موالید 6 ماهه نخست سال 97، که تقریبا 706 هزار نفر می باشد، با فرض آن که در خوشبینانه ترین حالت این رقم در پایان سال 97، دو برابر شود و به یک میلیون و 400 هزار نفر برسد، با در نظر گرفتن حد وسطِ شمارِ نیازمندی 40 ماما به ازای هر 1000 زایمان، می توان انتظار داشت که تعداد ماماهای شاغل در مراکز دولتی و خصوصی، به عدد 56 هزار برسد. اگر آمار به روز نشده سال 96 را معیار بگیریم، با درنظر گرفتن این نکته که شماری از جمعیت ماماها بازنشسته شده‌اند، عده ای به خارج از کشور مهاجرت کرده‌اند یا احتمالا به دلایلی قادر به کار کردن نیستند، درمجموع  به نظر می رسد به رغم کاهش معنادار نرخ زاد و ولد در چند سال اخیر، باز هم برای رسیدن به استانداردهای جهانی، می توان شماری از ماماهای بیکار را به خدمت گرفت.

در نیشابور بر اساس اطلاعات ثبت شده، در مجوع شهر و روستاها، 95 ماما مشغول به کارند که چون نرخ موالید در سامانه ثبت احوال شهرستان تا نیمه اول سال 95 بارگذاری شده است، بر پایه گمان و به تقریب 8000 ولادت در سال97، می توان شمار ماماهای نیشابوری را نسبت به استاندارد جهانی، یک سوم برآورد کرد.

یک شغل و چندین مسئولیت!

در نظام پزشکی، ماما به فردی گفته می‌شود که تحصیلات مامایی را در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد طبق مقررات آموزش به پایان رسانده باشد و پروانه رسمی مامایی را داشته باشد. ماما می تواند مسئولیت نظارت، مراقبت و نگهداری از زنان در دوره بارداری و زایمان و بعد از زایمان و هدایت آن‌ها را تا زمان به دنیا آوردن فرزند و شیرخوارگی تا 6 سال ادامه دهد. ماما همچنین در مشاوره و آموزش بهداشت وظیفه مهمی را در قبال زنان جامعه انجام می دهد و یکی از کارهایش آماده کردن والدین برای آشنایی با وظایفشان است.

ماما باید تمامی گزارش های تاریخچه مامایی و معاینات قبل از زایمان را انجام دهد و نگه دارد. گزارش معاینه هایی که انجام می دهد را ثبت و نگهداری کند و تمام آنها را با جزئیات شرح دهد زیرا ممکن است که نیاز باشد سال ها بعد به این مدارک مراجعه شود؛ بنابراین باید آن ها را بیش از 25 سال بایگانی کند تا در موقع دادخواهی یا شکایت توسط افراد به کار آید.

در رابطه با بازار کار رشته مامایی به ویژه پس از طرح تحول نظام سلامت -که مورد انتقاد شماری از ماماها نیز قرار گرفته است- ماما می تواند در مراکز بهداشتی و طرح پزشک خانواده همچنین در بیمارستان ها، زایشگاه ها و درمانگاه ها، به عنوان مربی خدمات بهداشتی و مربی بهداشت مدارس، همچنین به عنوان کارشناس بهداشت خانواده استخدام شود. همچنین فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد می توانند تحت عنوان سرپرست و مدیر بخش های درمانی در بیمارستان ها و ستادهای بهداشتی-درمانی فعالیت کنند.

«خیام نامه» به مناسبت فرارسیدن روز جهانی ماما، با یکی از پرسابقه ترین کارشناسان مامایی نیشابور، خانم فاطمه نوآبادی، گفتگو کرده و از او پرسیده است:

تعهد و تخصص لازمه کار ماماست

با توجه به این که کار ماما قبل از بارداری آغاز می شود، بفرمایید که پیش شرط یک بارداری امن و ایمن برای مادر و جنین چیست؟

قبل از دوره حاملگی، ماما این موضوع را بررسی می کند که آیا یک خانم توانایی باردار شدن را دارد یا خیر و اگر باردار شدن برایش خطر داشته باشد و یا برای فرزندش مشکلی به وجود آورد به طور مثال اگر فرد دیابتی باشد یا بیماری قلبی پیشرفته داشته باشد و یا سابقه خانوادگی ناهنجاری های ژنتیکی در مادر وجود داشته باشد و یا اینکه چندبار بچه سقط کرده باشد باید قبل از بارداری با ماما یا در صورت تشخیص ماما با پزشک متخصص مشورت کند و آزمایش‌های لازم را انجام دهد تا بارداری و زایمان بی خطری داشته باشد.

مهم ترین بخش کار یک ماما چیست؟

رازداری وآگاهی بخشی اجتماعی در خصوص شرایطی که افراد تحت مراقبت یک ماما باید از آن برخوردار باشند، در واقع حفظ جان، آبرو و سلامت افراد است؛ تعهد به این موارد، هم از جنبه فردی و هم از بعد اجتماعیِ مسئله اهمیت دارد چرا که حفظ استاندارهای شغلی و مراقبت تخصصی از مادر وکودک تنها بخشی از کار است و بخش مهم دیگر، امانت داری ست.

از دید شما، با بیش از 40 سال سابقه کار، مراجعه به ماماهای تجربی چه حکمی دارد؟
من فکر می کنم هر چه علم و دانش آدم افزایش می یابد، محتاط تر می شود. در زایمان طبیعی ممکن است شرایطی پیش بیاید که بدون امکانات و تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، جان مادر و کودک به خطر بیفتد. گاهی شرایط بحرانی حتی در بیمارستان هم می تواند منجر به مرگ شود اما احتمال وقوعش در خانه و با مامای تجربی بیشتر است و یک فرد هر چه تجربه داشته باشد، نمی تواند چنین شرایطی را مدیریت کند.

محدوده کار یک ماما تا کجاست و چه زمانی ماما، یک خانم باردار را به متخصص زنان و زایمان معرفی می کند؟

در هفته های آخر، معاینه کامل انجام می شود؛ اگر شرایط طبیعی باشد، زایمان را خود ماما انجام می دهد اما اگر لگن فراخ نباشد، دهانه رحم برای خروج نوزاد آماده نباشد، پوزیشن قرار گرفتن بچه طبیعی نباشد و به طور کلی وقتی سلامت مادر و فرزندش در خطر باشد یا نیاز به سزارین باشد، به متخصص ارجاع می دهیم.

سودی نصیب مردم و عاید مدعیان

زمان زیادی از شیوه علمی و آکادمیک مامایی نمی گذرد؛ پیش از آن، ماماهای تجربی یک تنه بار به دنیا آوردن بچه ها را به دوش می کشیدند، گاهی غالب و گاهی مغلوب می شدند. مامایی تجربی معمولا به صورت موروثی در یک خانواده از مادر به دختر یا نوه منتقل می شده است.

تلاش های ما برای گفتگو با یکی از «ماماهای تجربی» نیشابور به بار ننشست و تنها یکی از آن ها به گفتن «اگر حرفی بزنیم، برای مان دردسر می شود» بسنده کرد. با این حال مجال یافتیم به محل کار یک نفرشان که اتاقی در منزل شان بود، وارد شویم. اتاقی پر از مراجعانی که نه تنها از نیشابور، بلکه از شهرهای دیگر؛ حتی یک نفر از «بحرین»! به آن جا آمده بودند. شماری برای درمان بیماری، عده ای برای معاینات دوران بارداری و آن«بحرینی» هم برای آن که مانند خواهرش، مشکل نازایی اش را این مامای تجربی حل کند!

با دیدن این صحنه های عجیب اما واقعی، از خود می پرسیم: آیا لزوما تحصیل علوم دانشگاهی و واحدهای عملی و آزمایشگاهی، امکان متخصص شدن در یک زمینه را فراهم می کند یا تجربه هم می تواند بخش مهمی از ماجرا و شاید حلقه مفقوده ای در این زنجیره باشد؟ آیا به جای حذف طرفین دعوی، آشتی و همکاری بین این دو سر طیف، علم آکادمیک و دانش تجربی، مککن است تا هر یک از امکانات و مزایای دیگری بهره بگیرد و سودش هم نصیب مردم شود، هم عاید مدعیان!