به گواهی تاریخ، نیشابور همواره در معرض زلزله قرار داشته است، و اکنون هر لحظه باید منتظر تکان دیگری بود..! باید آماده باشیم، پیش از آن که فرصت آمادگی از ما سلب شود. اما زلزله چیست؟ زلزله عبارت ست از لرزش زمین در اثر آزاد سازی سریع انرژی که اغلب موارد در اثر لغزش در […]
به گواهی تاریخ، نیشابور همواره در معرض زلزله قرار داشته است، و اکنون هر لحظه باید منتظر تکان دیگری بود..! باید آماده باشیم، پیش از آن که فرصت آمادگی از ما سلب شود.
- اما زلزله چیست؟
زلزله عبارت ست از لرزش زمین در اثر آزاد سازی سریع انرژی که اغلب موارد در اثر لغزش در امتداد یک گسل در پوسته زمین اتفاق میافتد. انرژی آزاد شده از محل آزاد شدن آن، که کانون نامیده میشود، بصورت امواج در همه جهت ها منتشر می شود. این موج ها شباهت بسیار زیادی به امواج ایجاد شده در اثر فروافتادن یک سنگ در آب آرام یک حوضچه دارد. به همان ترتیب که ضربه سنگ باعث به جنبش درآوردن امواج آب می شود، یک زلزله امواج لرزه ای را ایجاد می کند که در زمین منتشر می شوند.
- مکانیزم خرابی در زلزله
عواملی که در یک زلزله باعث ایجاد خسارت میگردند عبارتند از:
۱) نیروهای درونی شدید ایجاد شده بر اثر جنبش شدید زمین
۲) آتش سوزی های ناشی از زمینلرزه
۳) تغییر در خواص فیزیکی خاکها ( نشستها، پدیده آبگونگی و … )
۴) بر اثر جابجائی مستقیم گسلها در محل ساخت سازه ها
۵) بواسطه زمین لغزشها (زمین لغزش عبارتست از فروریزش دامنه شیبها )
۶) به واسطه موجهای بلند ایجاد شده توسط زلزله در دریاها (آبرانش)
- زمین لرزه های پس از اسلام در نیشابور
۷۶۳ میلادی:در سال ۷۶۳ میلادی زمین لرزه فاجعه باری در خراسان روی داد که کوه ها را از جای خود حرکت داد و هیچ درختی و سنگی را برجای خویش استوار باقی نگذاشت. باز شناختن ناحیه آسیب دیده ناممکن است اما لرزه، که زمین لغزه هایی را به راه انداخته و یا با دگر ریختی های زمین همراه بوده است. بنظر نمی رسد که به هیچ یک از مراکز جمعیت آسیب رسانده باشد. محل های احتمالی این زمین لرزه، که راههای ارتباطی مهمی از آن می گذشته، می تواند منطقه قهستان (خواف، قاین، طبس) و یا ناحیه جاجرم، جوین، نیشابور بوده باشد.
۸۵۶ میلادی: در روز سه شنبه ۱۸ شعبان ۲۴۲ زمین لرزه فاجعه باری در البرز خاوری روی داد که منطقه قومس و ناحیه غرب خراسان، توابع نیشابور، را ویران کرد.
در درازنای قطعه زمین حاصلخیزی که به طول ۳۵۰ کیلومتر میان البرز و دشت کویر، از خور تا فراسوی بسطام و در بخش هایی از طبرستان و گرگان کشیده شده است، ۲۰۰۰۰۰ تن کشته شدند و عملاً همه روستاها ویران شد. در منطقه قومس، بیشترین زیان های زمین لرزه به دامغان رسید که نیمی از شهر ویران شد و در ان ۴۵۰۹۶ تن کشته شدند. در مناطق کوهستانی دگر ریختی های گسترده زمین، و از جمله احتمالاً گسلش سطحی، روی داد. شهر قدیمی قومس، مرکز پیشین ایالت نیز ویران و احتمالاً پس از زمین لرزه سرانجام متروک شد. یک سوم بسطام فرو ریخت و در منطقه میان این شهر و دامغان، دو نسل بعد هنوز اثرات زمین لرزه مشاهده می شده است. بیرون از منطقه کلان لرزه ای، نیشابور در شرق نیز به شدت لرزیدند.
۱۲۰۹ میلادی: در سال ۶۰۵ قمری زمین لرزه فاجعه باری، که در سرتاسر بخش بزرگی از غرب خراسان حس شد، منطقه نیشابور را تقریباً به کلی ویران کرد. شمار بسیار اندکی از ساختمان ها در نیشابور توانستند در برابر لرزه ایستادگی کنند و این استثناء ها عبارت بودند از مسجد منیعی و میدان اصلی. بقیه شهر فرو ریخت و به رغم این واقعیت که پیشلرزه ها به مردم هشدار داده بود و بسیاری از آنان به فضای باز گریخته بودند، شمار بسیاری از مردم کشته شدند. آسیب در بیرون شهر نیز به همان اندازه سنگین بود، به گونه ای که در چندین روستا حتی یک تن نیز جان به در نبرد. در مجموع، حدود ۱۰۰۰۰ تن کشته شدند . پسلرزه ها به مدت دو ماه دنباله داشتند و شهر نیشابور دگربار بر همان جایگاه ساخته شد.
۱۲۵۱ میلادی: زمین لرزه ای در نیشابور درسال ۶۴۹ ق بخشی از شادیاخ را به کلی ویران کرد.
۱۲۷۰ میلادی: در بامداد ۱۹ صفر ۶۶۹، زمین لرزه فاجعه باری در نیشابور روی داد،حومه پیشین شهر، شادیاخ، و شماری روستا را ویران کرد و ۱۰۰۰۰ تن از مردم از میان رفتند. به همه ساختمان های عمده، از جمله مناره مسجد جامع، زیان رسید. پس لرزه ها تقریباً بدون وقفه به مدت دو هفته دنباله داشت. سرانجام، نیشابور در جایی که از جایگاه پیشینش قدری فاصله داشت دگر باره ساخته شد.
۱۳۸۹میلادی: درصفر ۷۹۱ بار دیگر یک زمین لرزه فاجعه بار به دنبال پیشلرزه های نیرومندی که به مدت چهار روز روی می دادند، به نیشابور آسیب رساند. لرزه اصلی، که بسیار شدید بود و مایه ویرانی تقریباً آنی گردید. شهر را به تمامی ویران کرد و همه ساکنان شهر، بجز شمار اندکی را کشت.
چند ماه پس از زمین لرزه، بازماندگان در نزدیکی ویرانه های شهر ساختمانهایی را که سقف آنها با تیر و چادر پوشانده می شد برپا کردند. دگرریختی زمین، احتمالاً زمین لغزه ها، آسیب های اساسی به برخی از روستاها رساند و به کشمکش های بعدی بر سر مالکیت زمین در نواحی آسیب دیده انجامید.
۱۴۰۵ میلادی: در ۳۰ جمادی الاول ۸۰۸ زمین لرزه فاجعه باری در نیشابور و توابع آن روی داد. شهر کاملاً ویران شد و تنها کسانی که در بیرون و در صحرا بودند جان به در بردند. پسلرزه ای ویرانگر به مدت چندین روز دنباله داشت و در مجموع بیش از ۳۰۰۰۰ تن جان باختند و هیچ ساختمانی پا برجا نماند. شهر، شاید در جای کنونی خود، دگر بار ساخته شد.
۱۶۷۳ میلادی: در ۱۵ ربیع الثانی ۱۰۸۴ زمین لرزه ویرانگری در خراسان روی داد. دو سوم مشهد، از جمله گنبد مرقد امام رضا، سقف گنبدی مسجد گوهر شاد و بسیاری ساختمان های همگانی، ویران شد. ۴۰۰۰ تن کشته شدند. نیشابور نیز به سختی آسیب دید و نیمی از شهر فرو ریخت و ۱۶۰۰ تن جان خود را از دست دادند.
منبع: مجله الکتونیکی ویستا
