گسترش زندگی ماشینی از یک سو و کاهش روابط اجتماعی از سویی دیگرفشارهای روانی ،استرس واضطراب را بین افراد جامعه افزایش داده است .لاجرم برای فائق آمدن برمشکلات پیش رو، باید مهارت های زندگی را ابتدا خودمان یاد گرفته و سپس آنان را به فرزندان خود آموزش دهیم . اصولا مهارت های زندگی به ما […]
گسترش زندگی ماشینی از یک سو و کاهش روابط اجتماعی از سویی دیگرفشارهای روانی ،استرس واضطراب را بین افراد جامعه افزایش داده است .لاجرم برای فائق آمدن برمشکلات پیش رو، باید مهارت های زندگی را ابتدا خودمان یاد گرفته و سپس آنان را به فرزندان خود آموزش دهیم . اصولا مهارت های زندگی به ما کمک می کنند که در شرایط زندگی، عاقلانه و هوشمندانه تصمیم بگیریم ،روابط بین فردی را گسترش دهیم و برای پیروزی و حل مشکلات با سعه ی صدر و پرهیز ازخشونت رفتار نمائیم .سازمان بهداشت جهانی از سالهای نه چندان دورمهارتهای زندگی را در قالب مهارتهای ده گانه به کشورهای جهان ارائه داد. ما نیز در نظر داریم که در هر بخش به تعدادی از این مهارتها به بیانی شیوا و روان بپردازیم، امید است که مفید فایده قرار گیرد .
1-مهارت خود آگاهی
خود آگاهی یعنی شناخت خود ، آگاهی یافتن ازنیازها،باورها ،اعتقادات و شناخت نقاط ضعف و قوت خویشتن .هرچقدرمیزان شناخت آدمی نسبت به خود عمیق تروآگاهانه تر باشد مطمئنا زندگی با نشاط تری خواهد داشت. هر کس باید بداند که درچه مواردی توانمند است و در چه زمینه هایی ضعف دارد. درحدیث شریف نبوی آمده است : من عرف نفسه فقد عرف ربه «هر کس که خودش را بهتر بشناسد خدای خویش را نیز بهتر خواهد شناخت» راه رسیدن به خداشناسی ازخود شناسی می گذرد .
راه های تقویت خود آگاهی :
اولین گام برای تقویت خود آگاهی ،قبول داشتن خود و پذیرش خویشتن همان گونه که هست پس از آنکه خود را با تمام نقاط قوت و ضعف قبول کرد گام بعدی پذیرش دیگران همان گونه که هستند. ما نمی توانیم در دیگران تغییر ایجاد نمائیم پس نباید نسبت به تغییر رفتار دیگران مقاومت و سرسختی داشته باشیم؛ اگر تغییری قرار است ایجاد کنیم این تغییر را باید ازخود آغازنمائیم .هرمیزان که شناخت ازخودمان بیشتر باشد حس مسئولیت پذیریبیشتری نسبت به وظایف محوله خواهیم داشت اکنون پس ازآگاهی یافتن و شناخت خود نقاط قوت را تقویت و نقاط ضعف خود را وارسی و راه را برای ارتقاء آن هموارمی سازیم.
2-مهارت همدلی
همدلی کردن یعنی از نگاه دیگران به قضایا پرداختن و خود را جای آنها گذاشتن . اگر بتوانیم خود را برای لحظه ای جای دیگران قراردهیم بهترمی توانیم تصمیم بگیریم و مانع از پیش داوری های عجولانه در مورد دیگران شویم .
گاهی لازم است که پا درکفش دیگران کرده و با کفش آنها چند قدمی راه رفت تا درد و سختی را متوجه شویم.داشتن حس همدلی باعث گسترش روابط بین فردی شده وآلام و دردها را کاهش می دهد.
راههای تقویت همدلی :
-دیگران را درک کنیم .درک دیگران به این معنی است که احساسات آنها را بشناسیم و به آن احترام بگذاریم.بهترین راهکار درک دیگران گوش دادن به حرف های آنان می باشد . این که فضا را برای شنیدن حرف های دیگران فراهم نموده و با دقت به سخنان آنان گوش جان بسپاریم در هنگام گوش دادن به حرف های دیگران از انجام کارهای دیگر خودداری کرده ونگاه در نگاه دیگران دوخته تا حس همدلی برقرار شود.
-تحقیر و سرزنش و نصیحت کردن مانع همدلی است برای برقراری ارتباط و ایجاد حس همدلی هرگز دیگران را نباید مورد تمسخر و سرزنش قرار دهیم و این که آنان را مقصر همه حوادث بدانیم مانع همدلی می شود.
– همدلی را به همدردی تبدیل نکنیم . گاهی افراط وهمدلی کردن رابطه را مخدوش کرده و مانع همدلی می شود. همدلی کردن یعنی فضا را فراهم کنیم تا طرف مقابل احساسات خود را به راحتی بیان نماید و در این میان نباید احساسات خودمان جریحه دارشود و به دنبال راهکار باشیم تا آرامش را به طرف مقابل باز گردانیم. به فرض مثال اگر دوستی از مشکلات و ناراحتی های خود سخن به میان آورد نباید تحت تاثیر گریه ها و ناراحتی های طرف مقابل قراربگیریم بلکه این رفتارمانع همدلی می شود چرا که شخص مقابل به دنبال تخلیه هیجانات خود می باشد و با این کار دنبال ارائه راهکار مناسب از سوی ما هستند .
مهارت حل مساله :
بدون شک همه انسان ها در زندگی روزمره ی خود با مسائل و مشکلاتی روبرو می شوند که راهی جز روبرو شدن با مسئله و پیدا کردن راه حل مناسب برای آن نیستند . پس وجود فراز و نشیب ها در مسیر پر تلاطم زندگی امری عادی است اما باید با بکارگیری عقل و بینش خود راه را بر خویشتن هموار کنیم و از میان راه حل های موجود بهترین و مناسب ترین را انتخاب نمائیم .
راه های تقویت مهارت حل مساله :
– برای حل یک مشکل هیچ گاه یک راه حل وجود ندارد بلکه راه های متعددی می توان برای آن فرض کرد. اگر نتوانستیم مشکل و مساله مربوطه را حل کنیم هرگز ناامید نشویم بلکه به سراغ راه حل های دیگر برویم .
– برای حل مسائل پیش آمده در زندگی باید نقش فعالانه داشته باشیم نه این که بنشینیم و منتظر باشیم تا دیگران مشکل ما را حل نمایند .
– در هنگام مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی از آنها فاصله نگیریم چرا که فرار از آن روشی نامعقول است. پس باید به دنبال راه حل مناسبی برای فائق آمدن به آن باشیم .
– با تقویت اعتماد به نفس به خودمان وانمود نمائیم که از پس مشکلات بر می آئیم و این جمله که «من می توانم» انرژی مثبتی را برای حل مشکلات به انسان می دهد.
– در هنگام بروز مشکل صبورانه و با آرامش خویشتن داری خود را حفظ کرده و از هر گونه تصمیم احساسی و عجولانه پرهیز کنیم .در این میان می توان با افراد خبره و صاحب نظر مشورت کرد تا تصمیم منطقی تر بگیریم .
– خود پنداره های منفی را از خودمان دور نمائیم .این که همیشه بگوئیم : من آدم بدبختی هستم همه ی مشکلات بر سر من می آید بسیاری از انرژی شما را می گیرد. به جای آن بگوئیم «اگر مشکلات زیادی دارم در مقابل خداوند به من اراده و توان مضاعفی داده تا بر مشکلات پیروز شوم» .
مهارت تصمیم گیری :
بدون شک هر انسانی در مسیر زندگی خود بر سر دوراهی هایی قرار می گیرد که نیاز به تصمیم گیری منطقی دارد. در این میان می توان به انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب شغل ، انتخاب همسر و ….اشاره کرد. با داشتن «مهارت تصمیم گیری موثر» می توان به راحتی از پس مشکلات برآمد و یک انتخاب آگاهانه داشت.
راه های تقویت مهارت تصمیمم گیری :
– نسبت به موضوعی که قرار است در مورد آن تصمیم بگیریم اطلاعات خود را افزایش داده و آگاهی های لازم را کسب نمائیم.
– از تصمیم گیری های احساسی (تکانشی ) پرهیز نمائیم و به جای آن تصمیم گیری همراه با تامل و اندیشه را انتخاب کنیم.
– به هیچ عنوان برای فرار از مشکلات و عدم مسئولیت پذیری، تصمیم گیری در مورد مسائل خود را به دیگران واگذار نکنیم .
– همیشه به آینده ی تصمیمی که می گیریم قدری بیاندیشیم. لذا از تصمیمات فوری و آنی بدون پشتوانه فکری خودداری نمائیم .
– بهترین نوع تصمیم گیری ، تصمیم گیری منطقی است که با بینش و درایت خویش و مشورت گرفتن از دیگران حاصل می شود .
– به تجربه ثابت شده که انسان های با اعتماد به نفس بالا از قدرت مهارت تصمیم گیری بالایی نیز برخوردارند .پس هرگز خود را در تصمیم گیری های زندگی کم نگیرید.
مهارت «جرات مندی » یا « نه گفتن »
قطعا تا کنون برای شما اتفاق افتاده است که شخص یا یکی از صمیمی ترین دوستان شما درخواستی از شما داشته اند و شما علیرغم میل باطنی حاضر به انجام آن رفتار و اجابت درخواست طرف مقابل نیستید و از طرفی نمی خواهید که این رفتار شما باعث ناراحتی دیگران شود. همه ی این رفتارها به مهارت جرات مندی یا همان مهارت ابراز وجود بر می گردد و این که شما چقدر می توانید در مقابل خواسته هایی که باب میل تان نیستند « نه » بگوئید. رفتار جرات مندانه رفتاری است که ما بتوانیم صادقانه ، رک و بدون رودربایستی افکار و احساسات خود را بیان کنیم . بدون اینکه احساسات طرف مقابل مخدوش شود. در این میان ضمن رعایت حقوق
فردی خود ، مانع پایمال شدن حقوق دیگران نیز می شویم.
اقسام رفتار در مقابل خواسته های دیگران
الف( رفتار توام با خشونت ) پرخاشگرانه : در این نوع رفتار شخص با توسل به خشونت و فشار در صدد برآورده نمودن خواسته های فرد می باشد و هرگز به احساسات و افکار طرف مقابل توجه نمی نماید و در یک کلام همه چیز را برای خود می خواهد.
ب) رفتار منفعلانه( : در این نوع رفتار شخص دچار اضطراب شده و در مقابل خواسته های دیگران تن به اجابت می دهد و برای فرار از سرزنش طرف مقابل ، احساسات خود را زیر پا گذاشته و در صدد برآورده نمودن خواسته های دیگران می باشد.
ج( رفتار قاطعانه ) فعالانه : در این نوع رفتار که مراد همان رفتار جرات مندانه می باشد شخص ضمن رعایت احترام به حقوق دیگران به صراحت افکار خود را بیان می نماید. به نوعی که نه خود دچار اضطراب شود و عذاب وجدان بگیرد و نه احساسات دیگران مخدوش شود.
راه های تقویت مهارت جرات مندانه : هرگز در مقابل خواسته های دیگران به سرعت پاسخ بله یا خیر ندهید.بلکه قدری تامل فرمائید.
ضمن ابراز همدلی و همدردی با طرف مقابل تان ، فضای عاطفی و صمیمی را بین خود برقرار نمائید .مثال: من به شما حق می دهم و کاملا شما را درک می کنم و…
دلایل مخالفت خود با درخواست دیگران را بسیار کوتاه و بدون هیچ گونه ابهام بیان نمائید از حاشیه پردازی و توضیحات اضافی خودداری نمائید.
قاطعیت در کلام داشته باشید
هرگونه سکوت و تعلل در مقابل دیگران ، دلیلی به رضایت شما می باشد . یک لحظه دوستی احساسی را فدای یک عمر پشیمانی نکنید. مطمئن باشید که در نه گفتن محترمانه ، کمتر باعث ناراحتی دیگران می شود. همیشه در نظر داشته باشید که یک لحظه دیگران از شما مکدر شوند بهتراست از آنکه خودتان همیشه با خویشتن درگیر شوید و ملامت نمائید.
مهارت کنترل خشم
یکی از هیجاناتی که همه ی انسانها در زندگی خود دارند هیجان خشم می باشد که وجود آن در آدمی کاملا طبیعی ، لازم و ضروری می باشد اما این که چگونه بتوان خشم را کنترل کرد بسیار مهم و قابل تامل می باشد. اصولا ما انسانها مفهوم خشم را با عصبانیت یکی می دانیم و حال آنکه دو مقوله جدا از هم هستند. همه نوع بشر دچار خشم می شوند اما عده ی خاصی می توانند خشم خود را کنترل نمایند. پس هرگز درصدد سرکوب نمودن هیجان خشم نباشیم بلکه باید راه های کنترل خشم را بیاموزیم. راههای تقویت مهارت کنترل خشم
الف(ترک محیط ): برای رسیدن به آرامش نسبی برای مدت کوتاهی محیطی را که در آن دچار خشم شده اید را ترک کنید.
ب( تغ ییر موقعیت) : اگر بنا به عللی نمی توانید محیط را ترک کنید موقعیت خود را جا به جا نمائید . مثلا اگر نشسته اید برخیزید و یا دراز بکشید.
ج( نفس عمیق) : تنفس از راه بینی و تخلیه آن از دهان به آرامش شما کمک می کند.
د( مثبت اندیشی) : به هنگام عصبانیت دنیا را تیره و تاریک نگاه نکنید بلکه با افکار مثبت آن را پشت سر بگذارید.
ر ( شمارش معکوس) : چشمان خود را بسته و از یک تا ده بشمارید سپس به عقب برگردید.
ز( رفتار جایگزین): برای فرو کش نمودن ناراحتی خود رفتارهای دوست داشتنی را جایگزین نمائید. مثلا دوچرخه سواری ، خرید از مغازه و رفتن به استخر شنا می تواند یک رفتار جایگزین باشد.
ه( نوشیدن آب سرد : پژوهش های علمی موید این مطلب است که به هنگام عصبانیت نوشیدن آب خنک می تواند باعث فروکش نمودن خشونت شود.
و( «هنگام عصبانیت نه تصمیم ، نه تنبیه و نه تشویق » )
مهارت تفکر خلاق
در دنیای پر تلاطمی که زندگی می کنیم هر روز ما را با مشکلات ومسائل پیچیده و متنوعی آشنا می سازد. مشکلاتی که برای رویارویی با آن نیازمند اتخاذ تدابیر جدید و بدیعی هستیم. اتخاذ راه کارهایی نو و جدید مستلزم داشتن تفکری خلاقانه می باشد که برای دستیابی به آن باید فکر و اندیشه خود را به روز رسانی کنیم.
برای یافتن راه کارهای حل مساله نباید صرفا به دنبال راه کارهای قدیمی رفت بلکه باید متناسب با شرایط موجود خلاقیت به خرج داد و از میان افکار جدید یکی را انتخاب کردکه عاقلانه و منطقی تر باشد. همه ی انسان ها ذاتا تفکرخلاقانه دارند اما منوط به این که شرایط برای رشد و نمو این تفکر فراهم شود.
مهم است که یادمان باشد همیشه برای رسیدن به هدف و حل مشکلات یک راه وجود ندارد بلکه راه کارهایی متفاوت وجود دارند که می توان از میان آنها یکی را برگزید .
راه های تقویت تفکر خلاق
-از پیشداوری و قضاوت های نابجا پرهیزکنید زیرا تفکر بسته مانع خلاقیت می شود.
-به هنگام مواجهه با مسائل و مشکلات هرگز مایوس و ناامید نشوید، بلکه به دنبال راه حل های جدید باشید.
-از تصمیم گیری های شتابزده و عجولانه خودداری نمایید، زیرا بسیاری از افرادی که دچار اشتباه می شوند انسان هایی هستند که از قوه تفکر و تعقل خود استفاده نمی کنند.
-از تکنیک بارش مغزی استفاده کنید؛ یعنی راه حل های زیادی را برای رسیدن به هدف و حل مشکل در ذهن تان ایجاد کنید. هر چه قدر تعداد راه حل ها بیشتر باشد امکان یاس و به بن بست رسیدن کمتر می شود.
– افکار منفی را از خود دور کنید و مثبت اندیش باشید (من همیشه بدبخت بوده و هستم؛ این سرنوشت من است) گفتن این جملات مانع موفقیت و ایجاد تفکر خلاق می شود.
-شکست در زندگی را جزئی از آن بدانید، زیرا تا شکست نباشد لذت موفقیت بی معناست. پس نباید برای فرار از شکست تسلیم شد.
– از نظرات و افکار افراد مورد اعتماد و صاحب تجربه استفاده کنید.
-زندگی خود را به شانس و اقبال گره نزنید، هیچ کس به اندازه ی خود شما در موفقیت و شکست شما سهیم نیست.
مهارت تفکر نقادانه :
وقتی صحبت از تفکر نقادانه می شود این فکر در ذهن ما شکل می گیرد که افراد دارای این تفکر، انسان هایی منتقد، ایراد گیر و بهانه تراش هستند. اما واقعیت این نیست بلکه تفکر نقادانه به دنبال ارزیابی کردن، بررسی کردن و سبک و سنگین کردن شرایط موجود می باشند. پرهیز از تقلید کورکورانه و پیروی محض از دیگران بدون توجه به فکر و اندیشه خود، اصل مهم در تفکر منتقدانه می باشد. در تفکر نقادانه به دنبال آن هستیم که هر چیزی را به راحتی قبول نکنیم بلکه باید درستی و نادرستی آن را بررسی کنیم.
راه های تقویت مهارت تفکر نقادانه
-هر چیزی را به راحتی قبول نکنید بلکه به صحت و سقم آن بپردازید.
– صرفا متکی بر افکار و اندیشه های خود نباشید بلکه از آرا و نظرات دیگران نیز استفاده نمائید.
ـ در مورد چیزی که نمی دانید حتما سئوال کنید، زیرا پرسیدن بهترازندانستن است.
– در قبول یا رد یک نظر یا فکر دلایل و شواهد کافی به همراه داشته باشید.
– از تصمیمات شتابزده و احساسی پرهیزنمایید. بلکه نظرات منطقی دیگران را ولو این که مخالف نظر شما نیز باشند، قبول کنید.
– از تعصبات بی مورد نسبت به یک طرز فکر پرهیزکرده و همیشه انعطاف و تعامل را سرلوحه ی کارتان قرار دهید.
– آرا و نظرات خود را محترمانه بیان نمایید و دلایل مخالفت خود را نیز با منطق بازگو کنید.
– برای نشاندن افکار خود برکرسی از خشونت پرهیز نموده و در همه حال جانب ادب را رعایت نمائید.
مهارت برقراری ارتباط موثر
انسان موجودی ذاتا اجتماعی می باشد و برای ارضای این نیاز ذاتی ،مجبور به برقراری ارتباط با سایر همنوعان خود می باشد . طبیعی است که انسان از تنهایی و خلوت بیزار است و با هم بودن و در جمع کنار هم زیستن را دوست دارد حال اگر کسی از جمع گریزان می باشد و تنهایی را بیشتر دوست دارد می توان گفت مهارت برقراری ارتباط موثر با دیگران را یاد نگرفته است . ارتباط برقرار نمودن یک رفتار دو طرفه می باشد و تا این رفتار بین دو نفر به نحو شایسته ای برقرار نشود نمی توان گفت ارتباطی صورت گرفته است.
راههای تقویت ارتباط موثر
_ به هنگام صحبت کردن به فرد مقابل خود توجه کنید و هرگز خود را به کار دیگری مشغول نکنید.
_ یکنواخت صحبت کردن باعث خستگی و کسالت طرف مقابل می شود، تن صدای خود را بالا و پائین ببرید.
_ از زبان تن برای برقراری ارتباط موثر استفاده کنید ( استفاده شایسته از اعضای بدن مثل بالا بردن دست و تغییر چهره به هنگام صحبت کردن توصیه می شود).
_ به هنگام صحبت کردن طرف مقابل هراز چندگاهی سوالاتی پرسیده شود، این نشان می دهد که شما به حرف های طرف مقابل خود گوش می دهید.
_ در هنگام صحبت کردن به چهره طرف مقابل نیم نگاهی داشته باشید اگر احساس کردید که حوصله شنیدن حرف های شما را ندارد از ادامه صحبت خودداری نمائید.
موانع برقراری ارتباط موثر
_ هرگز سعی نکنید افکار ، عقاید و اندیشه ی خود را به طرف مقابل تحمیل نمائید.
_ احساسات فرد مقابل را خدشه دار نکنید ( به عنوان مثال : در هنگام صحبت کردن شخص مقابل تو ذوقش نزنید).
_ در هنگام صحبت کردن طرف مقابل مانع حرف زدن او نشوید و حرفش را قطع نکنید . بگذارید حرفش را به راحتی بزند.
_ مسخره کردن و تهدید کردن طرف مقابل ، مانع برقراری ارتباط موثر می شود.
_ از بر چسب زدن و نسبت دادن یک صفت به دیگران پرهیز نمائید . مثلا ” تو خیلی ساده ای ” یا ” خیلی دیوانه ای که این کار را کردی ” جملات مناسبی نیستند.
مهارت مقابله با استرس
استرس جزء جدایی ناپذیر در زندگی بشر است . لذا نمی توان آن را برای همیشه از انسان دور کرد بلکه وجود کمی استرس در زندگی نه تنها مضر نمی باشد بلکه برای ادامه حیات لازم و ضروری می باشد . استرس ، رویارویی فرد با شرایط و موقعیت های جدید را گویند. یعنی ورود به یک مدرسه جدید ، تغییر محل زندگی ، از دست دادن یکی از بستگان و عزیزان خود ، جریمه شدن توسط پلیس و دیدن صحنه های مهیج و تصادف کردن و ….همه از موارد استرس زا می باشند. در این میان برخی ساخته ی خود ما می باشد و برخی را ما در ایجاد آن نقش نداریم. استرس ها همیشه منفی و ناخوشایند نیستند بلکه گاهی مثبت و خوشایند می باشند. مانند : تولد فرزند ، ازدواج ، قبول شدن در آزمون ورودی و …
راه های تقویت مهارت مقابله با استرس
_ در زندگی همیشه برنامه ریزی داشته باشید و از نظرات دیگران استفاده نمائید و اهل مشورت کردن باشید.
_ به هنگام مواجهه با صحنه های استرس زا فعالانه حضور داشته باشید . منفعل نباشید و خود را تسلیم شرایط موجود نکنید .
_ در شرایط استرس ، احساسات خود را از دست ندهید عاقلانه و منطقی تصمیم بگیرید.
_ مثبت اندیش باشید و افکار منفی را از خود دور کنید لذا دنیا را برای خود تیره و تاریک نسازید.
_ حتی غیر مسلمانان نیز به نقش دعا و عبادت و ارتباط برقرار کردن با خالق هستی در کاهش استرس اعتقاد دارند لذا شرکت در جلسات مذهبی و خلوت نمودن با خدای خود و راز و نیاز کردن در کاهش استرس بسیار مفید است.
_ داشتن یک تغذیه مناسب توصیه می شود(مصرف سبزیجات و میوه جات ) . لذا استفاده ی افراطی از فست فود ها و غذاهای چرب و پر نمک خود بر استرس شما دامن می زند.
_ هرگز در طول روز خود را خسته و درمانده نکنید و خواب مفید را به میزان 6 تا 8 ساعت در زندگی داشته باشید.
_ ورزش آفت استرس می باشد. در این میان ورزش های مورد علاقه ی فرد به ویژه شنا ، کوهنوردی و پیاده روی در دامن طبیعت و دوچرخه سواری توصیه می شود.
_ صله رحم و اهل رفت و آمد بودن با دیگران ، عدم تنهایی فرد و کاهش استرس را در پی دارد.
_ نفس کشیدن عمیق از راه بینی و پس دادن آن از طریق دهان با چشمان بسته بسیار در آرامش بخشی انسان موثر است.
