چرا رقيب شطرنج ناصرالدين شاه را«چُرتي مي گفتند»

محمد ابراهيم خان محلاتي متخلص به خلوتي و ملقب به صديق خلوت و معروف به چرتي فرزند ميرزا احمد محلاتي بوده و اين خانواده اصل خودشان را به خواجه نصيرالدين طوسي مي‌رسانند.

ميرزا احمد دخترزاده شاه خليل‌الله مقتول در سال 1232 قمري و خواهرزاده آقا خان محلاتي آقا خان اول (متوفي 1298 قمري) بوده و به همراه او به هندوستان رفت و بعد آقا خان ميرزا احمد را با تحف و هدايا از بمبئي به نزد شاه به تهران فرستاد و محمد ابراهيم خان به همراه پدر خويش به تهران آمد. نامبرده ابتدا در دستگاه سلطنتي غلام بچه بود بعد که به سن بلوغ رسيد پيشخدمت شاه شد. چندي بعد از گوش کر گرديد. نامبرده مردي شاعر و نويسنده بود و از تأليفات او کتاب آداب ناصري و ديوان اشعار است. محمد ابراهيم خان و پسرش حسين خان هر دو نفر به چرتي معروف بوده و از شطرنج بازان درجه يک ايران بوده‌اند لکن پدر از پسر بهتر بازي مي‌کرده و کسي بوده که گاهي حريف عزيزخان افغان نابغه شطرنج بوده است.

 علت اين که محمد ابراهيم خان صديق خلوت به چرتي معروف شد براي اين بود که ناصرالدين‌شاه گاهي با او شطرنج بازي مي‌کرده است و پس از چند بازي شاه را مات مي‌کرده و هميشه چند لحظه پيش از مات شدن چون مي‌دانسته و حساب بازي را داشته است که شاه با يک حرکت مهره و يک بازي ديگر حتماً مات خواهد شد و بازي را خواهد باخت در اين هنگام چشم‌ها را هم مي‌گذاشته و به چرت زدن مشغول مي‌شده و هيچ حرف نمي‌زده و کاملاً سکوت اختيار مي‌کرده و در حال چرت زدن بوده است. شاه هم به فکر فرو مي‌رفته و پي‌ چاره مي‌گشته که در بازي مات نشود لکن راه را براي خود پيدا نمي‌کرده و عاجز مي‌مانده بعد شاه سر را بلند مي‌کرده و مي‌ديده که صديق خلوت مشغول به چرت زدن است شاه به او خطاب مي‌کرده و مي‌گفته است چرا تو هميشه چرت مي‌زني عجب آدم چرتي هستي تو! صديق خلوت در اين هنگام چشم‌هاي خود را باز کرده مي‌گفته است قربان آن مهره را حرکت بدهيد آن وقت بنده عرض خواهم کرد و نتيجه بازي معلوم خواهد شد. چون شاه کلمه چرتي را در بازي شطرنج با وي، مکرر مي‌گفت بعدها براي صديق خلوت و پسرش حسين خان صديق خلوت علم گرديد و هر دو نفر به چرتي معروف گرديدند لکن اعقات محمد ابراهيم خان محلاتي در موقع گرفتن شناسنامه کلمه خلوتي را که تخلص شعري او بوده براي خود نام خانوادگي اختيار نمودند.

 منبع:

بامداد، مهدي، «شرح حال رجال ايران»، انتشارات زوار، چاپ پنجم، تهران، 1378 ش.