به بهانه 108 امين سالروز صدور فرمان مشروطيت

به بهانه 108 امين سالروز صدور فرمان مشروطيت

فرمان مشروطيت؛ مهر تاييد بر خواست ملت

جنبش مشروطيت از جمله انقلاب هاي مهم و تأثيرگذار در تاريخ تحول هاي سياسي ايران محسوب مي شود.

زمينه ي شکل گيري نهضت مشروطيت را مي توان هرج و مرج و فساد در دستگاه اداري، تهي شدن خزانه ي مملکت به دليل اسراف و ولخرجي هاي شاهان و درباريان قاجار، نفوذ بيش از پيش بيگانگان بر کشور، بي حرمتي به علما و زير پا نهادن احکام اسلامي، بحران مالي و سقوط اقتصادي کشور و اعطاي امتيازهاي گوناگون به قدرت هاي استعماري دانست.

اما عوامل ديگري چون افزايش ارتباط مردم ايران با کشورهاي خارج، به ويژه با ممالکي که حکومت هاي آن ها ناشي از آراي مردم بود و براساس قانون اداره مي شدند، تأسيس دارالفنون، ايجاد پست و تلگراف در کشور، انتشار روزنامه هاي دولتي و غيردولتي و نشر اخبار ايران و جهان در ميان مردم، گسترش آگاهي مردم درباره ي انقلاب هاي فرانسه و آمريکا و ديگر کشورهاي جهان، توسعه ي صنعت چاپ و انتشار اثرهاي برخي نويسندگان آزاديخواه و بيداري مردم نسبت به عمل هاي ناشايست دولت به وسيله علماي مذهبي و… نيز در جهت پيشبرد روزافزون انقلاب مشروطيت بسيار تاثيرگذار بوده اند.

نخستين جرقه هاي جنبش مشروطيت سال ها پيش از بر تخت نشستن مظفرالدين شاه قاجار و پيش از دوره ي صدارت عين الدوله از 1284 هجري خورشيدي زده شد. اما انتشار عکسي از مسيونوز بلژيکي رييس گمرگ ايران در لباس روحانيت و به چوب بستن 2 تن از تاجران بنام شهر به اتهام گران فروشي به وسيله ي علاء الدوله والي تهران اعتراض ها به نظام سياسي قاجار شدت بخشيد و با تعطيلي بازار و تجمع مردم و روحانيون در مسجدها و حرم عبدالعظيم حسني در ري مهاجرت صغرا آغاز شد.

شاه وعده ي تشکيل عدالت خانه را به آن ها داد ولي بدسگالي عين الدوله وديگر درباريان مستبد واستفاده از کسالت شاه تاسيس عدالت خانه را به تاخير انداختند ومشروطه خواهان که شاهد بهبود نيافتن شرايط موجود بودند به همراه تعداد زيادي از علما و روحانيون از جمله آيت الله سيدعبدالله بهبهاني و آيت الله سيدمحمد طباطبايي به قم مهاجرت و در کنار آن بسياري از بازرگانان در سفارت انگليس تحصن کردند و خواستار برکناري عين الدوله، بازگشت علما به تهران و تشکيل مجلس شورا شدند. مظفرالدين شاه که جايگاه خود را در خطر مي ديد تسليم خواسته هاي مردم شد وعين الدوله را برکنار و فرمان تأسيس مجلس شوراي ملي را امضا کرد.

شاه قاجار در دستور تشکيل مجلس شوراي ملي آورده است: «جناب اشرف صدر اعظم، در تکميل دستخط سابق خودمان مورخه 14 جمادي الثاني 1324 که صريحاً امر در تأسيس مجلس منتخبين ملت نموده بوديم، مجدداً براي آنکه عموم مردم از توجهات ما واقف باشند مقرر مي داريم که مجلس مزبور را صريحاً دائر نموده و بعد از انتخاب اجزاي مجلس، فصول و شرايط نظام مجلس شوراي ملي را براساس امضاي منتخبين به طوري که شايسته مملکت باشد مرتب نمايند که به شرف عرض و با امضاي همايون اين مقصود مقدس صورت پذيرد.»

پس از تشکيل مجلس شوراي ملي، مظفرالدين شاه قاجار در 14 مرداد 1285 هجري خورشيدي، فرمان برقراري حکومت مشروطه را صادر کرد و متن تاريخي آن با انشاي ميرزا محمد غفاري و به خط قوام السلطنه نوشته و تدوين شد.

نخستين فرمان دربردارنده ي طبقه هاي معين و مشخصي بود و از طبقه ي کشاورز و کارگر که در آن زمان، اکثريت ملت را تشکيل مي دادند، نامي به ميان نيامده بود. بنابراين پس از فرمان نخست اصلاحيه اي دوباره نوشته و به امضاي مظفرالدين شاه رسيد و به اين ترتيب در فرمان دوم کلمه ي ملت جانشين عناوين طبقات شد تا همه ي گروه هاي جامعه را شامل شود و همچنين مجلس شوراي اسلامي، جاي مجلس شوراي ملي ثبت شده در فرمان نخست را گرفت. البته اين تغيير هرگز در گفتار و عملکرد مجلسي ها مشاهده نشد و تنها به دليل فشار روحانيون متحصن صورت گرفت.