تنبیه بدنی در تربیت فرزندان آری یا نه

مقدمه :

از دیر باز میان صاحب نظران تعلیم و تربیت بر روی اثر بخشی تنبیه بدنی بر تربیت فرزندان اختلاف نظراتی وجود داشته است . اما اینکه تنبیه بدنی بر تربیت صحیح کودکان اثرات مثبت و مفیدی بر جای می گذارد یا به نوعی تخریب شخصیت کودکان را در پی دارد جای بحث و بررسی می باشد که در این مقاله به آن پرداخته می شود.

مفهوم تنبیه :

مراد از تنبیه ؛ آگاه کردن، بیدار نمودن و هوشیار نمودن کودک نسبت به عواقب احتمالی اعمالی است که مرتکب آن شده است . پس اگر هدفمان از تنبیه چیزی غیر از این باشد مطمئنا کار پسندیده ای نیست و نه تنها اثر تربیتی در پی نخواهد داشت بلکه روند تربیت را نیز با مشکل مواجه می نماید.

تنبیه بدنی از منظر روان شناسی و اسلام :

بر سر این نکته که تنبیه بدنی در تربیت فرزندان مفید و کار ساز می باشد میان نظرات روان شناسان و دیدگاه اسلام شناسان اتفاق نظر وجود دارد و هردوگروه  تنبیه بدنی را یکی از شیوه های تربیتی قبول دارند . اما اینکه چگونه، چه زمانی و به چه میزان این تنبیه صورت بگیرد حرف های بسیاری وجود دارد.

روان شناسان معتقدند که روش تنبیه خشن ترین و نامطلوب ترین روش تغییر رفتار است . استفاده غیر مسئولانه از آن عوارض جانبی نامطلوبی به بار می آورد . هرگز نباید به صورت یک روش تربیتی از آن استفاده شود. بلکه تنها زمانی که رفتار نامطلوب برای صاحب رفتار یا  دیگران تهدیدکننده ی سلامتی است باید به کارگرفته شود. اسلام نیز در بحث تنبیه بدنی نظری مشخص و واحد دارد و اگرچه که به عنوان یک شیوه ی تربیتی به آن نگاه میکند بلکه برای آن حدودی را قائل است. در روایات به صراحت بیان شده که والدین و معلمین اجازه ندارند فرزندان و کودکان خود را به گونه ای تنبیه نمایند که آثار ضرب و جرح بر اندام آنان برجا بماند بلکه تا جاییکه اثر تربیتی داشته باشد و موجب آگاهی بخشی گردد مجاز شمرده میشود. امام علی(ع) می فرمایند : انسان با پند و اندرز ادب می شود و کتک و تنبیه مخصوص چارپایان است مگر در موارد خاص که با رعایت شرایط لازم تنبیه را مجاز شمرده اند.

آثار منفی تنبیه بدنی :

1-تحقیر شخصیت فرد تنبیه شونده

اگر چنانچه فرزند و یا شاگردمان را تنبیه کنیم به شخصیت او توهین کرده ایم و این تخریب شخصیت آثار روانی نامطلوبی بر جای میگذارد که در گذر زمان خود را نشان می دهد. اگر این اتفاق در حضور جمع باشد به مراتب مخرب تر می باشد.

2-کینه توزی

کودکان و نوجوانانی که مورد تنبیه قرار می گیرند نسب به شخص تنبیه کننده کینه ای به دل می گیرند و به دنبال فرصتی هستند تا این عقده ی خود را بگشایند.

3-از دست دادن عزت نفس

کودکانی که مورد تنبیه قرار می گیرند احساس خود ارزشمند بودن خود را از دست می دهند و اجازه می دهند که دیگران به آنها توهین نمایند و در مقابل دستورات و زور گویی دیگران از خود اراده ای ندارند.

4-نگرانی از آینده

این دسته از کودکان همیشه نگران و مضطربند که مبادا دوباره در مقابل رفتاری که از خود نشان می دهند مورد تنبیه دیگران قرار گیرند.

5-یادگیری مشاهده ای

کودکانی که مورد تنبیه قرار می گیرند یاد میگیرند که در مواقع خشونت و ناراحتی به زیر دستان خود چگونه آسیب برسانند و زورگویی داشته باشند. به گونه ای که در فقدان والدین این گونه کودکان عقده های روانی ناشی از تنبیه را به سایر فرزندان کوچکتر از خود منتقل می نمایند.

6-درمان قطعی صورت نمیگیرد

به هنگام تنبیه کردن رفتار نامطلوب برای همیشه از بین نمی رود بلکه به صورت موقتی و آن هم فقط در حضور فرد تنبیه کننده خاموش میشود و به نوعی این رفتار نامطلوب در زمان و مکان دیگر به شکل دیگری خود را نشان می دهد.

7-فقدان اعتماد به نفس

کودکانی که مدام تنبیه می شوند اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و به نوعی شهامت انجام دادن کارهای بزرگ را نخواهند داشت و مدام خود را سرزنش کرده و نکات منفی خود را مرور می نمایند و کمتر به توانمندی خود توجه می نمایند.

کلام آخر:

تنبیه بدنی یکی از روش های تربیتی محسوب می شود اما نه به عنوان اولین انتخاب بلکه باید آخرین راهکار تربیتی بعد از عدم توجه ، قهرکردن ، محروم سازی و جریمه کردن به کار آید. لذا تا جاییکه امکان دارد کمتر از تنبیه بدنی استفاده شود بهتر است چرا که اثرگذاری سایر روش های تربیتی نسبت به تنبیه بدنی در اصلاح رفتار کودکان به مراتب بیشتر است . به یاد داشته باشیم در هنگام تنبیه کردن نباید خشم و ناراحتی خود را به کودکان منتقل کنیم بلکه ضمن آگاهی دادن نسبت به رفتار نامطلوب ، رفتار مورد علاقه و شایسته را نیز به آنان نشان دهیم. تا کودکان یاد بگیرند اگر این کار را انجام ندهند چه کاری را در مقابلش انجام دهند.

منابع:

خوئی نژاد،اکبر، روش های تربیت کودک. تهران ، انتشارات سمت،   1380

دهنوی ، حسین، نسیم مهر ، تهران ، نشر محدث 1386

سیف، علی اکبر، تغییر رفتار و رفتار درمانی ، تهران  ، نشردانا ،1374