چیزهایی هست که نمی دانیم… نگاهی به برگه های پرونده بزرگ ترین حادثه ریلی تاریخ رضا میرابی- به سختی می شد نام روستا را روی آن تابلویِ کوچکِ خاک گرفته ی کنار جاده دید. صدای باد زمستانی در میانه ی میدان اصلی روستا شنیده می شود. نسیمی که شاید هنوز نتوانسته بوی غم را از […]
چیزهایی هست که نمی دانیم…
نگاهی به برگه های پرونده بزرگ ترین حادثه ریلی تاریخ
رضا میرابی- به سختی می شد نام روستا را روی آن تابلویِ کوچکِ خاک گرفته ی کنار جاده دید. صدای باد زمستانی در میانه ی میدان اصلی روستا شنیده می شود. نسیمی که شاید هنوز نتوانسته بوی غم را از هوای گرفته «دهنو هاشم آباد» بشوید.
ایستگاه بین راهی قطار در فاصله چند متری آخرین خانه روستا خودنمایی می کند. برخلاف تصوری که از یک ایستگاه قطار دارم، هیچ کس در سالن انتظار نیست و درب ساختمان قفل شده است. هیاهویی نیست و رنگ و بوی قطار هم ندارد! چراغ های قرمزی که در روی ریل های زنگار گرفته قطار، به فاصله 150 متری از دو طرف ایستگاه سوسو می زند، نشان از نیامدن قطار می دهد.
به روستا برمی گردم. از اولین نفری که به سختی در فضای وهم آمیز دِه می یابم، سراغ محل دقیق حادثه را می پرسم. با تعجبی قابل پیش بینی می گوید: بعد از 14 سال دیگر ردی از آن اتفاق نمانده است. به اصرارم مرا به زیرگذری دور از چشم من در آخرین نقطه غربی روستاست راهنمایی می کند. بعد از زیر گذر، آن طرف ریل های قطار اما همه چیز متفاوت است. دیوارهای خشتی و گلی که حالا هیچ کدام بیش از یک یا یک متر و نیم ارتفاع ندارد، نیمه ی دیگر تاریخ اندوه آور هاشم آباد را نشان می دهد. رنگی از زندگی و حیات در خرابه هایی که روز انفجار کاشانه مردم بود و حالا به زمین کشاورزی تبدیل شده، دیده نمی شود.
پیر مردی را مشغول به تماشای خودم می بینم. وقتی می فهمد خبرنگارم، می گوید که حوصله دردسر را ندارد! ناچار بدون دعوت به میانه ی جمع چند نفر از اهالی روستا می روم. طولی نمی کشد که سفره دل شان را برایم باز می کنند. 14 سال از آن صبح خونین بیست و نهم بهمن 82 و حادثه قطار نیشابور می گذرد اما گرد غم از صدای خسته شان هنوز پیداست…
روز انفجار چه گذشت؟
منابع خبری و غیر خبری بسیاری روند حادثه را که به قولی بزرگترین حادثه ریلی کشور است، توصیف کرده اند اما دقیق ترین این مطالب را سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شیراز در قالب «درس هایی از حادثه قطار نیشابور» منتشر کرده است.
در بخشی از این گزارش آمده است:
«در ساعت چهار و چهل و دو دقیقه بامداد بیست و نهم بهمن ماه هشتاد و دو از طریق تلفن ستاد فرماندهی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی نیشابور ، یک فقره فرار واگن های باری اعلام می گردد، فردی که خود را کارمند راه آهن خراسان معرفی می کند از آن سوی خط تلفن اظهار می کند: تعدادی واگن که حامل پنبه، گوگرد، و بنزین است، از ایستگاه ابومسلم (سه ایستگاه قبل از ایستگاه نیشابور) به طور ناخواسته فرار کرده و به احتمال زیاد این واگن ها در ورودی شهر نیشابور (سه راه جمهوری) از ریل خارج می شود و به همین دلیل ایستگاههای1و3 و 4 آتش نشانی به ترتیب به محل اعزام می شوند. چند دقیقه ای از تماس اول نگذشته که تماس دوم خبر از خارج شدن واگنها از ریل در ایستگاه خیام ( یک ایستگاه قبل از شهر نیشابور) می دهد و اضافه می کند که واگن ها به شدت دچار آتش سوزی گشته اند. خودرو ایستگاه یک که اولین خودرو اعزامی به ایستگاه خیام بود بعد از رسیدن به محل حجم و شدت آتش سوزی را بسیار گسترده توصیف کرده و تقاضای نیروی کمکی بیشتری می کند، نیروهای کمکی به محل اعزام می شوند.»
هم چنین در اطلاعات دقیق تری که ازین موضوع در این گزارش و نیز بیانیه شرکت راه آهن در شرح این ماجرا آمده است، ذکر شده که 51 واگن باری که حدود 36 ساعت در ایستگاه ابومسلم (40 کیلومتری محل حادثه) به جهت ترافيك سنگين قطارهاي مسافري در آن ايام متوقف بوده اند، یک باره به حرکت در می آیند و تا دو ایستگاه بعد بدون هیچ مانعی حرکت می کنند و در نهایت با برخورد به یک لوکوموتیو از خط خارج و با توجه به مواد آتش زا شعله ور می شوند.
در ساعت 9 صبح از سوی مدیر عامل سازمان آتش نشانی و فرمانده عملیات اعلام می شود که حریق مهار و به کنترل کامل در آمده است. اما ناگهان در ساعت 9 و 37 دقیقه صبح در حالی که نیروهای آتش نشانی شهرهای نیشابور، مشهد، قدمگاه، خرو، درود و فولاد خراسان در محل مشغول اطفای حریق بودند ، انفجاری بسیار مهیب منطقه را ویران می کند.
عمدی یا غیر عمدی
یکی از نکاتی که در بررسی این حادثه اهمیت خود را نمایان می کند، علت حرکت ناگهانی و بدون برنامه 51 واگن باری متوقف شده در دو ایستگاه قبل از محل حادثه است. اخبار ضد و نقیضی از سوی منابع مختلف مبنی بر غیرعادی بودن شرایط فرار واگن های باری و محتوای بار این واگن ها منتشر شد که احتمال وجود عامل «خرابکاری» را در این حادثه بیشتر کرد.
چنان که در بیانیه شرکت راه آهن در سوم اسفند 82 پیداست، علي‌رغم اين كه بر اساس تحقيقات به عمل آمده و قرائن، ترمزهاي دستي واگن ها بسته و «كفش خط» نيز در زير چرخ ها قرار داده شده بود، بنا به عللي كه تاكنون به طور قطعي مشخص نگرديده، به طور ناگهاني به حركت در آمده و به لحاظ شيب منطقه، واگن ها پس از خروج از خط فرعي و قرار گرفتن در مسير خط اصلي به سمت ايستگاه كاشمر به حركت در مي‌آيند.
اما این مکتوب در حالی از سوی شرکت راه آهن منتشر شده که احمد شکری ، وکیل 3 نفر از متهمان پرونده حادثه قطار نیشابور در 21 فروردین 84 به «جام جم آنلاین» گفت: برخی مسائل که تاکنون منعکس نشده و نسبت به آنها بی توجهی شده است، نشان می دهد که «احتمال عمدی بودن حادثه قطار نیشابور بیشتر از غیرعمدی بودن آن است.»
وی هم چنین در بخش دیگری از سخنانش اضافه می کند: «شب حادثه به طور غیرطبیعی برق ایستگاه برای مدتی قطع شده است و براساس گزارش آتش نشانی تهران از حادثه قطار، محتویات 11 واگن از واگن های قطار حادثه دیده نامعلوم و بارنامه یکی از واگن ها نیز مخدوش بوده است .»
ناظمی یکی دیگر از وکلای متهمان حادثه قطار نیشابور نیز می گوید : شیب تند و غیراستاندارد خط ایستگاه یکی از عوامل اصلی حادثه بوده است. خط آهن با شیب تند و برخلاف استانداردهای بین المللی و توقف طولانی مدت 51 واگن زیر بار 4 هزار تن که طبق مقررات ایمنی حرکت، مواد محترقه و منفجره حمل می کرده ، باید سریعا بارگیری شود و بدون معطلی به مقصد برسد.
محتوای مجهول محموله
بر اساس گزارش آتش نشانی در این واگن ها 4 ماده اصلی پنبه ، گوگرد، نفتا (سوخت هواپیما) و کود نیترات آمونیوم حمل می شده اند که از این 51 واگن جمعا 11 واگن خالی، 6 واگن بنزین، 10 واگن پنبه، 17 واگن گوگرد و 7 واگن کود آمونیوم نیترات بوده است.
بنا بر اطلاعات این مکتوب، از لحاظ مقررات ایمنی کالاهای ذکر شده به هیچ عنوان نباید در کنار هم انبار یا حمل و نقل گردند، زیرا می توانند به آتش سوزی و انفجار کمک نمایند.
هر چند در ابتدا محموله نیترات آمونیوم به آتش نشانان اعلام نشده بود ولی شواهد و قراین نشان می دهد که آن ها پس از حضور در محل کود نیترات آمونیوم را مشاهده نموده اند ولی آن را فقط کود در نظر گرفتند نه یک ماده اکسید کننده و منفجره قوی و این محموله نیز به دلیل مجاورت با شعله های آتش و حرارت پس از حدود 5 ساعت منفجر گردید.
هم چنین بنا به گفته های ناصر رهبر، کارشناس ارشد شیمی که به تاریخ هفتم دی ماه 95 در سایت روزنامه تعادل منتشر شده است، در این حادثه به دلیل وجود نیترات آمونیوم (NH4NO3) در یکی از واگن‌های این قطار و مجاورت این ماده با پنبه، نفتا و گوگرد در واگن‌های دیگر قطار، شرایطی به وجود می‌آید که نیترات آمونیوم که خود در حالت عادی ماده ای بی‌خطر به نظر می‌آید، به دلیل سکون و ماندن در یک محل ثابت گرم شده و در نهایت به یک ماده منفجره بسیار قوی تبدیل می‌شود و موجب وقوع حادثه تلخ انفجار در ایستگاه خیام نیشابور و کشته شدن تعداد زیادی از ماموران امدادی و مردم می‌شود.
با این وجود شرکت راه آهن در بیانیه خود به طور واضح اشاره کرد است که حمل اين گونه محمولات در مقررات حمل و نقل ريلي طبيعي بوده و تابع هيچ گونه شرايط غيرمتعارف نيست(!)
ابعاد حادثه
حادثه انفجار قطار نیشابور که از آن به عنوان بزرگترین حادثه ریلی کشور یاد می شود، 320 نفر جان باخته و حدود 460 نفر مجروح برجا گذاشت که بعد از گذشت 14 سال از آن هنوز از حافظه مردم نیشابور پاک نشده است.
در میان این جان باختگان، فرماندار، رئیس سازمان آتش نشانی نیشابور، معاونین شهردار، فرماندار و نیروی انتظامی، مدیرکل وقت راه آهن خراسان،یک خبرنگار، 24 نفر از آتش نشانان و نیز 76 نفر از اهالی روستای دهنو هاشم آباد حضور داشتند.
نیز بنا بر گزارش های رسمی در محل انفجار قطار حفره ای به عمق 25 تا 30 متر و قطر بیش از 100 متر قطر ایجاد شد که خود خبر از شدت انفجار می دهد. به گفته شاهدان ماجرا، تمام زیرساخت های راه آهن در محل حادثه از بین رفت و در مواردی ریل ها و چرخ های 6 تنی قطار به 2 کیلومتر دور تر از محل حادثه پرتاب شده است.
منازل مسکونی دو روستای دهنو هاشم آباد و کریم آباد نیز از 30 تا 100 درصد تخریب شد. هم چنین مرکز زلزله نگاری ایران در جریان این انفجار زلزله بیش از 6 ریشتری را ثبت کرد که این زمین لرزه با قدرت 3.5 ریشتر در فاصله بیش از 100 کیلومتری در مشهد حس شد.
محکومیت مقصران انفجار قطار نیشابور پس از چهار سال
بنا بر خبری که در 7 آذر 86 در «فرارو» منتشر شد، در ارتباط با این حادثه، دوازده تن از مسئولان و کارکنان راه آهن تحت پیگیرد قانونی گرفتند که در نهایت، شعبه ١٠٢ دادگاه عمومی مشهد، ده تن از آنان را تحت عنوان بی احتیاطی و عدم رعایت نکات ایمنی و فنی در وقوع حادثه مقصر شناخته و دو تن دیگر را تبرئه کرده است.
بدین ترتیب، رئیس اداره بهره برداری، معاون ایستگاه ابومسلم، رئیس قطار باری، مسئول ایستگاه ابومسلم، ترمزبان، چهار تن از سوزنبانان و مدیرعامل شرکت به مجازات حبس محکوم و کنترلر و متصدی کنترل راه آهن خراسان تبرئه شده اند.
دادگاه اعلام کرد: از آنجا که محکومان پرونده دارای پیشینه محکومیت قبلی نیستند، نیمی از دوره مجازات شان به مدت پنج سال به تعلیق در می آید. رأی دادگاه بر اساس نظریه کارشناسان سازمان بازرسی کل کشور و کمیسیون سوانح راه آهن خراسان صادر شده است.
هم چنین در جریان این حادثه، نمایندگان مجلس هفتم طرح استیضاح وزیر راه وقت را کلید زدند و در نهایت احمد خرم از سمت خود برکنار شد.
وضعیت نابسامان دهنو هاشم آباد 14 سال پس از فاجعه قطار
اکنون بعد از گذشت 14 سال از واقعه دردناک حادثه قطار در نیشابور، دهنو هاشم آباد و حوادثی که بر آن گذشت فراموش شده و اهالی روستا در وضعیت نابسامانی به سر می برند.
عضو شورای روستا در این خصوص به «خیام نامه» می گوید: در زمان حادثه تعداد زیادی از خانه های روستا به کلی تخریب شدند و سرمایه های مالی مردم از بین رفت. دولت وقت نیز بعد از پرداخت دیه برای جانباختگان (12 میلیون برای زنان و 24 میلیون برای مردان)، تنها با پرداخت 3 میلیون تومان سعی در جبران خسارات مالی وارده به اهالی را داشت که هنوز بعد از گذشت 14 سال بعضی از اهالی باید یک سال دیگر نیز بازپرداخت آن وام سه میلیونی را انجام دهند.
حسن کرمانی افزود: هنوز جاده 1700 متری روستا که در همان زمان برای آسفالت آن قول دادند، تکمیل نشده است. از طرفی افرادی که قبل از انفجار خانه هایی با متراژ بیش از 300 متر داشتند، اکنون به دلیل مشکلات مالی در خانه هایی 60 متری زندگی می کنند.
به گفته او شغل اصلی مردم دهنو هاشم آباد دامپروری و کشاورزی است که اکنون به دلیل کمبود منابع مالی کشاورزی نیز در این منطقه در ورطه نابودی است.
کرمانی در پایان گفت و گو می گوید: هرساله مراسمی کوچکی از سوی اهالی روستا برای یادبود جان باختگان حادثه قطار برگزار می کنیم که هیچ یک از مسئولین شهرستان و استانی در آن شرکت نمی کنند(!)
14 سال از حادثه بزرگ انفجار قطار نیشابور می گذرد اما هنوز زوایای پنهان و سیاه علل حادثه به طور کامل مشخص نشده و مردم نیشابور از کوچکترین حق خود که دانستن همه ابعاد این اتفاق ناگوار است، محروم شده اند.
هنوز سوت جان خراش قطار مرگ در هوای نیشابور شنیده می شود. نیشابور 14 سال است که داغدار است…
