عطار پژوهی، چالش ها، ضرورت ها و راهکارها اصولا در باره عطار چیزی نمی دانیم!

اما در بعد ترویجی علوم و نیازهای جامعه، از این هم فقیرتریم؛ در این کشور برای ساخت یک دیوار، نظر کارشناسی نیاز است حال آن که برای بنیان نهادن ساختمان فرهنگ، از نیروی غیر متخصص استفاده می شود.

فروغ خراشادی/ بزرگداشت عطار همانند سال های گذشته، با برنامه ریزی چند ماهه اما بدون پایبندی به اجرای برنامه های مدون، در روزهای ۲۴ و ۲۵ فروردین ماه ۹۷ در نیشابور برگزار شد. می گوییم برنامه ریزی چندین ماهه ای برای برگزاری این همایش وجود داشت، چون دعوت از چندین استاد و فعال فرهنگی و دانشگاهی، از داخل و خارج کشور، همایش علمی، اجرای کنسرت های رایگان موسیقی و نمایش و…، نیاز به بررسی، دوراندیشی و هماهنگی دارد و باز می گوییم به دور از  التزام به برنامه های از پیش تعیین شده بود چرا که مستندات و شیوه ی اجرای برنامه ها، چنین می گوید!

از میان برنامه های فراوان و فشرده، نشست هم اندیشی سرگروه های ادبیات متوسطه دوم استان خراسان رضوی با عنوان «عطارپژوهی؛ چالش ها، ضرورت ها و راهکارها»، اما گزینه ی قابل تأملی بود.

این نشست که به همت انجمن پرواز سیمرغ، یکی از زیر شاخه های انجمن کتاب سیمرغ، شکل گرفت، دو مهمان ویژه داشت: دکتر علی میرباقری فرد و دکتر بهجت حجازی.

جلسه ی یادشده نیز از گزند تاخیر و تغییر مصون نماند و در آغاز، ساعت برگزاری جلسه و سپس سخنرانان عوض شدند اما مطالبی در همین نشست یک ساعته طرح شد که پاسخ به آن ها، می تواند راهگشای تدوین و  ایجاد سند چشم انداز فرهنگی در سطح ملی، منطقه ای و محلی باشد.

استاد تمام دانشگاه اصفهان و رئیس قطب علمی تحقیق در متون حکمی و عرفانی ایران در جلسه ی «عطارپژوهی» گفت: امروزه حوزه ی تحقیقی برای فعالیت علمی با دو شاخصه ی مهم ارزیابی می شود:

نخست این که در هر زمینه ای، آیا تولیدات علمی حاصل می شود؟

دیگر این که پژوهش ها به چه مسایلی از جامعه و مردم پاسخ می دهد؟

دکتر میرباقری فرد ادامه داد: اگر تا ده سال پیش، بحث کاربردی بودن علوم را به مهندسی، کشاورزی و پزشکی محدود می دانستند، اینک این مسأله، همه ی علوم و دانش ها را شامل می شود، ولی طبق استانداردهای بین المللی، در بیشتر علوم انسانی، بررسی ها و پژوهش ها، «لاینفع» است.

وی افزود: بازگردیم به دو پرسش نخستین و از خود سوال کنیم که برای اعتلای فرهنگ جامعه، چگونه می توان از «عطار» بهره گرفت؟

وی، پاسخ به این پرسش را با بررسی نسلی دانشگاه ها تکمیل کرده،گفت: نسل اول دانشگاه ها، آموزش محور بود. نسل دوم، به پژوهش هم پرداخت. در نسل سوم، کارآفرینی محور قرار گرفت و اینک نسل چهارم دانشگاه ها، اعتلای فرهنگی جامعه را هدف قرار داده است.

میرباقری فرد با اشاره به شمار دانشجویان ارشد و دکتری، گفت: تولید پایان نامه در سال، در مجموع تحصیلات تکمیلی، به رغم ریزش ها و کاستی ها، باید بیش از ۱۰ هزار باشد اما بینید برای جامعه چه حاصلی داشته است؟

درباره ی عطار پژوهی هم،که به لحاظ کمی از کارهای پر ازدحام ادبیات عرفانی ست، نتیجه به لحاظ کیفی، ناچیز است.

هدف، برنامه و کیفیت

این استاد تمام دانشگاه تشریح کرد که کیفیت وقتی مفهوم دارد که هدفمند باشیم و در جهت آن، برنامه ریزی کرده باشیم. برنامه هم نیازمند مطالعه، شناسایی ظرفیت های موجود، استفاده از راهکارهای پژوهشی و در نتیجه تدوین طرح برای رسیدن به وضعیت مطلوب است. هنگامی که هدف تعریف نکردیم، کیفیت معنا ندارد و در یک فضای سر درگم،  با بحران مواجهیم.

او در ادامه گفت: این مساله درباره ی عطار هم وجود دارد؛ یعنی با دو شاخص تولید علم و نیازهای جامعه، باید به سراغ او و آثارش برویم. نخست به احیا، تصحیح و حفظ آثار عطار نیاز است. سپس باید با روش های علمی به سراغ تحلیل قالب و محتوای آن ها برویم.

میرباقری فرد افزود: هنوز درباره ی عطار و آثارش، اختلاف نظر هست؛ از ۷ تا ۱۰ اثر نام برده شده است و عده ای هم ۱۱۴ اثر برای عطار برشمرده اند! ( به نظر می رسد اشاره کنایه ای او به سخنرانی یک مسئول استانی در همایش همان روز فرهنگسرای سیمرغ باشد)

روش ساختارمند، راه شناخت

سخنران سپس به این موضوع پرداخت که: زمان آن رسیده تا روش علمی را بشناسیم و با این روش، با الگوهای درست، وارد حوزه ی تولید علم شویم.

مثلا اگر از عارفی چون عطار می گوییم، نخست درباره ی عرفان بدانیم. آن گاه با سبک و مشرب عرفانی او آشنا شویم و سپس، به شناخت عارف برسیم. اما ما هنوز برای تعیین مبانی فکری عرفا، روش ساختارمندی تعریف نکرده ایم؛ تحقیقات ما ساختار، غایت و هدف ندارد و اصولا هیچ چیزی درباره ی عطار هم نمی دانیم.

و اما در بعد ترویجی علوم و نیازهای جامعه، از این هم فقیرتریم؛ در این کشور برای ساخت یک دیوار، نظر کارشناسی نیاز است حال آن که برای بنیان نهادن ساختمان فرهنگ، از نیروی غیر متخصص استفاده می شود.

در حوزه ی عطارپژوهی، با رویکردهای متفاوت هنری از موسیقی، نمایش، گرافیک، نقاشی تا مطالعات میان رشته ای و اقتصاد، می توان کار کرد؛ ببینید تجربه ی کشورهایی که در عرصه ی ادبیات، موجب رونق اقتصادی برای کشورشان شده اند

منطق الطیر در اوج ادبیات سمبلیک جهان

اما سخنران دیگر، دکتر حجازی، نیز با اشاره به نام نشست عنوان کرد: استواری بر روش علمی و بومی سازی روشمندی، به کاربردی شدن یافته های تحقیقی می انجامد.

وی اضافه کرد: اثری چون منطق الطیر را ببینید؛ در یک مقایسه ی بینامتنی، اوج ادبیات سمبلیک جهان است. این اثر می تواند چندصدایی و بینارشته ای عمل کند؛ ادبیات، اخلاق، عرفان و روانشناسی را با رویکرد هرمنوتیکی پوشش می دهد؛ مثلا هدهد را می بینیم که نماد گوش دادن و پذیرش است. نمونه ی بصیرت است و راهنماست؛ جمع این سه خصیصه در مشاوره و روانشناسی کاربرد دارد.

نشست عطارپژوهی به ناچار،  به دلیل کمبود وقت و سفر زیارتی مشهد برای مهمانان، که از بر تاخیر پروازها، خلاف برنامه ی قبلی سامان یافت، در شرایطی به پایان رسید که می توانست با پرسش و پاسخ سرگروه های استان و این اساتید دانشگاه، شکل و فرم علمی تری بگیرد.

از دل جلسه ای که با تاخیر یک ساعته برگزار شد، حرف هایی درآمد که به اعتقاد شرکت کنندگان در آن، از مجموع همایش های آن دو روز، پر بار تر و کاربردی تر بود. حرف هایی که انتظار می رود چراغ راه فرهنگ شود نه پرونده و سند برای سنگین تر شدن رزومه ها و عملکردها.