«سرپوش»؛ بازاری با  مشکلات سرپوشیده

متروکه نشدن قدیمی ترین بازار مسقف فعال خراسان، نیازمند اندکی همت

بنای تاریخی بازار سرپوش که در دل خود چندین اثر دیگر را جای داده و برخی از آنها مانند کاروانسرای فرخ آبادی در اثر بی توجهی تخریب شده و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، نیازمند توجه بیشتر است تا روزی نرسد که این بازار پر جنب و جوش متروکه شود و این اثر تاریخی ارزشمند به فراموشی سپرده شود.

مریم عارفی پور- در روزگار سر برآوردن اقسام «مال»ها و پاساژهای امروزی و در میانه هجوم روزمره بازارچه های دارای معماری و ساختمان مدرن، انگشت شمارند بازارهای سنتی که هنوز قلب تپینده ای دارند. در این میان، بازار سرپوش نیشابور یکی از بازارهای سرپوشیده و منحصر به فرد استان است. بازار سرپوش کنونی، فقط قسمتی به ‌جا مانده از بازار بزرگی در نیشابور قدیم است که از «دروازه مشهد» آغاز و در «دروازه عراق» به پایان می‌رسیده است. این بازار بدون طرح  اصلی و به تدریج گسترش یافته و ساخت آن در دوره‌های مختلف، صورت گرفته است؛ قدمت بخش قدیمی بازار که شروع آن از دروازه عراق در جنوب بازار فعلی به سمت شمال است، در دوره‌‌ی صفویه و ادامه‌ی آن به سمت شمال، در دوره‌های مختلف زندیه تا پهلوی ساخته شده است.

بازار سرپوشیده‌ یا سوق القدیم، به طور تقریبی ۷۵۰ متر طول و 3.40 تا 3.80 متر عرض دارد و ارتفاع از کف آن تا گنبد از 3.40 تا 5.90 متر متغیر است. از جمله عناصر تشکیل‌دهنده‌ی این بازار، راسته بازار، رسته‌های تجاری مختلف، دالان، سرا، تیمچه، قیصریه و دکان‌ های فروش کالا و سایر عناصر مورد نیاز بازار از قبیل قهوه‌خانه (چایخانه)، سفره‌خانه، مسجد، حمام و… است.

این بازار در اردیبهشت ماه سال 1377 توسط سازمان میراث فرهنگی و کسبه بازار تحت عنوان فاز اول مورد مرمت قرار گرفت و پس از آن در دو مرحله دیگر بخش هایی از بازار مرمت شده است.

بازار سرپوش به شماره 6739 در تاریخ 10 دی ماه 1381 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. گفتنی است برخی از بخش های مختلف این بازار، به صورت جداگانه ثبت ملی شده است.

گازکشی بازار سرپوش، منوط به تاییدیه نظام مهندسی است

در طول تاریخ همواره بازار به عنوان محلی جهت کسب روزی و گذران زندگی مورد توجه بوده است و بازار سرپوش به عنوان تنها بازار سرپوشیده خراسان رضوی از این امر مستثنی نیست و روزانه محل معیشت صدها کاسب است. پیامک برخی از شهروندان به صدای مردم «خیام نامه» باعث شد بار دیگر سری به این بازار بزنیم و مشکلات کسبه و بازار را بررسی کنیم.

یکی از مشکلاتی که کسبه بازار به آن اشاره می کنند، عدم وجود گاز لوله کشی در این بازار تاریخی است. به گفته کسبه بازار، مسئولین در دوره های مختلف، وعده هایی برای گازکشی این بازار داده اند اما هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است. یکی از کسبه به خبرنگار «خیام نامه» می گوید: من برای گرم کردن مغازه ام از مغازه ای در خیابان امام گاز گرفته ام و از آن استفاده می کنم.

پیشه ور دیگری هم می گوید: من با استفاده از کپسول گاز مغازه ام را گرم می کنم و مسئولین محترم می گویند امکان گازکشی در اینجا به دلیل تاریخی بودن بازار وجود ندارد و باعث تخریب آن می شود.

برای روشن شدن موضوع، به سراغ اسماعیل اعتمادی، رییس اداره «میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» نیشابور رفتیم.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار خیام نامه مبنی بر وضعیت گازکشی بازار سرپوش گفت: گازکشی این بازار منوط به تاییدیه نظام مهندسی است؛ چرا که با توجه به بافت این بازار گازکشی در آن دشوار است و خطر آتش سوزی و از بین رفتن بازار را به دنبال دارد.

اعتمادی همچنین گفت: طرح ایجاد موتور خانه مرکزی برای این بازار ارائه شده که پس از تایید نظام مهندسی می توان از سیستم شوفاژ استفاده کرد. البته این طرح و انجام لوله کشی آن منوط به حفظ بنا است و نباید تخریبی در ظاهر بازار ایجاد شود.

مرمت نیاز اصلی بازار سرپوش

این بازار بیش از 500 سال است که مورد استفاده قرار می گیرد، طبیعتا نباید بحث فرسودگی و مرمت آن را از خاطر برد.  با نگاهی گذرا به سقف گنبدی شکل و دیوراهای این بازار به راحتی می توان آثار تخریب را مشاهده کرد. یکی از کسبه در این باره به «خیام نامه» می گوید: در فصل بارندگی یکی از مشکلات کسبه نم دادن سقف بازار است که هم شرایط را برای بازاری ها سخت کرده و هم بازار را در معرض تخریب قرار داده است.

به گفته اسماعیل اعتمادی «طرح مرمت بازار تاریخی نیشابور هر ساله در برنامه های میراث فرهنگی وجود دارد  و با توجه به این که این بازار هم مالکیتی و هم وقفی است، نیازمند مشارکت کسبه هستیم.  در هر حال حاضر طرح مشارکتی با همکاری برابر میان اداره میراث و کسبه در حال پیگیری است اما هنوز همه کسبه به صورت کامل اعلام آمادگی نکرده اند.

رییس اداره میراث فرهنگی درباره عایق کاری بام این بازار سنتی، برای جلوگیری از نفوذ رطوبت که به تخریب تدریجی بازار منتهی شود، می گوید: سقف این بازار نیازمند مرمت است و باید عایق کاری شود و اداره میراث پیگیر انجام این امر است.

یکی دیگر از مشکلات این بازار ورودی بسیار نامناسب و نه چندان آراسته ای است است که چهره ی بازار را به کلی تغییر داده است. موضوعی که اعتمادی در باره آن می گوید: طرح ایجاد ورودی مناسب و در شان بازار سرپوش مدت هاست که از سوی اداره میراث ارائه شده است اما برای اجرای آن باید دو مغازه ی ابتدای بازار تملک شود. در هر حال حاضر منتظر اقدام شهرداری برای خریداری و یا معاوضه با مغازه ی دیگر هستیم تا بتوان این طرح را اجرا کرد.

امنیت، لازمه ی ادامه فعالیت بازار

برقراری امنیت در بازار سرپوش، که به دلیل قرار گرفتن در مرکز شهر و همجواری با دو خیابان اصلی و پیوستن به دو خیابان اصلی دیگر، روزانه شاهد تردد افراد زیادی است، هم به جهت تاریخی بودن بنا و هم وجود اموال کسبه دارای اهمیت ویژه ای است. موضوعی که پیشه وران قدیمی ترین بازار شهر را دلمشغول کرده است.

یکی از کسبه قدیمی این بازار می گوید: چندی پیش مغازه ی همسایه را دزد زد و تمام وسایل آن را بردند. ساعت از نیمه های شب که می گذرد به راحتی می توان وارد بازار شد و هر کاری انجام داد و هیچ ماموری به این مکان وارد نمی شود.

یکی دیگر از کسبه ی بازار به خبرنگار «خیام نامه» گفت: مشکلات زیادی در این بازار داریم اما یکی از مسائل مهم این مکان، فروش مواد مخدر است. اگر مسیر بازار را تا انتها پیاده روی کنید، برخی رهگذران انواع مواد مخدر را برای خرید به شما پیشنهاد می دهند. پس از تعطیلی بازار و بسته شدن مغازه ها این وضع شدت می گیرد و عملا مکان نا امنی برای تردد خانواده هاست.

کاسب دیگری که مغازه اش به انتهای بازار نزدیک است گفت: مامور محترم نیروی انتظامی فقط تا پایان ساعت کار طلافروشی ها جلوی بازار می ایستد و پس از تعطیلی طلافروشی ها، ماموری وجود ندارد و انجام هر خلافی در بازار ممکن می شود. از دزدی و شکستن قفل مغازه ها که بارها شاهدش بودیم تا موادفروشی و نداشتن امنیت خانواده ها…

ثبت یک اثر تاریخی، اقدامی مهم و ارزشمند است. اما کار مهم تر، نگهداری و حفظ اثر تاریخی در مقابل تخریب و تعرض است. بنای تاریخی بازار سرپوش که در دل خود چندین اثر دیگر را جای داده و برخی از آنها مانند کاروانسرای فرخ آبادی در اثر بی توجهی تخریب شده و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، نیازمند توجه بیشتر است تا روزی نرسد که این بازار پر جنب و جوش متروکه شود و این اثر تاریخی ارزشمند به فراموشی سپرده شود.