آزاده مهديار/ بزرگداشت غياث الدين ابوالفتح عمر بن ابراهيم خيام نيشابوري، نامي پُرآوازه با عناويني شناخته شده از جمله رياضي دان، فيلسوف، اختر شناس و شاعر، هر ساله در نيشابور برگزار مي شود و همشهريان و دوستداران و محققان را به سوي آرامگاه وي روانه مي کند. مراسمي که هر سال با کم و کيفي […]
آزاده مهديار/
بزرگداشت غياث الدين ابوالفتح عمر بن ابراهيم خيام نيشابوري، نامي پُرآوازه با عناويني شناخته شده از جمله رياضي دان، فيلسوف، اختر شناس و شاعر، هر ساله در نيشابور برگزار مي شود و همشهريان و دوستداران و محققان را به سوي آرامگاه وي روانه مي کند. مراسمي که هر سال با کم و کيفي نه چندان متفاوت رقم مي خورد و به پايان مي رسد. اگر چه در دو سال گذشته شرايط متفاوت تري را به لحاظ برنامه هاي عمومي (و نه نشست هاي علمي تخصصي) پشت سر نهاده است.
صبح بيست و هشتم ارديبهشت ماه، به يادروز حکيم عمر خيام نيشابوري، زنگ خيام در دبيرستان خيام با حضور فرماندار، هاجر چناراني، نماينده منتخب مجلس دهم، و جمعي از مردم و مسئولين نواخته شد و کودکان برگزيده مسابقه چله چارانه، دسته جمعي خيام خواني کردند.
نشست علمي «اين کوزه گر دهر» در دانشکده هنر برنامه بعدي اين روز بود. در اين نشست که با حضور پرفسور صادقي، سرکنسولگري هاي کشورهاي همسايه، مسئولين شهرستان و اساتيد دانشگاه و خيام پژوهان همراه بود، فرماندار شهرستان با اشاره به برگزاري همايش علمي خيام در يک محيط علمي پس از 17 سال، ابراز اميدواري کرد که اين نشست هاي علمي ثمره پرباري براي نسل آينده داشته باشد.
ارائه مقالات از سوي پژوهشگران حاضر با سخنراني دکتر نصرا… پورجوادي در رابطه با حکمت «وقت» در نزد خيام آغاز شد، وي با اشاره به اين که نمي توان تمامي رباعيات منسوب به خيام را اصيل دانست، اظهار داشت: اگر نيشابور را در قرن پنجم بزرگترين شهر از لحاظ گرايش به تصوف بدانيم، گزاف نگفته ايم. خيام هم در همان زمان مي زيسته است ولي گمان صوفي بودن در حق خيام بي پايه است و در رباعيات وي نيز مضامين صوفيانه نمي بينيم، خيام اهل حکمت بود به همين دليل وي را حکيم ناميدند، خيام فيلسوف هم نبود چراکه فيلسوف از وجود و عدم آگاه است، ولي حکيم محتاط تر از آن است که فکر کند همه چيز را مي داند. حکيم جهان را سراسر اسرار مي داند. اين مفهوم با مفاهيم زاهدانه نيز فاصله دارد، زاهد به دنبال نعمت هاي بهشتي است اما حکيم نه در گذشته معدوم است و نه در آينده موهوم، به همين دليل خيام قائل به حقيقت «وقت» است و انديشيدن و زندگي کردن در زمان حال، اين به مفهوم تابعيت از لذات دنيايي نيست بلکه به معناي دريافت حقيقت حال است و اين حقيقت «عشق» است.
پرفسور حسين صادقي با شرح ابداعات رياضي خيام که به نام افراد ديگري شهره شده است، به تحليل علمي سه رباعي از خيام پرداخت.
دکتر کاووس حسنلي، پژوهشگر و استاد دانشگاه سخن خود را با اين سوال آغاز کرد که «آيا مردم امروز به خيام نياز دارند؟» وي در ادامه دلايل خود را بر لزوم شناخت و آگاهي از خيام تشريح کرد.
حسنلي تصريح کرد: اشعار خيام عتيقه نيست بلکه در زندگي امروز ما جاري است، مفاهيم زندگي تبديل به اشعار هنري شده و ما براي التذاذ هنري به خيام نياز داريم، دليل ديگر لزوم خرد ورزي است، ورزش فکري خيام در نجوم و رياضيات، وي را پرسش گر بار آورده بود، جوانان امروزي ما يا پرسش ندارند و يا پرسش هاي شان با مضمون لايه هاي ظاهري امروز است، خيام ذهن را به مسائل بنيادي رهنمون مي کند. ما در دنياي امروز که گرفتار جزم انديشي هستيم، رباعيات خيام ما را به ژرف انديشي هدايت مي کند، در اين عصر انفجار اطلاعات و هجوم پيام هاي غير قابل اعتماد، سطح آگاهي بشر افزايش يافته ولي عمق آن خير، در گذشته تنوع درگاه اطلاعاتي امروز نبود و شايد به همين دليل آگاهي ها عميق تر بوده است، ما نيازمند سرعت گير فکري هستيم.
دليل ديگر فرصت است، امروز فرصت ها اندک است و متن هاي کوتاه رباعيات خيام، اين نياز را برآورده کرده است و نيز خيامي که متعلق به مذهب و گروه خاصي نيست، يک سرمايه مشترک فکري است که نياز به هويت طلبي را رفع مي کند.
حسنلي در پايان با اشاره به رباعياتي فراواني که به نام خيام است ولي اصالتا از آن خيام نيست، گفت: اين رباعيات نشانگر اين است که ما يک خيام نهصد ساله داريم که پرسش هاي بشري را به نام خيام صادر مي کند، اين ها نشانه نياز مردم به انديشه خيامي است.
در ادامه دکتر عليرضا فولادي راهکارهايي براي شناخت رباعيات اصيل خيام ارائه داد، از جمله وجود ضرب آهنگ پاياني در رباعيات خيام، ايجاز، عدم تکرار مفاهيم در مصرع ها و روح انديشه خيامي در رباعيات اصيل.
دکتر عبدالرحيم قنوات، خيام را آزاده فکري توصيف کرد که معتقد بر نوع دوستي و اخلاق بود. وي آن چه در نوروزنامه تاليف دکتر مينوي درباره خيام آمده و خيام را منکر خدا و نبوت معرفي کرده و مادي گرا خوانده است، را رد کرد و با اشاره به رباعيات و آن چه از انديشه هاي وي به جاي مانده است ثابت کرد خيام به خدا و نبوت معتقد بوده است و عدم قوت استدلال هاي دکتر مينوي را به سن و سال کم وي در هنگام تاليف کتاب ش دانست.
دکتر سيد علي ميرافضلي نيز به نقش قافيه در رباعيات خيام پرداخت و چون در زمان خيام رباعيات عموما چهار قافيه اي بوده، نتيجه گرفت رباعيات چهارقافيه اي به جاي مانده اصالت بيشتري به جهت منسوب بودن به خيام دارند. دکتر هادي بکائيان نيز ضمن ارائه مقاله خود در پي اثبات اين نکته برآمد که اوضاع سياسي-اجتماعي زمان خيام بر انديشه وي تأثيرگذار بوده و چگونه مي توان با بررسي رباعيات خيام به تحولات سياسي-اجتماعي زمان وي دست يافت.
برنامه بزرگداشت خيام نيشابوري، پس از گلريزان آرامگاه خيام در ظهربيست و هشتم، عصر همان روز ادامه يافت و با حضور مدير کل فرهنگ و ارشاد خراسان و معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، استاد فرشچيان، مينياتوريست، مسئولين شهرستان و حضور چشمگير مردم همراه بود.
اجراي حجت اشرف زاده، شعرخواني شعراي برتر جشنواره «از توس تا نيشابور» رونمايي از کتاب رباعيات خيام به خط نستعليق محمد حيدري، رونمايي از کتاب اسماعيل تهراني به نام سنتور به گويش صبا، تجليل از يدا… کابلي خوانساري (شهروند افتخاري)، تجليل از خانواده هوشنگ سيحون، رونمايي از کتاب خيام اثر پرفسور پولاد و اجراي موسيقي گروه «همراز» از برنامه هاي عصر روز سه شنبه در محل آرامگاه خيام بود.
در حاشيه
همايش علمي خيام در سالن صد نفره دانشکده هنر در حالي برگزار شد که ميهمانان به طور ويژه دعوت شده بودند و ورود براي عموم آزاد نبود. اين موضوع اگر چه باعث شد برخي علاقه مندان احتمالي مباحث علمي و تخصصي که دعوت نامه به دست شان نرسيده بود نتوانند در برنامه شرکت کنند، اما با توجه به اين که در نشست هاي علمي سال هاي گذشته جمع ناهمگني از افراد در سالن فرهنگسرا گرد مي آمدند و در برخي سال ها مسئولان به دنبال پر کردن صندلي ها هم بودند، امسال تدبير بهتري براي تخصصي ترشدن فضاي جلسه بود.
گروه موسيقي «شادياخ» از اجراي خود در مراسم ارامگاه خيام انصراف دادند.
گروه «حاميان طبيعت» عصر روز بيست و هشتم ارديبهشت اقدام به پاکسازي آرامگاه خيام کردند و به پيشنهاد اين گروه، پرنده اي به شکل نمادين به دست فرماندار از قفس رها شد.
