انديشه ترقي

انديشه ترقي

انديشه ترقي در واقع پس از جنگ هاي ايران و روس که به شکست سنگين ايران انجاميد، در ايران مطرح شد. همين انديشه بود که انقلاب مشروطه را پديد آورد و با طي کردن فراز و نشيب هاي بسيار تا امروز ادامه يافته است. در اين فراز و نشيب روابط ايران با اروپا و تنظيم آن، قصه اي جداگانه دارد.بخشي از اين روابط نامه هاي ردوبدل شده بين سران کشورهاي اروپايي با شاهان ايران مي باشد. نامه اي از بيسمارک صدر اعظم آلمان به ناصر الدين شاه ؛ اين نامه در 140 سال پيش نوشته شده است که آن را بدون هر گونه شرح و تفسير براي شما نقل مي کنيم:

«اعليحضرت… از دوستي آلمان مطمئن باشند که در مقام ضرورت از مداخله و اقدامات دوستانه مضايقه نخواهد کرد. ولي در مقام خيرخواهي به شما مي گويم که به حمايت و معاونت ديگران نبايد خاطر جمع آسوده نشست. زيرا پوليتيک( سياست) دول مستقيم و لايتغير نيست و به جزيي چيزي تغيير مي کند. بايد هر ملتي در فکر استقلال خود باشد و استقلال خود را از ديگران نخواهد. محرک چرخ پوليتيک دول، امروز افکار عمومي آن کشور است. هيچ دولتي بر خلاف ميل و افکار ملت خود به کاري نمي تواند اقدام نمايد. پس بايد کاري کرد که افکار عامه را متوجه و مساعد به خود کرد، و آن هم نمي شود مگر به اقدامات صميمي و غيرت و همت در اصلاحات داخليه، و داخل شدن به طريقي تمدني که امروز لازم ملزوم بقا و استقلال دول و ملل است. بايد افکار عامه را به خود «انترسه» ( جلب) کرد و اعتماد نبايد نمود مگر به خود… . حمايت و اعانت بر زندگان مي شود نه بر مردگان. چيزي که افکار عامه را در اروپا و در اين سامان متوجه دولت عثماني کرده است، غيرتي است که عثماني ها با وجود غوايل کثيره و موانع متعدده در ازدياد و تکميل ماليه و حربيه خود به کار مي برند. به طوري که امروز استعداد حربيه ترک ها در پوليتيک عموميه و مسئله شرقيه( رودر رويي اروپاييان با عثماني که به آن مسئله شرق مي گويند.) وزن عظيم دارد. اين است که همه با ايشان راه مدارا پيش گرفته ، و هر يک از دول رقيب در جلب ايشان به طرف خود اهتمام و به ديگري سبقت مي کند.

قوه ماليه و ترتيبات اداره عسکريه(ارتش) ايران به درجه مطلوب نيست، نواقص زياد دارد.ولي استعداد هر نوع اصلاح ، و ادوات آن در ايران موجود است. اعليحضرت… بايد به اصلاح اين دو اداره و اصلاح راه هاي مملکت ، قانون مداري، پرهيز از خود رايي و رفع موانع تجارت، بدون فوت فرصت همت نمايند.حرکت… امروز با برق و بخار است. و اين حکم «لمن غلب» وضع ما را مي بينيد که با وجود اطمينان از صلح، اوضاع حربيه ما مثل جنگ است. بهترين وسيله حفظ مصالحه و دوام صلح، احترام في مابين ملتهاست. مايه بزرگي قوت و مکنت يک دولت در محفوظ بودن اداره ماليه آن ازحيف و ميل افراط و تفريط است. به هر وسيله است راه اين خطر را بايد بست.اگر مردمان کارآگاه در علم اداره عالم هنوز در ايران نرسيده و کمياب است، بايد از خارج جلب کنند. واگر از ما هم بخواهيد، اگر چه اشخاص کارداني را که در سرکارند از خود نمي توانيم دور کرد، ولي چنان که، محض دوستي، در حق دولت عثماني کرده ايم در حق دولت ايران هم مضايقه نکرده و مردمان کاردان و کومپتان« مرد عمل» انتخاب کرده مي فرستيم. اينها را محض خيرخواهي و دوستي مي گويم. مجددا سرمشق نمودن دولت پروسيا(اتريش) را به شما توصيه مي کنم که در بدترين احوال فقر و فلاکت بود. به همت غيرت و صبر و قناعت بدين قوت و سعادت رسيد». بيسمارک

منبع: نامه هاي تاريخي و اسناد عصر ناصري

سید جواد حسینی