روشهای ایجاد رفتار های مطلوب در کودکان   

بسیاری از والدین دوست دارند که فرزندان آنها رفتارهای خوب و صحیح انجام دهند و از انجام رفتارهای نامطلوب دوری نمایند. اما اینکه چگونه یک رفتار خوب در فرزندان ما شکل بگیرد و در مقابل رفتار نامطلوب در آنان از بین برود را یاد ندارند.ما در این بخش به راههای ایجاد و افزایش رفتارهای مثبت می پردازیم.

الف: الگوپذیری

یکی از روش های بسیار معمول در یادگیری روش سرمشق گیری و الگو پذیری می باشد. بدون شک اولین الگوهای کودکان در سنین قبل دبستان والدین آنان می باشند. حال اگر این پدر مادر چقدر مقید به انجام رفتارهای مثبت و مطلوب باشند به همان میزان در رفتارهای کودکان خود تاثیرگذار می باشند. به عنوان مثال اگر والدینی که در مقابل دیدگان فرزندان خود دروغ می گویند، غیبت می کنند و فحش و ناسزاگویی دارند نباید انتظار داشته باشند که فرزندان آنها اینگونه رفتارها و اعمال ناشایست را انجام ندهند. در سنین دبستان نقش الگویی معلمان در یادگیری کودکان بسیار موثر است. لذا هم والدین و هم معلمان در نگاه اول باید خود را به رفتارهای مطلوب و مثبت متخلص نموده سپس این گونه رفتارها را از فرزندان و یا شاگردان خود انتظار داشته باشند.

ب: شکل دهی رفتار

در این روش والدین و یا معلمان رفتارهایی را که شبیه رفتار اصلی می باشد را تقویت می نمایند تا اینکه کودک به رفتار اصلی دست پیدا کند . به عنوان مثال اگربه کودکی می خواهیم کشیدن دایره را آموزش دهیم اشکالی را که شبیه دایره می باشند را تقویت می کنیم تا به شکل واقعی دایره برسد. در این روش رفتارهای نزدیک به رفتار واقعی تقویت و در مقابل رفتارهایی که هیچگونه شباهتی ندارند از چرخه ی تقویت و توجه خارج می شوند. لذا یادمان باشد که رفتارهای پیچیده به خودی خود شکل نمی گیرند بلکه از کنار هم گذاشتن رفتارهای ساده می توان به یک رفتار سخت دست یافت. از این روش برای تربیت حیوانات برای انجام حرکات آموزشی و نمایشی در میادین سیرک نیز استفاده می شود.

ج: زنجیره کردن رفتار

این روش شباهت زیادی به روش شکل دهی رفتار دارد با این تفاوت که در شکل دهی رفتار والدین و یا معلمان از تقویت رفتارهای ساده ی کودک ، آن را به رفتار های پیچیده می رسانند اما در روش زنجیره سازی از کنار هم گذاشتن چند رفتار و از به هم وصل کردن آنها به یکدیگر یک رفتار پیچیده ایجاد میشود. به عنوان مثال اگر می خواهیم به فرزندان خود نماز را آموزش دهیم ابتدا باید اذکار نماز ( رکوع، سجود و … ) را به آنان یاد دهیم سپس از کنار هم گذاشتن و وصل کردن آنها ، نماز به دانش آموزان آموزش داده شود.

لذا کودکی که نداند الف گرد است یا دراز چگونه می تواند آب را بنویسد. لباس پوشیدن، مسواک زدن، پوشیدن کفش و .. از جمله رفتارهایی می باشند که به وسیله ی زنجیره سازی می توان به کودکان آموزش داد.

تربیت خاموش

والدین عزیز توجه داشته باشند که رفتارهای نامطلوب درکودکان به خودی خود شکل نمی گیرند بلکه در گام اول به شناسایی علل پیدایش رفتار پرداخته سپس در صدد رفع آن اقدام نمائید. اما در این بخش به روش های غیر مستقیم حذف و کاهش رفتارهای منفی کودکان می پردازیم .

بی توجهی :

برخی از رفتارهای غلط در کودکان حاصل حساسیت و توجه بیش از حد والدین می باشد . یکی از نیازهای اساسی کودکان مورد توجه قرار دادن خود در نزد والدین می باشد و گاها رفتارهایی از آنان سر می زند که قصد اولیه آنها از انجام این اعمال ارضای این نیاز فطری می باشد لذا پدر و مادر قرار نیست تمامی اشتباهات کودکان را مورد توجه قرار دهند و به اصطلاح “بزرگ نمایی ” نمائید . بلکه بهتر است که از تربیت خاموش استفاده کنند . منظور از تربیت خاموش این است که در مراحل ابتدایی اشتباهات کودکان را نادیده بگیریم و به قول معروف “شتر دیدی ندیدی” چرا که طبیعت انسان اقتضا می کند رفتاری که مدتی مورد بی توجهی قرار گرفت خود به خود خاموش می شود . کودکان نیزمانند بزرگ سالان ممکن الخطا هستند و اجازه اشتباه کردن را به آنان بدهیم .

قهر کردن:

روزی شخصی از پیامبر اکرم (ص)پرسیدند که اگر فرزندان ما مرتکب خطایی شدند چگونه با آنان رفتار کنیم ایشان فرمودند :هرگز آنان را نزنید (فلا تضربوا)بلکه با آنان قهر کنید (فهجروا )اما در پایان به یک نکته تربیتی مهم نیز اشاره فرمودند و آن که اینکه نباید قهر طولانی باشد (ولا تطول )چرا که اگر قهر کردن طولانی مدت باشد اثر تربیتی خود را از دست می دهد . گاهی اوقات والدین می پرسند که مدت این قهر چه میزان می باشد .در واقع باید گفت : زمان خاصی را نمی توان تعریف کرد چرا که خلق و خوی کوکان با یکدیگر فرق می کند لذا همان قدر که در نگاه فرزندان خود آثارندامت و پشیمانی را ملاحظه کردید باید ارتباط والد- فرزندی برقرار شود .

محروم کردن :

در این روش برای مدت محدودی رفتار مورد علاقه کودک را از او می گیریم اما مانند روش قهر کردن این محرومیت نباید طولانی باشد . به عنوان مثال اگر کودک تکالیف خود را انجام نداده او را از دیدن تماشای تلویزیون محروم می نمائیم تا متوجه اشتباه خود شود گاهی اوقات معلمان عزیزدانش آموزان بی انضباط را از سر کلاس درس که به معلم آن درس و خود درس علاقه ندارند از کلاس اخراج می کنند این نه تنها اصلاحی را به دنبال نخواهد داشت بلکه دانش آموز یاد می گیرد که از این پس برای بیرون رفتن از کلاس بی انضباطی نماید.

جریمه کردن :

کودکان در مقابل رفتارهای غلط خود و متناسب با توانشان جریمه می شوند .علاوه بر آن جریمه باید با رفتار اشتباه کودک همخوانی داشته باشد . به عنوان مثال اگر کودک اتاقش را کثیف کرد او را ملزم می نمائیم اتاق خود را تمیز کند لذا تمیز کردن کل منزل متناسب با رفتار و در توان کودک نمی باشد .

جبران کردن :

اگر دانش آموزی که در کلاس درس و یا در منزل باعث کثیفی محیط شد او را ملزم می نمائیم که نه تنها باید قسمتی را که کثیف نموده است را تمیز کند بلکه قسمت های دیگر را نیز برای جبران این رفتار اشتباه خود پاکیزه نماید .

تنبیه کردن :

تنبیه کردن به دلیل خشونت و آثارمخربی که برروی کودکان دارد به عنوان آخرین شیوه ی تربیتی بیان می نمائیم . تنبیه کردن در تعالیم اسلامی نیز به آن اشاره شده اما مراد از تنبیه نباید خشم و غضب وکینه و نفرت والدین نسبت به فرزندان خود را درپی داشته باشد .بلکه هدف اصلی از تنبیه در نگاه اول باید اصلاح رفتار باشد نه عقده گشایی .در فرصتی دیگر به آثارنامطلوب تنبیه بدنی به صورت مفصل خواهیم پرداخت .