احسان سليماني – خبرنگار حياتي ترين مسئله در حساس ترين و مهمترين دوران زندگي هر فردي، شير مادر است که نقش تعيين کننده اي در رشد و تکامل شش ماهه نخست و به عبارتي روزهاي طلايي زندگي هر کدام از ما دارد. در خصوص اهميت، ضرورت و فوايد فراوان شير مادر هم از جهات […]
احسان سليماني – خبرنگار
حياتي ترين مسئله در حساس ترين و مهمترين دوران زندگي هر فردي، شير مادر است که نقش تعيين کننده اي در رشد و تکامل شش ماهه نخست و به عبارتي روزهاي طلايي زندگي هر کدام از ما دارد. در خصوص اهميت، ضرورت و فوايد فراوان شير مادر هم از جهات علمي و تجربي و هم از نظر مذهبي نکات مختلفي را شنيده ايم. از اين روست که 7-1 آگوست ميلادي 2016برابر با10 تا 16مرداد ماه 1395ازسوي سازمان‌هاي بهداشت جهاني و يونيسف به عنوان هفته جهاني شير مادر نامگذاري شده و براي سال 2016 شعار «تغذيه با شيرمادر، کليد توسعه پايدار» تعيين شده است.
مريم نصرآبادي کارشناس بهداشت عمومي 13سال است در زمينه مشاوره شيردهي و همچنين در کميسيون شير نيشابور فعاليت دارد و يکي از 80 نفري است که به نمايندگي از نيشابور در حال گذراندن دوره هاي چند مرحله اي مشاوره شير در وزارت بهداشت با گواهينامه بين المللي مي باشد. همکاري با بيمارستان دوستدار کودک، آموزش پرسنل جديد در خصوص مهارت هاي عملي شيردهي و نحوه ارزيابي شيرخوار، تشکيل گروه حامي شير مادر از جمله فعاليتهاي او و همکارانش مي باشد. با توجه به مطالعات و تجارب تخصصي وي در زمينه شيردهي مي توان گفت اطلاعات ايشان کمتر از متخصصين اطفال نيست، از اين رو برآن شديم تا به بهانه هفته شير مادر گفتگويي در خصوص اين مسئله حياتي دوران نوزادي داشته باشيم.
شگفتي هاي شير مادر
اين کارشناس شير در خصوص اهميت و مزاياي فراوان شير مادر مي گويد: شگفتي هاي شير مادر آن قدر زياد است که علي رغم پيشرفت علم هر روز نکات و شگفتي هاي بيشتري در اين زمينه به دست آيد. شير مادر تغذيه طبيعي و ايده آل براي هر نوزادي است و به قول بوعلي سينا خون سفيد است. به عبارتي ادامه خوني که نوزاد در رحم از آن استفاده مي کند در شير مادر تداوم مي يابد.
از سويي پادتن ها و آنزيم هايي که در شير مادر وجود دارد در شير هيچ موجود ديگري وجود ندارد و قابل ساخت هم نيست که در شيرخشک موجود باشد. يکي از اين آنزيم ها لاکتوفرين است که باعث جذب آهن و ديگر املاح و مانع ابتلا به کم خوني مي شود در حالي که شير خشک علي رغم اينکه آهن بالايي وجود دارد اما جذب کافي در بدن صورت نمي گيرد. اسيدآمينه نيز که نقش زيادي در تکامل مغز نوزاد دارد، از ديگر ترکيباتي است که به جز شير مادر در شيرهاي ديگر يافت نمي شود.
تغيير لحظه به لحظه در شير مادر با توجه به غذاهاي مختلفي که مي خورد، امکان تنوع و تجربه طعم هاي مختلف را به نوزاد مي دهد و در زمان آغاز غذا خوري، کودک راحت تر مزه هاي جديد را مي پذيرد، در حالي که در شير خشک يک ترکيب و طعم ثابت وجود دارد.
شير مادر در تکامل و تعادل روحي و رواني نوزاد نيز بسيار مؤثر است. نگاه نزديک و مستقيم به چهره مادر و تماس پوست با پوست در اين زمينه حائز اهميت است. باکتريهاي مفيد موجود در پوست مادر موجب کلونيزه شدن دستگاه گوارش کودک و پيشگيري از برخي بيماريهاي عفوني مي شود. توصيه مي شود والدين روزانه نوزاد را برهنه و به صورت تماس مستقيم پوستي در آغوش بگيرند.
برخي مطالعات نشان داده کودکاني که از شير مادر تغذيه مي کنند، عقده هاي رواني کمتري دارند و کمتر به حيوانات و محيط زيست آسيب مي رسانند.
اهميت دوران شيردهي
بر اساس آيات قرآن
نصرآبادي ضمن اشاره به برخي روايات و احاديث در اين زمينه، دو آيه از قرآن کريم را پيرامون شير مادر مطرح نموده و بيان مي دارد: در آيه 233سوره بقره خداوند متعال دوران شيردهي را دو سال کامل بيان نموده، در حالي که در آيه 15سوره احقاف مجموع دوران بارداري و شيردهي 30 ماه عنوان شده که بر اساس نظر مفسرين بدين معني مي باشد که اگر مادري زودتر از 9ماه زايمان کرد، به همان ميزان بايد بر 24ماه دوران شيردهي بيافزايد تا نيازهاي کودک به صورت کامل رفع شود.
باورهاي نادرست
وي به برخي باورهاي نادرست و سنتي در زمينه شيردهي اشاره کرده و تصريح مي نمايد: يکي از باورهاي نادرستي که در سنت و فرهنگ ما متأسفانه هنوز رواج دارد، خوراندن آب قند و ترنجبين به نوزاد است با اين توجيه که موجب پيشگيري از زردي مي شود، در حالي که آغوز که همان شير ابتدايي مادر بوده و به دليل اهميت فوق العاده آن واجب شرعي دانسته مي شود، خود در پيشگيري از زردي بالا بسيار مؤثر است. توصيه جدي داريم که تغذيه در 6ماه نخست انحصارا با شير مادر باشد و از خوراندن چيزهاي ديگرهمچون آب قند و ترنجبين پرهيز شود، چرا که ممکن است استريل شدن و سيستم گوارش کودک را به هم ريخته و کوليک و نفخ را به همراه داشته باشد.
نکته ديگر اين که به صورت خدادادي تعادلي در بدن مادر وجود دارد که در زمان شيردهي املاح و کلسيم کمتري از طريق ادرارشان دفع مي شود، در حالي که برخي به نادرست تصور مي کنند که شير دادن ممکن است موجب پوکي استخوان شود.
همچنين برخي تصور مي کنند که شيرشان آبکي و رقيق است در حالي که اين طبيعي است و قسمت اول شير آب و بخش آخرآن چربي است.
براي کاهش نفخ و کوليک نوزاد
چه بايد کرد؟
مريم نصرآبادي پيرامون نفخ و کوليک کودکان مي گويد: در اين حالت که اوج آن از 45 روزگي تا 3ماهگي ميباشد و اغلب بعدازظهرها شدت مي يابد، ابتدا توصيه مي شود مادر مصرف محصولات گاوي اعم از گوشت، شير و لبنيات گاوي را براي مدت 3هفته قطع کند و اگر تأثيري در کاهش نفخ ديد، ادامه دهد. همچنين مصرف موادغذايي آلرژي زا، نوشابه هاي گازدار، بادام زميني و غذاهاي نفخ دار، مواد قندي و داروهاي گياهي متفرقه را بايد کنترل نمايد.
نکته ديگر نحوه بغل کردن و روش شيردهي صحيح مي باشد به نحوي که کودک بلع هوا نداشته باشد و براي اين امر بايد قسمت بيشتري از حاله پستان مادر در دهان نوزاد قرار بگيرد.
همچنين اگر نوزاد همراه با گريه و ناراحتي شير بخورد و يا وعده شير را به طور کامل نخورد؛ با نفخ مواجه مي شود چرا که شير پيشين لاکتوز بيشتري نسبت به شير پسين دارد که منجربه تجمع گاز در معده و در نتيجه نفخ و رفلاکس مي شود.
دمر خواباندن نوزاد روي يک شي ء نرم يا توپ مناسب و ماساژ شکم به تخفيف کوليک کمک مي کند. گرم کردن شکم با حوله گرم و حتي مانند گذشته قنداق لطيف و ملايم در کاهش درد مؤثر است. همچنين تخليه هواي معده و بادگلو هم بسيار مهم است.
با کمبود شير دارند، چه کنيم؟
وي بيان مي دارد: اغلب مادران مي توانند حتي براي دو کودک شير توليد کنند ولي بسياري از آن ها اشتباها اين تصور را دارند که شير کافي ندارند که اين امر استرس مادر را هم به همراه دارد. شير مادر مانند انبار نيست، بلکه مانند کارخانه است و هرچه برداشت بيشتري صورت گيرد، توليد شير نيز زياد مي شود. البته هر مادري بصورت تجربي متوجه ميشود که چه چيزهايي در ميزان شير وي اثر دارد. به عنوان مثال رازيانه، زيره، بابونه، تخم شمبليله و گشنيز در موارد زيادي نتيجه مثبت داشته است؛ اما در مجموع هيچ شيرافزايي از نظر علمي بهتر از مکيدن کودک وجود ندارد و اگر تخليه شير بخوبي انجام شود، شير افزايش مي يابد ولي اگر تخليه مرتب و مداوم نباشد ترشح شير متوقف مي شود. از اين رو توصيه مي شود دفعات شير دادن ده تا دوازده بار در روز صورت بگيرد و حتي مادراني که شاغل هستند حتي مادراني که شاغل هستند و براي ترس از دست دادن کار، نمي توانند از مرخصي براي شيردهي استفاده کنند، در طول ساعت کاري سعي کنند چندين بار شير خود را بدوشند و اين کار بهتر است با نگاه کردن به عکس يا فيلمي از فرزندشان باشد. خوشبختانه ترکيبات شير مادر هم به گونه اي است که دير فاسد مي شود و تا حدود 4ساعت در دماي طبيعي، 48 ساعت در يخچال و سه ماه در فريزر قابل نگهداري است.
امتناع از پذيرش پستان مادر
و استفاده از شيشه و پستانک
اين کارشناس دانشکده علوم پزشکي نيشابور در مورد امتناع از پذيرش پستان و استفاده از شيشه و گولزنک (پستانک) مي گويد: در اين رابطه يکي از مسائلي که اغلب افراد آگاه نيستند، ميزان زاويه باز شدن دهان و مکانيزم استفاده از زبان نوزاد است. در مکيدن شيشه تنها 30درجه دهان باز مي شود ولي در مکيدن پستان، 120درجه و از اين رو اگرکودک به شيشه عادت کند علاوه بر آن که دچار سردرگمي مي شود؛ از آنجا که مکيدني راحت تر دارد، ديگر از پذيرش پستان مادر امتناع مي کند، حال آنکه در روند تکامل عضلات صورت، اعصاب چشمي و تغيير شکل دهان، مکيدن پستان مادر ضروري است.
ضمن آنکه کودکاني که با بطري تغذيه مي شوند، فرزنداني پر توقع هستند و مي خواهند زود سير شوند لذا از سينه مادر دوري مي کنند.
براي بازگشت اين نوزادان به شير مادر، تماس پوستي هنگام شير دادن، نوازش و نگاه کردن به چشمان نوزاد مؤثر است، چرا که ممکن است در بدو تولد مشکل يا ترسي در نوزاد نسبت به پستان مادر ايجاد شده باشد، لذا زمان نا آرامي و گريه نبايد کودک را به سينه مادر نزديک کرد يا به زور به او شير داد و بهتر است ابتدا بايد همراه با نوازش مقداري شير را دوشيده و به کودک بدهيم تا کمي آرام شود، بعد ادامه شيردهي از پستان صورت بگيرد. از سويي بايد به گونه اي نوزاد را در آغوش گرفت که دست و سر و بدن او در موقعيتي راحت و بدون اذيت باشد.
همچنين تغذيه با فنجان و در حالت نيمه نشسته براي مواردي که ناچار هستيم، بهتر از تغذيه با بطري هست. شيردادن با قاشق هم که در گذشته صورت مي گرفت چون ذره ذره است، شيرخواره را عصباني مي کند.
ايجاد باکتري و آلودگي در شيارها و نقاط مختلف بطري يکي ديگر از معايب آن است که در اين زمينه استريل کردن و جوشاندن شيشه و سرپستانک به صورت روزدرميان نيز در پيشگيري از ابتلا به بيماري ها بايد بسيار مورد توجه قرار گيرد.
وي پيرامون امتناع ظاهري کودک از شير مادر خاطرنشان مي کند: اين دوره معمولا از 3 ماهگي به بعد آغاز مي شود چرا که ميزان شنوايي و دامنه ديد او بيشتر مي شود و نسبت به اطراف و تغيير صداها و رنگها کنجکاو شده و واکنش نشان مي دهد. کودک در اين مقطع که البته گذرا بوده و گاهي تا 8ماهگي ادامه دارد، چند قطره مي خورد و حواسش به اطراف پرت مي شود و مايل است مادر با او صحبت کند و به او نگاه کند. لذا بهتر است در زماني که کودک نيمه خواب است يا هوشياري کامل ندارد شيردهي صورت بگيرد. البته اگر در اثر اين کم شيرخوردن، رشد فرزند به کمتر از 500گرم در ماه نرسد و يا دفع ادرار کمتراز 6بار در روز و با غلظت زياد نباشد، نيازي به مداخله و نگراني نيست.
وي شقاق پستان و قولنج را از ديگر مشکلات دوران شير دهي عنوان کرده و در مورد مشکل شير دادن به دوقلو يا چند قلوها نيز مي گويد: در اين موارد در صورت نياز به شيردهي همزمان به دو نوزاد بايد از روش زيربغلي يا اصطالحا فوتبال آمريکايي استفاده شود.
نصرآبادي با تأکيد بر اين که تغذيه با شيرمادر يک هنر است و نياز به مهارت و آگاهي دارد؛ در خصوص تشکيل گروه حامي شير مادر مي گويد: ازسال 92اين گروه با مشارکت رابطين بهداشت و سلامت تشکيل شده که بدين وسيله مهارت هاي تئوري و عملي در زمينه شيردهي را به مادران آموزش مي دهيم و تا کنون نيز نتايج بسيار خوبي را داشته ايم. به عنوان مثال از 2080مراجعه کننده به کلينيک مشاوره شير درسال 94، 695 نفر مشکل شيردهي داشتند که پس از مشاوره و پيگيري496نفر بهبود يافتند. البته ما در صدد راه اندازي رسمي گروه مردم نهادي از طريق وزارت کشورهستيم تا به اين فعاليت ها رسميت و جديت بيشتري ببخشيم.
