نگاهی به ریشه های کودتای سوم اسفند 1299

اسفند ماه شاهد چند حادثه مهم در تاریخ معاصر ایران هستیم. یکی از این حوادث در سوم اسفند 1299شمسی رقم خورد. در این روز کودتایی با همکاری دو چهره به نام های سید ضیاء الدین طباطبایی و رضاخان میر پنج رقم خوردکه در تحولات سیاسی آینده ایران تاثیر مهمی داشت.

سید ضیاء الدین طباطبایی از مجاهدان مشروطه بودکه در فتح تهران به دست مشروطه خواهان حضور داشت ومدیر روزنامه رعد بود. او روابط موثر و پنهانی نیز با انگلیسی ها داشت و از این حیث شهره خاص وعام بود.

رضاخان میرپنج افسر قزاقی بود که زندگی وی از دوران کودکی تا زمان حضور در نیروهای قزاق در پرتویی از ابهام قرار داشت و آن گونه که برای همه ی شخصیت های مهم تاریخی اتفاق افتاده است سرگذشت او تا پیش از فعالیت های نظامی اش در نیروهای قزاق با داستان های زیادی آمیخته بود. اما آنچه معلوم بود در رزم و جنگاوری شایسته بود .

جدا از دلایل و ریشه های داخلی کودتای سوم اسفند آنچه که در بروز این حادثه نقش مهمی داشت نقش نظام جهانی بود. تحولات پس از جنگ جهانی اول بروز انقلاب اکتبر 1917روسیه ،خروج نیروهای روسیه از مناطق اشغالی ایران، پیروزی متفقین در جنگ همه شرایطی را رقم زد تا زمینه های بروز یک اتفاق مهم سیاسی در ایران را فراهم آورد. در همین راستا از بروز قیام در حرکت های مردمی علیه حضور بیگانگان خصوصا انگلیس در ایران نیز نباید غافل شد. نظام پوسیده و منفعل قاجار در برابر تحولات داخلی و خارجی همه و همه سبب شد که کودتای سوم اسفند 1299 ش در آن شرایط محتمل به نظر رسد.

بجز عواملی که ریشه در شرایط نظام جهانی داشت بحران های اقتصادی پس از انقلاب مشروطه، نارضایتی مردم از بی کفایتی قاجارها، قحطی، بیماری و مرگ و میرهزاران انسان بیگناه در ایران، جامعه ی ایران را به شرایطی رسانده بود که هر  ایرانی را که کورسوی امیدی به تغییر شرایط داشت منتظر  یک ناجی باقی می گذاشت.  کودتای سوم اسفند در ذات خود تغییر اساسی در ساختار قدرت سیاسی را لازم می شمرد. آنچه در ذهن جنبندگان کوتای سوم اسفند بیش از همه اولویت داشت استقرار حکومتی بود که با به‌کارگیری و استفاده از نیروهای نظامی، بتواند بیش از همه امنیت از میان رفته ی ایران دوباره بازگرداند. بنابراین، سید ضیاءالدین طباطبایی در وهله اول جز بازیچه ای برای اجرای نمایشی که هدف آن تثبیت جایگاه و موقعیت رضا خان میر پنج به عنوان اولین و تنها ترین گزینه مناسب برای انجام تغییرات تدریجی اما عمیق در ساختار سیاسی چیز دیگری نبود.

کودتای سوم اسفند 1299 شمسی محصول تحولات نظام جهانی، شرایط داخلی ایران، ساختاردر حال اضمحلال قاجارها و نگاه جدید انگلیس در  استقرار یک حکومت مرکزی در فقدان رقیبی قدرتمند به نام روسیه در صحنه سیاسی اقتصادی ایران بود.