آنچه پرداخت کرده ای را منتشر کن!

شفافیت در عملکرد، یکی از اصول ضروری کشورداری

برای جلوگیری از نفوذ هیولای فساد در ساختار نظام سیاسی یکی از راه ها، عضویت در سازمان بین المللی EITI است. با مراجعه به سایت این سازمان به آدرس(https://eiti.org ) کشورهایی که از خدمات آن بهره می برند مشخص می شود. با عضویت در این سازمان، اطمینان و اعتماد ایجاد می شود که در کشور، جایی هست گزارش دریافت های مسئولان و پرداخت های شرکت ها را گرفته، تطبیق داده و ارزیابی کند و به این سوالات  که آیا اختلاسی صورت گرفته است؟ چقدر پول گم شده 5 میلیون دلار، ده میلیون دلار و یا بیشتر؟، پاسخ دهد.

همان گونه که با دزد دزد گفتن دزدی گرفته نمی شود، با سخن گفتن از شفافیت، آزادی گردش اطلاعات و صورت های مالی دولت محقق نمی شود. تردید نیست که اگر در منابع درآمدی نفت و گاز شفافیت نباشد به جای نعمت، به آفت تبدیل شده و مردم در نفرین آن خواهند سوخت. تراکم ثروت، قدرت و منزلت، در دست هر انسانی ، به فساد ختم می شود. منابع نفت و گاز از مهمترین منابع ثروت و قدرت به شمار می روند و بدون شفافیت، بلای جامعه می شوند. در حقیقت وقتی درآمد منابع نفت و گاز، بدون شفافیت در اختیار دولت ها قرار می گیرد، ضمن اینکه سیاستمداران را از اتکا به مالیات و پاسخگویی به مردم بی نیاز می کند، به تدریج فرهنگ چاپلوسی نسبت به مسئولین برای بهره مندی از این خوان بی پایانِ نعمتِ بی زحمت، رواج یافته و به جای تولید کالا و خدمات، بازار تولید ریا و تملق داغ می شود. چنین ساختاری، مانند بسیاری از کشورهای نفت خیز و البته ایران زمان طاغوت، نتیجه اش شخصیت پرستی و قرار دادن نام شاه در کنار خدا و میهن و در نهایت سقوط نظام اجتماعی است. سرهنگ قذافی، صدام حسین، محمد رضا شاه، در جایگاهی قرار گرفته بودند که هیچ کس جرات انتقاد و یا مخالفت با آنها را نداشت و در صورت شهامت انجام چنین کاری، باید خود را برای اعدام، زندان و یا تبعید آماده می کرد. بنیان گذار انقلاب سال ها رنج تبعید و دوری از وطن را به خاطر انتقاد از شاه تحمل کرد.

به نظر می رسد علت همراهی کوتاه مدت مردم با قرار گرفتن مردان سیاست در جایگاه اَبَر انسان، محرومیت و فقر شدید جوامع تحت امر آنها است. انسان وقتی در فقر و محرومیت به سر می برد، برای رفع آن مستعد است تا همه ی ارزش ها و هنجارها را نادیده گرفته و حتی انسانیت ش را در مسلخ عفریت بد طینت بدبختی قربانی کند. پیامبر اکرم(ص) فقر را یکی از عوامل کفر و خطرناک ترین دشمن تکامل انسان می داند. شیخ فرید الدین عطار نیز در مصیبت نامه از زبان دیوانه ای که در قحطی نیشابور چهل روز و شب گرسنه گشته و هیچ درِ مسجدی باز نیافته و بانگ نمازی نشنیده  بود، نقل می کند:

«پس بدانستم که نان نام خداست         موجب جمعیت و آرام ماست»

همچنین در منطق الطیر می گوید «در مصر قحط سالی شد؛ مردم نان، نان! می گفتند و از گرسنگی می مردند. بسیاری مرده بودند و آنهایی که نیم جانی داشتند به خوردن مردگان مشغول بودند.»  از بعد روانشناسی اجتماعی در ذهن و ضمیر ناخودآگاه کسانی که در محرومیت و فقر شدید به سر می برند، آنکه نان یا نام می آورد، مانند موسس سلسله ی هخامنشی برای یهودیان، تقدیس می شود. بر اساس هرم سلسه مراتب نیازهای آبراهام مازلو، خود شکوفایی و کمال انسان زمانی تحقق می یابد که از بعد سایر نیازها به ویژه نیازهای زیستی، یعنی خوراک، پوشاک، مسکن و نیازهای جنسی تامین باشد. به همین دلیل برخی از سیاستمداران فقر مردم را تضمین کننده ی تداوم قدرت خویش می دانند. مرحوم هاشمی رفسنجانی در تشریح انحراف سیاست اقتصادی دولت احمدی نژاد  به همین نکته اشاره کرده است: “با تفکرات افراطی و شعارهایی که هیچ جایگاهی در آرمان های انقلاب و امام نداشت، منافع کشور را به باد می دادند و خوشحال بودند که مردم فقیر تر می شوند تا بتوان به آنها کمک کرد.”( تدبیر خبر، 4/5/94). پرداخت یارانه و سایر کمک ها از سوی مردان سیاست به مردم فقیر ، نباید شان انسانی و حمیت آنان را زیر سوال ببرد.  

برای خروج از دور بسته ی فساد و تداوم روند زیان بار بودن منابع نفت و گاز برای کشور، باید به رهنمود های رهبر انقلاب توسل جست. به گفته ی رهبری «شفافیت در نحوه عملکرد، یکی از اصول مهم و ضروری هر حکومتی به شمار می‌رود و در احادیث و روایات اسلامی معصومین علیهم السلام نیز بر این موضوع تاکید فراوان شده است. پاکدستی و صداقت مسئولان در حوزه‌های مختلف کاری ضامن بقای مدیریت هر مجموعه و جلوگیری از سقوط آن به تباهی و فساد محسوب می‌شود.» برای ایجاد شفافیت و پیشگیری از سقوط به تباهی و فساد چاره ای جز استفاده از تجربه های موفق جهانی نیست.

یکی از تجربیات موفق کشورهای دارای منابع سرشار طبیعی برای کاهش فساد، ایجاد سازمانی بین المللی به نام «اولویت شفافیت صنایع استخراجی»The Extractive Industry Transparency Initiative  است. این سازمان مهمترین ساختار بین المللی حامی شفافیت و مسئولیت پذیری سیاستمداران در ارتباط با درآمد و هزینه های ناشی از صنایع استخراجی نظیر نفت، گاز، طلا، مس و غیره است. تا کنون 51 کشور و 70 شرکت بین المللی در این سازمان عضو شده اند. بسیاری از سازمان های مردم نهاد(سمن) دنیا، مانند سمن «شاهد جهانی» و «آنچه پرداخت کرده ای را منتشر کن» در این سازمان فعالیت می کنند.

سازمانEITI ، معتقد است که منابع طبیعی هر کشوری متعلق به مردم خود آن کشور است. بر همین اساس معیارها و استاندارد هایی برای رواج مدیریت باز و پاسخگوی نفت، گاز و منابع معدنی در سطح جهان به وجود آورده است. استاندارد EITI نیازمند افشای اطلاعات برای شهروندان در طول زنجیره ی تولید ارزش صنایع استخراجی از زمان استخراج، کسب درآمد و در نهایت نحوه ی بهره گیری از آن برای رفاه مردم است. با انجام این کار، EITI قصد دارد حکومت داری عمومی و مشارکتی را تقویت کرده و درک درستی از مدیریت منابع طبیعی از طریق ارائه ی اطلاعات و ایجاد شفافیت و پاسخگوییِ دولت مردان فراهم آورد.

 برای عضویت در سازمان«اولویت شفافیت صنایع استخراجی»، در مرحله ی نخست، باید شرکت هایی که در یک کشور سرمایه گذاری کرده اند هر پرداختی که به دولت دارند را گزارش کنند. سمن «آنچه را پرداخت کرده ای منتشر کن»، همه ی رسید های پرداختی(دریافت شده از شرکت ها) را منتشر می کند. این مرحله، پایه ی اصلی فعالیت سازمان مذکور است. در مرحله ی بعد، دولت های عضو ETIT، همه ی رسید های دریافتی خود از شرکت ها را منتشر می کنند. در آخرین قدم، سازمان اولویت شفافیت صنایع استخراجی، رسید های پرداخت شرکت ها و دریافت دولت ها که منتشر شده را با هم مقایسه کرده و ارزیابی می کند و در صورت مشاهده ی اختلاف آن را به اطلاع صاحبان اصلی این درآمدها، یعنی مردم می رساند.

عضویت در سازمان اولویت شفافیت صنایع استخراجی داوطلبانه است. این سازمان هیچ  گونه قدرت تحقیق و تفحص جنایی ندارد. عملکرد خوب و یا بد آن، به شهروندان، دولت مردان، رسانه ها و قوه ی مقننه ی کشورها بستگی دارد. لازم به ذکر است که مغولستان و غنا اخیرا تلاش می کنند در این سازمان عضویت یابند. کشورهای عضو این سازمان، به دلیل شفافیت، کمتر دچار فساد، تضاد و خشونت داخلی شده و به همین خاطر بهتر می توانند سرمایه های بین المللی را جذب کنند. علاوه براین بانک جهانی و سایر موسسات بین المللی نیز به راحتی به این کشورها برای ارتقای ظرفیت تولید خود تسهیلات ارائه می دهند.

در واقع سیاست مداران، نمایندگان، شهروندان و سمن ها ی کشورهای دارای منابع طبیعی باید به این نکته برسند که حسابرسی از برگه های تراز مالی(پرداخت ها و دریافت ها) و اطلاع مردم از آن، اصلی اساسی و تنها راه اصلاح جامعه است. برآیند شفافیت، مسئولیت پذیری تمام مسئولین و در نتیجه استفاده از درآمدهای کشور برای استفاده در طیف وسیعی از اقدامات توسعه طلبانه ی اقتصادی و اجتماعی است.

بدون شفافیت، تعهد یا مسئولیت پذیری بی معنا است. وقتی که همه ی مردم از درآمد های حاصل از فروش سرمایه های بین نسلی خود اطلاع یابند و به کمک نهادهای مدنی از نحوه ی هزینه کردن آن در زیر ساخت های کشور خود آگاه می شوند، از شفافیت و میوه ی آن که مسئولیت پذیری و تعهد مسئولان است لذت می برند. در این صورت نفت نه تنها بلا و مصیبت نخواهد بود بلکه نعمتی خدا دادی محسوب می شود که خداوند بخشنده و مهربان، به بندگان لایق خود ارزانی داشته است.

بنابراین برای جلوگیری از نفوذ هیولای فساد در ساختار نظام سیاسی یکی از راه ها، عضویت در سازمان بین المللی ETIT است. با مراجعه به سایت این سازمان به آدرس(https://eiti.org ) کشورهایی که از خدمات آن بهره می برند مشخص می شود. با عضویت در این سازمان، اطمینان و اعتماد ایجاد می شود که در کشور، جایی هست گزارش دریافت های مسئولان و پرداخت های شرکت ها را گرفته، تطبیق داده و ارزیابی کند و به این سوالات  که آیا اختلاسی صورت گرفته است؟ چقدر پول گم شده 5 میلیون دلار، ده میلیون دلار و یا بیشتر؟، پاسخ دهد.