تصمیمی تاریخی در دشت بحران زده؛ مجمع عمومی برای «نجات آب» در نیشابور

فروغ خراشادی

راه را اشتباه رفته ایم، اما برای انجام «کار درست» دیر نیست!

نیشابوری ها با عزمی راسخ تر از گذشته برای نجات منابع آب و زنده نگاه داشتن دشت نیشابور آستین بالا زدند و گام عملی و جدی برای هم افزایی عزم و اراده های شان برای نجات این دشت دیرپا برداشتند.

نخستین مجمع عمومی سازمان مردم نهاد «خیرین آب و جهادگران افتخاری» برای حفظ، احیا و نجات منابع آب، در نیشابور و به ابتکار این شهرستان تشکیل شد.

این مجمع 20 اسفندماه 97 با هدف حذف اتکا به اعتبارات دولتی و جلب سرمایه گذاری بخش خصوصی، با حضور رئیس «کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعیِ مجلس»، مشاور وزیر و مجری سیستم‌ های آبیاری نوین وزارت جهاد کشاورزی و نیز نماینده نیشابور و عضو «کمیسون صنایع و معادن مجلس» در حسینیه مجموعه ورزشی فجر برگزار شد.

حضور حداکثری کشاورزان نیشابوری در کنار متولیان آب شهرستان، امور منابع آب و جهاد کشاورزی، وحضور خیرین حوزه های مختلف، نشانگر درک جدیت مساله از سوی نیشابوریان و عزم راسخ آنان برای پایان بخشیدن به روند نادرست مدیریت منابع آب شهرستان(کشور) بود.

در پایان همین نشست، آقایان اکبر آبادی، کرباسی شرق، سلیمانیان، طبیعی، محمدی، واسعی و موسی آبادی، به عنوان اعضای هیات رئیسه مجمع و آقایان طوسی و فتوحی به عنوان بازرسان اصلی و آهویی به عنوان بازرس علی البدل تشکل از طریق رای گیری کتبی مشخص و اعلام شدند؛ همچنین مقرر شد رئیس هیات مدیره به عنوان مشاور افتخاری رئیس جهاد کشاورزی و مشاور افتخاری مدیرعامل آب منطقه ای منصوب شود.

کمتر از 5درصد پروژه های کشور در سال 98 به آب اختصاص دارد

نخستین مجمع خیرین آب و جهادگران افتخاری، با هدف تامین و مدیریت منابع آبی در حالی برگزار شد که مهمان ویژه این نشست، احمدعلی کیخا، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس پیشنهاد داد که مجمع نیشابوری ها او را (و همه کسانی را که پس از او در این سمت قرار می گیرند) به عنوان عضو افتخاری بپذیرد.

این پژوهشگر و «دکترای اقتصاد آب» با بیان این نکته که نیشابور در مساله مهم مدیریت آب با اتکا به مشارکت مردمی پیش گام است، ابراز داشت: کمتر از 5 درصد اعتبار پروژه های کشور در سال 98 به آب اختصاص دارد، بنابراین چاره ای جز همکاری مردم نداریم.

کیخا افزود: تشکیل این مجمع برای نخستین بار در نیشابور، یک افتخار تاریخی ست چرا که نهالی که امروز کاشته می شود، نه تنها مایه نجات نیشابور،که الگویی برای کل کشور خواهد بود.

راه را اشتباه رفته ایم

رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس خاطرنشان کرد: ما در توسعه کشاورزی راه را اشتباه رفته ایم و نتوانستیم با عقل، دانش و تدبیر از منابع استفاده کنیم. از یاد نبریم اگر در بخش کشاورزی نفع مالی نباشد، آب بی ارزش می شود. بنابراین باید دست دولت را در بهای آب باز بگذاریم و از این آب بها، در خود بخش کشاورزی استفاده کنیم؛ یعنی قیمت واقعی هر چیزی را لحاظ کنیم اما در جای درست خودش از آن استفاده کنیم.

وی افزود: این در حالی ست که هم اکنون با برخوردهای پوپولیستی، هم به اقتصاد و هم به منابع آسیب رسانده ایم. نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی، با تاکید بر لزوم نهادینه کردن اقدامات فرهنگی یادآور شد: ما در مدیریت منابع راه خطا رفته ایم؛ در شرایطی که آب مدارس ایران رایگان است و ما تا 10 سالگی به کودک مان نمی آموزیم که با یک لیوان آب می تواند مسواک بزند، چطور انتظار داریم در 40 سالگی یاد بگیرد صحیح مصرف کند؟!

الان هم دیر نیست!

نماینده مردم نیشابور و فیروزه در مجلس، در این همایش گفت: امیدواریم این حرکت در کشور الگو قرار گیرد و جریان ساز باشد؛ این مجمع، با همت و یک سال تلاش کارشناسان و مسئولان جهاد کشاورزی، امور منابع آب و خیرین در حال شکل گیری ست و ما امیدواریم در این کار مشترک که مردم نقش اصلی را بر عهده دارند، خیرین هم حضور یابند؛ همچنان که خیرین در ساخت حسینیه و مدرسه پیش قدم بوده اند، در این امر هم وارد شوند.

گرمابی افزود: مطلع شدم با این که هنوز مجمع تشکیل نشده، چندین نفر از خیرین اعلام حضور و آمادگی کرده اند.

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، در ادامه سخنانش اذعان کرد: باید زودتر به فکر می افتادیم، اما الان هم دیر نیست! از تبعات تشکیل این مجمع می تواند مهاجرت معکوس روستائیان باشد؛ امروز مهمترین مشکل کشور آب است که برای حل آن نیازمند همت همگانی است.

عباس زارع، مشاور وزیر و مجری سیستم‌ های آبیاری نوین وزارت جهاد کشاورزی، یکی از سخنرانان این جلسه با یادآوری این نکته که 8 درصد آب کشاورزی کشور از قنات ها تامین می شود و 14 درصد تولید محصولات کشاورزی به قنات ها بستگی دارد، بیان کرد: در سال 1347 با تصویب «قانون ملی کردن آب»، عملا آن را «دولتی» کردیم که این کار، زیبنده تمدن ایران نبود.

در همین نشست، محمدعلي فرهمند راد، هدف اصلی مجمع را حفظ آب جهت پایداری تولید از نظر کیفی و کمی برشمرد و یادآور شد: طی سال های اخیر با کاهش سهم بارندگی موثر (برف)، فشار بر منابع آبی بیشتر شده است.

رييس اداره توليدات گياهي جهادكشاورزي نيشابور افزود: امروز نیشابور در شرایطی ست که بیش از مدرسه به آب نیاز دارد و می تواند در مشارکت خیرین، به یک الگو و پایلوت برای کل کشور تبدیل شود.

مدیریت دولتی ناکارآمد، پر هزینه و فشل است

در همین نشست، محمد علایی، مدیرعامل آب منطقه ای خراسان رضوی، ضمن اشاره به تاریخ کهن نیشابور و «تمدن کاریزی» در فلات ایران، بیان کرد: اگر تصور کنیم چون در کشور ثروتمندی هستیم، می توانیم هر قدر دلمان بخواهد مصرف کنیم، این راه توسعه پایدار نیست؛ گذشتگان ما اجازه نداند مدیریت آب به دست دولت ها انجام شود و نتیجه اش تمدن کاریزی شد؛ چنان که 2400 سال است که قنات قصبه گناباد پایدار ایستاده است.

علایی با یادآوری این نکته که هزینه انتقال آب از دریای عمان برای بخش کشاورزی مقرون به صرفه نیست، و به رقمی افزون بر چندین برابر قیمت محصول منجر می شود، گفت: مدیریت دولتی یعنی مدیریت ناکارآمد، پر قیمت، همراه با کاغذ بازی و فشل! از سال 1337 خورشیدی که نفت وارد اعتبارات عمرانی شد و زرق و برق دلارهای نفتی چشم دولت‌مردان را کور کرد، این کورشدگی همچنان ادامه دارد.

اقدامات پیش گیرانه در بخش آبخیزداری اولیت دارد

روشندل، معاونت آبخیزداری استان خراسان رضوی، از جمله افرادی بودکه در نخستین مجمع خیرین آب، سخن راند و گفت: به دلیل تغییر نوع بارش، نفوذ آب به داخل دشت نیشابور کم شده است؛ از سویی به دلیل سیلابی شدن بارش ها، خسارت ناشی از بارندگی افزایش یافته و نیاز است در بخش آبخیزداری، به اقدامات پیش گیرانه روی آوریم تا بعدا ناچار نشویم با چند برابر اعتبار، بدون انجام کار عمرانی و زیرساختی، خسارت ها را جبران کنیم.

اکبرآبادی، رئیس هیات مدیره مجمع و کارشناس جهادکشاورزی شهرستان، در همین نشست تاکید کرد: تنها 15 سال دیگر آب داریم و ما باید مردم را از این مساله مطلع کنیم. وی افزود: باید دفاتر حفاظت از آب را با استفاده از ظرفیت خیرین فعال کنیم؛ از حضور کارشناسان بازنشسته که به صورت افتخاری حاضر به همکاری اند، بهره ببریم و به تثبیت 25 درصدی اشتغال در بخش کشاورزی برسیم.

ناکافی بودن آموزش و بهره وری پایین

در حاشیه این نشست با مدیر امور منابع آب نیشابور نیز گفتگو کردیم و از او پرسیدیم، دلیل افت تراز سفره های آب زیرزمینی را طی سال های اخیر چه می داند؟

سعید خجسته پور بیان کرد: توسعه بی رویه سطح زیرکشت آبی، ترویج و حمایت از تبدیل الگوهای کشت بومی به مزارع گندم و جو  با شعار رسیدن به خودکفایی، روش های انتقال و آبیاری ناکارآمد سنتی، عدم وجود الگوی کشت مناسب با اقلیم خشک، ناکافی بودن آموزش و به تبع آن بهره وری پایین در بخش کشاورزی از عمده ترین دلایل اضافه برداشت است.

با آبیاری تحت فشار، صرفه جویی نمی شود!

وی ادامه داد: هدررفت زیاد و غیرقابل قبول شبکه های آب شرب و الگوی نادرست مصرف شهروندان از منابع آب زیرزمینی نیز سوی دیگر ماجراست. خجسته پور یادآور شد: در دهه های اخیر، سامانه های آبیاری تحت فشار موجب شده تا سطح زیرکشت به شدت افزایش یابد و نه تنها با ورود این سامانه ها، در مصرف آب صرفه جویی نشده، بلکه به دلیل عدم نشت آب برگشتی به منابع زیرزمینی، افت سطح منابع آب تشدید شده و منجر به نشست سالانه دشت به اندازه 25سانتیمتر شده است.

او راهکار این مساله را  پر و مسدودکردن چاه های غیرمجاز، همکاری و مشارکت فعالانه ذی‌نفعان در نصب کنتورهای هوشمند، کنترل برداشت‌ها، توقف توسعه افقی مزارع و ترویج احداث گلخانه ها و روی آوردن به عدم کشت گیاهان پرآب طلب می داند و می گوید: امیدواریم تشکیل مجمع خیرین آب و جهادگران افتخاری زمینه لازم برای ایجاد زیرساخت های لازم در خصوص مدیریت و تامین منابع آبی را فراهم کند.