مشاهير مفسران نيشابوري ( قسمت دوم)

نعمت الله صادقی

9.اسحاق بن راهويه: ابويعقوب اسحاق بن ابراهيم بن مخلَد مروزي ابن راهويهحافظ، محدث، مفسر و فقيه معروف مسلمان و شافعي در سده سوم هجري قمري بوده است.او در عصر خويش يکي از مورد اعتمادترين نقل کنندگان حديث به شمار مي رفته است.شهرت ابن راهويه نزد شيعيان دوازده امامي بيشتر به نقل بخشي از حديث سلسلة الذهب مربوط مي شود.

10.نظام الدين حسن بن محمد: ملقب به نظام الدين و نظام نيشابوري و معروف به نظام اعرج از ادبا و علما و مفسرين بزرگ در قرن هشتم هجري است.اين مرد فاضل و عارف و محقق به جهت علم و دقت نظر و تبحّرش در بين متأخرين، از شهرت خاصي برخوردار و زبانزد همه بود. تأليفات متنوعه او، بهترين معرف مقامات علمي اوست.به نقل از برخي مانند «کلام ذريعه» او را شيعه و به نقل بعضي ديگر همچون «رحانة الادب» او را از بزرگان اهل تسنن مي دانند.وي در ذيل آيات، غالبا به تمام ديدگاه ها اشاره مي کند و در عباراتي کوتاه و روشن بهره هاي فراوان از يک آيه را عرضه مي کند و در تمام اين مراحل هرگز به درازگوئي و زياده روي، روي نمي آورد.روش نيشابوري در تفسيرش، روشي کلامي و عرفاني است، و تفکر وي، تفکري عقلاني و قلبي. بدين لحاظ در رده بندي تفاسير، غرائب القرآن را بايد مجموعه تفاسير کلامي و عرفاني جاي داد.ويژگي هاي غرائب القرآنتفسير نيشابوري داراي ويژگي ها و برجستگي هايي است که در ميان آثار تفسيري فرهنگ اسلامي بدان امتياز ويژه اي بخشيده است.نثر گويا و دلنشين، تنظيم و ترتيب دقيق و استوار، گزيده گويي و اجتناب از استطرادهاي نامتناسب، جامعيت نسبت به تمام مباحث، از جمله ويژگي هاي اين تفسير است.وي در ذيل آيات، غالباً به تمام ديدگاه ها اشاره مي کند و در عباراتي کوتاه و روشن بهره هاي فراوان از يک آيه را عرضه مي کند و در تمام اين مراحل هرگز به درازگوئي و زياده روي، روي نمي آورد.پرداختن منظم و دقيق به مباحث تجويد در آيات از قبيل وقوف، قرائت و … را نيز مي توان از خصوصيات اين تفسير به شمار آورد.اشارات راه گشايانه به چرائي و چگونگي گزينش واژه ها، تعبيرها و بررسي هوشمندانه و گسترده تناسق، نظم و ترتيب در آيات و بازشناسي و عرضه روابط تنگاتنگ محتواي آيات و بازشناسي و عرضه روابط تنگاتنگ محتواي آيات و سوره ها از جلوه هاي والاي اين تفسير است.

يکي ديگر از جنبه هاي شايان توجه تفسير نيشابوري، جنبه هاي اخلاقي و معنوي آن است.وي در ذيل آيات مربوط به اين موضوع، به گستردگي وارد بحث مي شود و از ابعاد مختلف، محاسن و مساوي اخلاق را به بررسي و تحليل مي گيرد، و در بازشناسي بحث، سنگ تمام مي گذارد.به گفته خوانساري، صاحب «روضات الجنات» از بهترين شروح کتاب خدا (قرآن) و جامع ترين تفاسيري که داراي فوائد لفظيه و معنويه است و مورد استفاده خواص و عوام نيز مي باشد.. نظام نيشابوري تفسير ديگري دارد به نام «لبّ التأويل» که به شيوه تأويل الآيات کمال الدين عبدالرزاق کاشاني تصنيف نموده است. ( تبيان، بخش قرآن  )

11.عبد الکريم قشيري نيشابوري: زين الاسلام امام ابو القاسم عبد الکريم بن هوازن بن عبد الملک بن طلحة بن محمد قشيري نيشابوري از اکابر دانشمندان، نويسندگان، شاعران و صوفيه قرن پنجم هجري است.در ربيع الاول سال 376 يا 386 ه در ناحيه استوا (قوچان کنوني) متولد شد. خانواده وي از اعراب بني قشير بودند که در خراسان صاحب املاک بودند. پس از فوت پدر به قصد آموختن علم حساب روانه نيشابور شد اما دست تقدير او را به مجلس ابو علي دقاق کشانيد و شيفته او گرديد و از کسب علم حساب منصرف و قدم در طريق ارادت و تصوف نهاد.قشيري پس از 89 سال عمر در سال 465 ه بدرود حيات گفت و او را در مدرسه ابو علي دقاق (در نيشابور ) دفن کردند.اثر مهم وي در تفسير ،تفسير کبير معروف به « التيسير في التفسير » مي باشد که قبل از سال 410 ه نوشته است.عبدالکريم بن هوازن قشيري (اختصاراً:قُشيري)از فيلسوفان مسلمان در سده چهارم و پنجم هجري قمري بود.وي همچنين در علم حديث، کلام، فقه و تفسير قرآن دانش هاي تخصصي آموزش ديد.مهم ترين اثر وي الرسالة القشيرية نام دارد.او در زماني زندگي مي کرد که خلافت عباسيان در جهان اسلام حکم مي راند و غزنويان در ايران فرمان مي دادند.وي معاصر با ابوسعيد ابوالخير بوده است.قشيري ار بزرگان تصوف در قرون چهارم و پنجم مي باشد از اکابر علما و مشايخ متصوفه، نسبتش به يکي از خاندان هايِ عربيِ مهاجر به نيشابور يعني بني قشير مي رسد مادرش دختر محمد بن سليمان استوايي سلمي است، بنابراين از سوي پدر قشيري و از سوي مادر سلمي بود.

12.تفسير فضل بن شاذان:از فضل بن شاذان نيشابوريدرگذشته به سال260هجري

13.تفسير ابي منصور حرام:از ابي منصور حرام نيشابوري

14.تفسير حافظ محمدبن مومن نيشابوري: از حافظ محمدبن مومن

15.تفسير ابن فورک نيشابوري: الامام ابوبکرمحمدبن حسن شافعي درگذشته به سال406 هجري ازمتکلمان ومفسران وعلماي جامع عصر خود بود وحاج خليفه در کتاب کشف الضنون خود از تفسير اونام مي برد.ابن فورک مدتي دربغداد به تدريس اشتغال داشت ،آنگاه به ري آمد وسپس به خواهش اهل نيشابور به اين شهر آمد واهالي نيشابور براي او مدرسه اي بنا کردند .ابن فورک براي مناظره به غزنين رفت وپس ازمراجعت اورا در راه مسموم کردند ودرگذشت وجنازه اش را به نيشابور منتقل کردند .تاليفات او را تا صد شمرده اند (سامي ،علي؛نقش ايران درفرهنگ اسلامي)