تسخير نيشابور به دست اعراب

تسخير نيشابور به دست اعراب

اکثر قريب به اتفاق منابع ، فتح نيشابور را در زمان عثمان ابن عفان ودر سال سي ام هجرت وبه سرداري عبداله ابن عامر ذکر کرده اند.اگرچه برخي مورخين ازچمله ياقوت حموي در معچم البلدان ،آن را فتحي دوباره در زمان عثمان مي دانند.

درمورد مسير فتح نيشابور ،طبري مي گويد که مسلمانان از سمت طبس، تون، قاين، زوزن، سلومک، سنجان، باخرزوبوزجان به نيشابور رسيدند.

الحاکم نويسنده تاريخ نيشابور ،فتح اين شهر را به صلح مي داند ونه به جنگ.ودراين باره مي گويد:

در زمان خلافت عثمان كنارنگ مجوس كه والى خراسان بود به عبدالله عامر نامه نوشت و او را از مرگ يزدگرد پادشاه ساسانى آگاه ساخت و به خراسان دعوت نمود. عبدالله عامر به‏سرعت رهسپار خراسان شد و با لشكر خود عازم نيشابور گشت.

اما روايت ديگر چنين است که مردم نيشابوريا ابرشهر،بي پيکارتسليم اعراب مسلمان نشدندوپس از اينکه سرماشدت يافت ومحاصره مسلمانان بيشتروتنگترشدوامکان خيانت،احتمال بازشدن شهر ودر نتيجه ونتيجه قتل بي رويه ي مردم مي رفت،حاضر به پرداخت وجه مصالحه شدند وچون امکان تهيه ي فوري مبلغ يک ميليون درهم درآن واحد ميسرشدنبود،شهر را به عنوان گروگان در اختيار مسلمانان قراردادند.

برخي تاريخنويسان در زمان فتوحات مسلمانان ،از حضورافرادي از خاندان يزدگرد از جمله دودختروي در نيشابوريادکرده اندچنانکه مقدسي ،از حضوريزدگرد در خراسان وتقاضاي کمک اواز ترکان در اين زمان يادمي کند که به علت مرگش اينکارعملي نشدوماهوي،مرزبان مرو،اموال وگنجينه هاي يزدگردرا به نزد ابن عامرفرستاد.

عبدالله بن عامرپس از فتح نيشابوروتسليم کنارنگ حاکم نيشابور،در محله ي باغک که متصل به محله فز بود،فرودآمدومسجدي درآنجا ساخت وبراي کسان کنارنگ که زردشتي بودند وحاضر به قبول جزيه شده بودند دورتراز اين محل مسجد،که قبلاآتشکده بود،مکاني را تعيين کردتا آتشکده بسازند،وي پس از نزول در اين شهرآن را دارالاماره قراردادوبه همه ي بلادواماکن امرا فرستادواموال همه ي خراسان به نيشابور آورده مي شد.عبدالله بن عامر پس از فتح نواحي مختلف خراسان به شکرانه ي اين پيروزي رهسپارکعبه شدوقيس بن هيثم را بجاي خود درنيشابورگذاشت ودرغيابش،قارن،مرزبان قومس وگرگان به نيشابورلشکرکشيدوآن را تصرف کردولي بعد از چندي قارن بدست عبدالله خازم شکست خورد وبه تصرف عبدالله درآمدکه درسال33هجري باآمدن مجددعبدالله ابن عامر از قدرت عبدالله بن خازم کاسته شد و از طرف خليفه سوم به حكومت نيشابور منصوب شد.

درزمان حکومت عبدالله بن عامربه همراه وي تعداد زيادي از صحابه، به خراسان واز جمله به شهرهاي مهم آن يعني مرو ونيشابورآمدند ودر آنجااسکان يافتندودرهمانجا هم اکثر فوت کردندکه نام ومشخصات آنها در کتاب تاريخ نيشابور نوشته ي الحاکم مضبوط است.

درزمان خلافت امام علي(ع)خليدبن کاس از طرف ايشان مامور خراسان شد وچون به نيشابورنزديک شد خبرشورش وطغيان مردم اين شهرراشنيد با شورشيان وارد جنگ شدوآنهارا شکست داد،اين شورش احتمالااز سوي طرفداران سلسله ساساني تدارک ديده شده بودچراکه يکي از دختران خسرو از کابل به اين شهرآمده بودکه پس ازشکست،وي راامان دادندوبه نزد علي بن ابي طالب بردند وامام اورا آزادکردکه به هرجا مي خواهد برودوباهرکسي که خودتمايل دارد ازدواج نمايد.

معاويه بن ابوسفيان در دوران حکومت خود،عبدالله بن عامر را که والي بصره بود،ماموريت داد تاخراسان وسيستان را تحت نظارت داشته باشد،اوهم عبدالله بن سمره را از بصره به خراسان فرستاد که نامبرده به همراهي عبدالله بن خازم فتوحاتي در نواحي شرقي يعني کابل انجام دادوپسرخازم خود احساس مي کردند،تصميم به اسکان گروه هاي جمعيتي عرب به خراسان را گرفتند که بر همين اساس قريب پنجاه هزار سپاهي عرب را به اتفاق خانواده هايشان عازم شهرهاي بزرگ خراسان چون نيشابور ومرو نمودندکه سکونت اين قبايل به کشاکش واختلافات زيادي بين خود آنها منجرشد واز ديگرسو،تنفر ودشمني توده هاي مردم شهرهاوروستاها را فراهم کرد.

در سال‏96 هجرى سليمان عبدالملك حكومت‏خراسان را به يزيدبن مهلب داد و بعد از او در سال‏99 هجرى عمربن عبدالعزيز به خلافت رسيد، جراح‏بن عبدالله را به خراسان فرستاد و پس از چندى در سال 120 هجرى هشام بن عبدالملك امارت خراسان را به نصرسيار سپرد كه وقايع فراوانى در نيشابور پديد آمد.

از اين دوران تا زمان قيام ابومسلم خراساني به سال 129هجري، نيشابوريکي ازمراکزحکومت حاکمان اموي بودوتعويض وتغييرهاي زيادي در حاکمان خراسان از جمله نيشابوردر منابع به چشم مي خوردکه خودمي تواندبيانگر آشفتگي اوضاع سياسي خراسان ونيشابورونارضايتي ازامويان در اين دوره باشد.قيام يحيي بن زياد در خراسان در دوره هشام بن عبدالملک نمونه اي از جو متشنج سياسي در نيشابور بر ضد بني اميه مي باشد.

نویسنده :نعمت اله صادقی