تئاتر نيشابور، گرفتار بحران مديريت

مریم عارفی پور / تئاتر؛ يکي از هنرهاي دراماتيک که با زبان بي زباني در انتقال فرهنگ نقش موثري دارد. هنري که در روزگاري نه چندان دور در نيشابور نيز اگر نه داراي برند ملي، اما سکوي پرتابي براي تبديل بسياري از هنرمندان صاحب استعداد از اين شهر به  هنرمندان طراز اول در سينما و تئاتر ملي بوده است. چهره هايي مانند مهران احمدي، حامد بهداد و اميرحسين صديق و… نخستين گام هاي بازيگري خود را روي صحنه هاي نمايش نيشابور برداشته اند و به اصطلاح اينجا خاک صحنه خورده اند. درباره تئاتر و وضعيت کنوني آن در نيشابور گفت و گويي با بهزاد آقاجاني کارشناس کارگرداني تئاتر از دانشگاه هنر و معماري شيراز و مدرس انجمن سينماي جوان نيشابور داشتيم.

• تعريف تئاتر چيست؟

آقاجاني در باره تعريف تئاتر مي گويد: به سادگي نمي توان تئاتر را تعريف کرد. شايد ابتدايي ترين پاسخ به سوال تئاتر چيست ؟ اين باشد که تئاتر «يک هنر دراماتيک است و پنج قرن قبل از ميلاد مسيح در آتن و روم به وجود آمد و سپس در آثار قرون وسطي، رنسانس و سپس در عصر جديد اروپا ادامه يافت؛ منظور از تئاتر يک مجموعه هنري يا يک نظام سازمان يافته هنري است که پيش از هر چيز به متن يا نمايشنامه و سپس به کارگردان نياز دارد و شامل بازيگري، صحنه آرايي، مجسمه آرايي، موسيقي، سخنوري، نورپردازي، نقاشي، معماري و… مي شود اما اين کافي نيست. چون ما امروزه تئاتر را بر اساس کارکردش و ارزش آن مورد ارزيابي و مطالعه قرار مي دهيم.»

اين كارشناس تئاتر ادامه داد: به هيچ عنوان تئاتري تحت عنوان عاميانه وجود خارجي ندارد. بلکه آموزه هاي آکادميک است که ماهيت تئاتر را بنا مي گذارد. حال ممکن است بگوييد که کسي يا کساني را مي شناسيم که تحصيلات آکادميک ندارند اما تئاتر هاي با ارزشي را روي صحنه مي آورند يا آورده اند. بله ، درست است. شايد نمونه هاي اندکي يافت شود اما بدون شک مطمئن باشيد که اين تعداد محدود نيز قطعا بر اساس آموزه هاي آکادميک تئاتر رشد و نمو يافته و تربيت شده اند.

• وضعيت تئاتر و اجراهاي صحنه اي در کشور

بهزاد آقاجاني در خصوص وضعيت تئاتر در کشور مي گويد: رک و راست بايد گفت که حال تئاتر ما خوب نيست و اصلا شايد ديگر سخن گفتن از مسائل و معضلات حوزه تئاتر کشور آن قدر تکراري شده است و در پي آن نتيجه اي حاصل نشده که دل و دماغي براي شنيدن اين موضوعات براي اهالي تئاتر وجود ندارد اما باز هم از آن جا که آدمي به اميد زنده است به نظر مي رسد هر بار که از منظري متفاوت و جديد صاحب نظران تئاتر به موضوع سوء مديريت ها در عرصه تئاتر و در سطحي بالاتر در حوزه مديريت هنري مي نگرند بخش هاي پنهاني از مسائل پديدار مي گردد. اصلا در حال حاضر کاري به اين ندارم که مديريت تئاتر در مرحله اول شناخت از خود تئاتر مي خواهد و اين مهم در خيلي مراکز و نهاد ها رعايت نشده است. تنها روي سخنم با مديران و مسئولين نهادهاي فرهنگي و هنري است و تنها خواهش مي کنم که بزرگواران عزيز توجه داشته باشند که به طور قطع در آينده، تاريخِ هنر و تئاتر اين مرز و بوم، اين روزگار نيز ثبت و ضبط خواهد شد.

• تئاتر در نيشابور در مقايسه با ديگر شهرستان ها

آقاجاني درباره مقايسه تئاتر نيشابور با ديگر شهرستان ها گفت: اگر منظورمان شهرستان هايي نظير مشهد و تربت حيدريه است که بايد بگويم در اين چند سال گذشته به قدري پيشرفت کرده اند که اکنون فاصله بسيار زيادي با شهرستان نيشابور دارند. من مخصوصا به مديران و مسئولين فرهنگي و هنري تربت حيدريه تبريک و خسته نباشيد مي گويم. اما تئاتر نيشابور عقب افتاده و به بن بست فرهنگي رسيده؛ خيلي جالب است! تئاتر شهر ما در حال حاضر رييس ندارد و در آن بسته است يا بهتر بگويم هم تخته. در حال براي رفع و رجوع مشکلات و گذراندن روند قانوني کارهاي سراغ رييس اداره ارشاد؛ آقاي کرخي مي رويم گرچه ايشان هم به درستي پاسخ مي دهند و اتفاقا وقتي در نبود رئيس مشکلات با سرعت بيشتري رفع و رجوع مي شود. اما آيا اين کافي است؟! حرف من اينجاست که ماها چه در زمان حضور و چه حالا در نبود رييس انجمن نمايش تغيير چنداني را حس نمي کنيم.

آقاجاني مي گويد: اين همان بن بست فرهنگي تئاتر در قسمت مديريت است. از سال گذشته تا کنون با اين که معمولا صحنه هاي نمايش پر بوده اند من تئاتر نديده ام. شايد بتوان به يک اجرا اشاره کرد که آن هم نماينده تئاتر نيشابور در جشنواره استاني بود که متاسفانه کوچک ترين موفقيتي بدست نياورد.

• تفاوت تئاتر و جُنگ

آقاجاني تفاوت تئاتر و جنگ را اين گونه بيان مي کند: تفاوت تئاتر و جنگ براي کسي که تئاتر بداند، واضح است اما براي کسي که تئاتر را نمي شناسد، واضح نيست و گرنه جُنگ که تعريفي ندارد. مشکل کساني هستند که عملا جُنگ و مجري و بزن و بکوب روي صحنه مي برند اما در تبليغات شان از واژه تئاتر استفاده مي کنند. که هم خودشان را دور مي زنند، هم مردم و فرهنگ آن ها را.

تئاتر مجري ندارد،  من باز هم براي بارها و بارها از برادرانم در شوراي نظارت بر نمايش شهرستان نيشابور خواهش مي کنم که اجازه ندهند از نام تئاتر براي جُنگ ها استفاده شود. گاه، رندانه نمايش را به جاي تئاتر غالب و با دست‌ آويز قرار دادن مخاطب کيفيت تئاتر را قرباني کرده‌اند. تئاتر نيازمند مخاطب است، اما نه به هر قيمتي. تئاتر اگر مترادف فرهنگ باشد نبايد به «شعور» مخاطب بي‌توجه بماند. مد‌ّعيان روشن‌فکري تئاتر ايران، با شکل تئاتر «سرگرمي‌ساز / Entertaining Play» به ظاهر، مخالفت مي‌کنند و آن را آفت تئاتر و تعقل مخاطب مي‌دانند. در حالي که خود آثار «خيال‌پردازانه / Autonomous Play» را که فاصله زيادي با سرگرمي‌ ساز ندارد به صحنه مي‌کشند.

تمامي افرادي که به هر شکلي در دايره تئاتر مشغول‌اند در وضعيت نا به‌ هنجاري زندگي مي کنند. متأسفانه تئاتر ما نظريه‌ پرداز ندارد. ما حتي در ترجمان نظريات صاحبان نظريه، جز بازگرداندن صورت آن، موفق نبوده‌ايم. به همين دليل است که بدنة تئاتر ما نحيف مي‌نمايد.

وي در خصوص کيفيت سالن هاي نمايش در نيشابور نيز عنوان مي كند:  آمفي تئاتر اداره ارشاد چندان استاندارد نيست و وضعيت مناسبي ندارد. قطعا بايد دستي به سر و رويش کشيد اما به شخصه براي من نوستالژي ست و در حال حاضر اصلا قصد ندارم از اين سالن دست بکشم و توي سينما اجرا بگذارم و درصد فروش بليتم را به جاي مساعدت به تئاتر در جيب سينما بگذارم.

در ادامه به سراغ کارشناس هنري اداره ارشاد رفتم تا درباره روند اجراي يك تئاتر نظرات غلامرضا سلامتي را نيز جويا شويم.

• تئاتر از نمايش نامه نويسي تا اجرا

سلامتي در خصوص مراحلي که بايد يک نمايش نامه طي کند تا به مرحله اجرا برسد، مي گويد: پس از اتمام هر نمايش نامه، بايد کارگردان آن 5 نسخه از نمايش نامه را کپي کرده و با نامه درخواست خود براي اجرا، آن را به اداره ارشاد تحويل دهد. اين نمايش نامه توسط شوراي نظارت بر نمايش که 5 نفر هستند و اعضاي آن شامل دو کارشناس تئاتر، دو نفر آشنا به تئاتر و هم آشنا به مسائل سياسي و اجتماعي شهرستان، و يک نفر هم از شوراي دايره تنظيمات مي باشند، بازخواني مي شود و بايد راي مثبت 3 نفر از اين 5 نفر را بگيرد. سلامتي افزود: پس از اين مرحله تمرينات صحنه اي آغاز مي شود و اجازه 10 جلسه تمرين در سالن را مي گيرند سپس بعد از آمادگي کامل مجددا بازبيني مي شود و تئاتر بايد در حضور شوراي نظارت و کارگردان اجرا شود. اگر در اين مرحله نيز تائيد شوند مي توانند پروانه نمايش در سالن مورد نظر خود را بگيرند.

• انواع تئاتر در نيشابور

سلامتي مي گويد: ما چهار نوع تئاتر داريم که شامل: نمايش کودک، نمايش هاي اجتماعي، نمايش هاي طنز و تعزيه است.

در حال حاضر در نيشابور نمايش هاي طنز طرفدار بيشتري دارند و مردم استقبال بيشتري مي کنند و پس از آن تئاتر کو دک است که طرفداران آن مشخص اند. اما تئاتر هاي اجتماعي افراد خاصي را مي طلبند که اگر گيرا باشند مي توانند مخاطب خود را جذب کنند.

سلامتي افزود: تعزيه نيز که يکي از نمايش هايي است که در نيشابور همه ساله اجرا مي شود و البته روند اجراي آن با تئاتر هاي ديگر متفاوت است. و در واقع مرحله بازبيني نمايش نامه را ندارد.

سلامتي افزود: در طول اجراي هر نمايش، هر روزه يکي از اعضاي شوراي نظارت در سالن اجراي نمايش حاضر مي شود و نظاره گر نمايش است تا همه چيز آن طبق پروانه نمايش پيش برود.

سلامتي درباره آمفي تئاترها و سالن هاي نمايش در نيشابور نيز گفت: در حال حاضر پنج سالن تئاتر در نيشابور داريم يکي سالن اصلي تالار اديب است و ديگري سالن وکيلي که اين دو زير نظر اداره ارشاد هستند. سالن تربيت، فرهنگ سراي سيمرغ و پرديس جديد سينماي شهر فيروزه نيز از ديگر سالن هاي نيشابورند.

گردند.