ثبت احوال درگذر تاریخ تا نزدیک 100 سال قبل در ایران، نه خبری از سجل و شناسنامه بود و نه سازمانی که تولد و مرگ و ازدواج و طلاق را ثبت کند و ثبت امور مربوط به ولادت و ازدواج و وفات براساس اعتقادات مذهبی و سنت های رایج در کشور، با نگارش نام و […]
ثبت احوال درگذر تاریخ
تا نزدیک 100 سال قبل در ایران، نه خبری از سجل و شناسنامه بود و نه سازمانی که تولد و مرگ و ازدواج و طلاق را ثبت کند و ثبت امور مربوط به ولادت و ازدواج و وفات براساس اعتقادات مذهبی و سنت های رایج در کشور، با نگارش نام و تاریخ ولادت مولود در پشت جلد کتب مقدس از جمله قرآن مجید توسط روحانیون، ریش سفیدان محله یا بزرگان قوم انجام می‌گرفت.تا این که در سوم اسفند 1297به پیشنهاد “نصرت الدوله “وزیر دادگستری ،تصویب نامه ای درباره سجل احوال از نظر دولت گذشت که مقرر شد برای گرفتن تعرفه انتخابات ،گذرنامه ،جواز حمل و نقل،اقامه دعوی و گرفتن حواله پولی ،از اشخاص مطالبه سجل احوال بشود. وبه همین جهت اداره سجل احوال زیر نظر بلدیه (شهرداری) تشکیل شد و اوراق سجل احوال را که گرفتن آن اختیاری بود در کلانتری ها در اختیار مردم می گذاشتند.باید گفت که صدور اولین سجل یک برگی بود و حاوی اطلاعاتی در مورد تاریخ تولد و محل تولد و خلاصه ای از ازدواج وطلاق که البته محلی برای ثبت نام فرزندان و یا مرگ صاحب سجل نداشت. جالب است که این اوراق به عنوان تصدیق هویت از جانب نظمیه تهران تائید می گردید. از سال 1303 اداره سجل احوال تابع وزارت کشور شد و دفاتر آن در شهرستانها نیز شروع به کار کرد. در خرداد 1304 مجلس شورای ملی دوره پنجم قانونی به تصویب رسانید که « قانون سجل احوال » نام گرفت که مقرر می داشت حداکثر تا یک سال آتی آحاد مردم ایران لزوماً باید دارای ورقۀ هویت و یا همان شناسنامه شوند. ماده چهارم این قانون مردم کشور را موظف می ساخت برای هر فرد شناسنامه ای مجزا صادر کرده و سند آن را در دفاتر حکومتی ثبت و ضبط کنند. در ورقه هویت محل هایی برای ثبت تولد، فوت، ازدواج و اطلاق پیش بینی شده بود.
بنا برقانون مصوب در خرداد 1304 مقرر شد که از تاریخ دایر شدن ادارۀ ثبت احوال در هرمنطقه، اتباع ایران موظف به دریافت شناسنامه هستند. در پی این اقدام ادارات سجل احوال از طریق وزارت کشور (وزارت داخله ) درشهرستان‌ها دایر و شروع به صدور و توزیع شناسنامه کردند. از آن پس به موجب قانون بیستم خرداد 1307 اداره کل ثبت احوال به نام اداره کل احصائیه و سجل احوال که تابع وزارت داخله بود تأسیس و آغاز به کارکرد.
در 1316 نام ادارۀ ادامه کار“ احصائیه و سجل احوال“ به “ادارۀ آمار وثبت احوال” تغییر داده شد و در سال 1337 وظایف ادارات آمار وثبت احوال از یکدیگر تفکیک و تشکیلات فعلی ثبت احوال به نام” اداره کل ثبت احوال ” نامیده شد.
اولین شناسنامه ایرانی برای چه کسی صادر شد؟
در سوم دیماه 1297 برای اولین بار در شهر تهران شناسنامه‌ای برای یک نوزاد دخترصادر می شود که نام “فاطمه ایرانی” را بر خود دارد، گزینش این ترکیب از یک سو ریشه در عمق اعتقادات مذهبی مردمان این مرز و بوم داشته و از سوی دیگر حکایت از اصالت علقه و تعلق به سرزمین ایران دارد .
تشکیل اداره ثبت احوال درنیشابور
اداره ثبت احوال نیشابور در تاریخ دهم بهمن ماه 1305 وحتی یک سال زود تر از مشهد شروع به کار نمود و اولین رئیس آن شخصی به نام صمیمی بود و محل اداره هم درملکی اجاره ای که متعلق به حاجی لطف آبادی ودرمیدان قتلگاه قرار داشت، واقع شده بود
اولین شناسنامه ی ثبت احوال نیشابور برای چه کسی صادر شد؟
نخستین سند سجلی تنظیم شده در خراسان مربوط به همین تاریخ ، در شهرستان نيشابور و زودتر ازشهرستان مشهد و به نام حکمران وقت نيشابور«شازده حسینعلي ميرزا ساعد نیری» و همسرش «اميرالسلطنه» صادر شده است که به ترتيب متولد ۱۲۶۷ و ۱۲۷۳هجري شمسي بوده اند. و در مشهد هم نخستین سند یک سال بعد از نیشابور و در تاریخ 12 مرداماه سال 1306 به نام غلامرضا رضایوف تنظیم گردید.
چگونگی انتخاب فامیل (نام خانوادگی ) در نیشابور
پس از تاسیس اداره ثبت احوال در نیشابور ، نیاز بود که افراد برای خود علاوه بر نام ، تام خانوادگی (فامیل) هم انتخاب کنند .برخی با توجه به شهرت ابا اجدادی خود ، شهرت آنها را به عنوان نام خانوادگی خود برگزیدند که این فامیل ها در نیشابور شامل : امین الاسلامی ، شیخ الاسلامی،امین الرعایایی ، قاضی ، سعیدی ،حجت الاسلامی ، سمیعیان ،سمیع پور ، سمیع زاده ، قوامی ،مجتهدی ،مجتهد زاده ،گنجی، شادیاخی ،افشار، شریعتمدار، رئیسی،رئیس التجار ،رئیس العلماء و… می باشند بعضی هم با توجه به شغل وپیشه خود فامیل انتخاب نمودند از قبیل فامیل های علمدار،بذر کار ، نعلبندان ، زره داران ، نانوا باشی،کلاه مال ،عطار،محرر، سرایدار ،گلابگیران ، دگمه چی ودگمه چیان ،قره سوران،فخاری ، ناوه کشان ، کارگر ، چوبدار ،دباغ، علافیان،گلابتونی و …
بعضی نام خانوادگی ها هم بر اساس محل سکونت ونیز روستایی بود که منتسب به آن جا بودند مثل کاریزنوی ،دهنو خلجی ، معدنی ، سمر قندی ،فتح آبادی، کابلی ،خروی ، قدمگاهی ، باغشنی، باغنوی ،تهرانچی، آهنگرانی ،زرگرانی وهمه فامیل های ختم شده به پسوند آبادی،…
تعدادی از فامیل ها هم منتسب به بزرگ روستا و بزرگ خانواده بود، مثل صادقی ، محمدی ،احمدی ، حسینی ، حسنی و…
بعضی از نام خانوادگی ها براساس وضعیت واستعداد ظاهری بود از قبیل پهلوان ، خوش سیرت ، خوش بیان
البته بودند افرادی که هنگام گرفتن شناسنامه وقتی از آنها سئوال می شد که چه فامیلی را می خواهی انتخاب کنی ؛ می گفت من نمی دانم فامیل چی هست ؛من چاه کن هستم وفامیل چاه کن برای وی انتخاب شد و نیز فامیل کلنگیو گاوکش هم احتمالا به همین گونه انتخاب شده باشد.
ناگفته نماند که افراد وخانواده هایی هم از همان ابتدا برای انتخاب فامیل دقت و وسواس به خرج دادند ونام خانوادگی با مسمایی را برای خود انتخاب نمودند مانند شیدا ،سوسنی، شاد و…، برخی هم به دلیل فرهنگی و اجتماعی فامیل قبلی خود را تعویض و فامیل جدیدی انتخاب نمودند مثل: داد فر به جای گلابیان-کامیار به جای کچبی-مهدیار به جای دولابی– مهرداد به جای قاراچشمه – افضلی نیا به جای خوردو، حامدی فر به جای آدم، سعادتمند به جای آخوند و…
مکان های اداره ثبت احوال نیشابور از گذشته تا کنون
اداره ثبت احوال نیشابور از زمان تاسیس تا کنون (1396) ودر مدت حدود 90سال ، نزدیک به ده بار نقل مکان کرد وسر انجام به طور ثابت از زمان بعد ازانقلاب در محل فعلی خود در خیابان ایستگاه جنب اداره ارشاد اسقرار یافت .این مکانها بنا به گفته ی آقای کامیار که خوداز قدیمی ترین کارمندان این اداره می باشد به قرار زیر می باشد
1-اولین محلی که پس از تاسیس ثبت احوال نیشابور ، اداره در آن جا یرای مدتی جا مسقر شد ، مکانی اجاره ای و متعلق به حاج آقای لطف آبادی واقع درمیدان قتلگاه بود.
2- ملک حاج غلامحسین برادران واقع در بازار نو ( بازار طلافروشان)در زمان ریاست آقای قائم مقامی اراکی بر اداره ی ثبت احوال نیشابور، نیزاندک زمانی محل استقرار این اداره بود
3-فردوسی شمالی محل اتاق اصناف فعلی که مدتی هم باغ ملی در آن جا بود ، مدتی میزبان ثبت احوال گردید .در این زمان هم ریاست اداره آقای قائم مقامی بود که اصالتا اراکی بود
4- منزل حاج آقای سعیدی واقع درزیرمسجد جامع برای دوره ای در اجاره ای اداره ثبت احوال قرار گرفت
5- در زمان ریاست بهبودی ونیز بهفر( قوچانی) ملک آقای سعیدی قرار گرفته درخیابان ایستگاه ، نزدیک راه آهن، زیر باغ قره سوران (خسرونژاد) منزلگاه اداره ثبت احوال شد
6- آقای اسماعیل نگهبان که فرد کاردانی بودوقتی به ریاست اداره ثبت احوال نیشابور رسید اعتقاد داشت برای تکریم ارباب رجوع باید محل اداره ثبت احوال در وسط شهرقرارداشته باشد تا افراد برای آوردن شاهد فوتی وتولد دسترسی آسانتری داشته باشندوبه همین جهت محل اداره ثبت احوال را به میدان باغات منزل آقای رفیعی انتقال داد
7- ساختمان اداره ثبت احوال در میدان باغات به دلیل کهنگی ،چندان مناسب اداره ثبت احوال برای مدت طولانی نبود به همین منظورآقای معینی که ریاست اداره ثبت احوال را به عهده داشت اداره را برای مدتی به منزل سمیع زاده رو به روی بیمارستان امدادی ، پشت داروخانه سینا انتقال داد.
8- ملک اجاره ای اداره ثبت احوال که در منزل سمیع زاده بود بعد از مدتی به دلیل آتش سوزی وخرابی اجبارا به خیابان کمال الملک روبه روی گر مابه خیام که متعلق به آقای موحدیان بود نقل مکان داده شد و در این زمان ریاست اداره ابتدا با آقای معینی بود و سپس در دست آقای رجایی قرار گرفت
9- و سرانجام اداره ثبت احوال بعد از پیروز ی انقلاب وپس از نزدیک به شصت سال دربدری جایگاه خود را در محل فعلی خود واقع در خیابان شهید جعفری (ایستگاه )جنب اد اره ارشاد در زمینی اوقافی که اجاره 90 ساله داشت ، تثبیت کرد وبه آرامش رسید .
روسای اداره ثبت احوال نیشابور از ابتدا تا کنون
1- صمیمی ، اولین رئیس اداره ثبت احوال نیشابور بعد از تاسیس در سال 1305
2- محتشم
3- قائم مقامی – اصالتا اراکی بود
4- بهبودی – نیشابوری
5- بهفر-قوچانی
6- تابش
7- جلیل ابراهیمی -تهرانی
8- اسماعیل نگهبان
9- معینی مدت نسبتا ریادی وتا سال 1355 رئیس اداره ثبت احوال نیشابور بود وسال بعد رجایی جانشین ایشان شد
10- محمد هادی رجایی از سال 1356 تا بعد از انقلاب رئیس اداره ثبت احوال نیشابور بود. گفته می شود در زمان ریاست ایشان 8 روستا از منطقه بلهرات تربت حیدریه از قبیل گلبوی سفلی وعلیا ، ریگی وحسن اباد و…منتزع وبه نیشابور وصل شدند با این استدلال که رابطه اقتصادی و خرید مردم این منطقه با نیشابور آسان تر می باشد
11- امامی
12- محمود ناظران- نیشابوری –مدتی هم رئیس اداره ثبت احوال سبزوار بود
13- محمد علی مقدم
14- احمدگازرانی
15- احمدی – شیروانی
16- سلطانیان- نیشابوری – به مشهد منتقل شد- وی از1393تاکنون1396ریاست ثبت احوال مشهد را به عهده دارد
17- محمد رضا مقبلی -شیروانی – از 80 13تا 1383
18- علی تقوی-سبزواری-از 1383تا 1390
19- داود کوشکی –سبزواری – از1390 تاکنون
اداره ثبت احوال زبرخان
این اداره درسال 1370 از اداره ثبت احوال نیشابور منفک و مستقل شد و اولین رئیس این اداره آقای محسن واسعی بوده و تا کنون رؤسای متعدد عهده دار مسئولیت شده اند و از سال 1387 تا کنون ریاست اداره با آقای علی معینی می باشد.
اداره ثبت احوال تحت جلگه (فیروزه)
در شهریور ماه سال 1370 هجری شمسی در شهر بزغان آن زمان که بعدا به شهر فیروزه تغییر نام داده شد در مکان استیجاری تاسیس گردید
این شهرستان در اسفند 1387 از بخش به شهرستان ارتقاء پیدا کرد .
رؤسای اداره ثبت احوال فیروزه به ترتیب انتصاب 1. آقای محسن واسعی 2. آقای محمد حسین مرزوقیانی 3. آقای قدمیار شکوهمند 4. آقای غلامرضا ترابیگان که در حال حاضر در این سمت مشغول خدمت می باشد.
منابع ومراجع:
1-پورتال ادارات ثبت احوال مشهد، نیشابور ، فیروزه ،زبرخان، و…
2-گفت وگو با آقای کامیار از قدیمی ترین کارمندان ثبت احوال نیشابور که پدر ایشان هم از اولین کارمندان ثبت احوال نیشابور
3-گفت وگو با آقای محمد حسین مرزوقیانی که کارمند اداره ثبت احوال سبزوار ،نیشابوربود و سپس به ریاست ثبت احوال فیروزه منصوب گردید
4-گفت وگو با آقای داوود کوشکی ریاست فعلی اداره ثبت احوال نیشابور
