گفت و گو با محمد حسين پاپلي يزدي، دکتراي جغرافيا و اقليم شناسي ; نوروز عيد خداست

مريم عارفي پور/

استشمام هواي دل انگيز بهاري، پيچيدن عطر سمنوپزان مادربزرگ، خيابان ها و مغازه هاي شلوغ همه حکايت از رسيدن سال نو و آغاز بهار دارد.

نوروز با حس زيباي تازگي و شکفتن هايش ، نوستالوژي روزهاي کودکي، نو نوار کردن جان و تن و زندگي ست .

خوب است  نوروز را از ديد يک جغرافي دان ببينيم و نقاط نا روشن آن را در روشناي پاسخ او دريابيم. نخست به معرفي محمدحسين پاپلي يزدي مي پردازيم. وي در سال 1327 در يزد متولد شده است. اگر بخواهيم به پيشينه ي علمي اش  اشاره کنيم، بايد بگوييم  از سال 1350 تا 1380 عضو هيئت علمي دانشگاه فردوسي بوده و از سال 1380 تا کنون عضو هيئت علمي دانشگاه تربيت مدرس تهران است.

وي تحصيلات خود را در دانشگاه سوربن به پايان رسانده و تاکنون حدود بيش از سي جلد کتاب و سخن راني ها و مقالات ارزنده، چهار جلد کتاب با عنوان «شازده حمام» منتشر کرده است. آثار وي در عين اينکه دربردارنده اطلاعات کاربردي و تخصصي است، متني دلپذير و زباني روان و بانشاط دارد.

وي در حال حاضر رييس انجمن ژئوپلتيک ايران و رييس پژوهشکده اميرکبير مي باشد و در عين حال مدير مسئول فصل نامه اقليم، بخش تحقيقات جغرافيايي است.

دکتر پاپلي درباره ي تاثير نوروز بر مردم، اقليم و شرايط جغرافي شان مي گويد:  از ديد  من و از نظرگاه  سنت، نوروز عيد خداست، تولد هيچ کس و ظهور و بروز ديني نيست و مربوط به خدا و نو شدن طبيعت است. عيدي که طبيعت مرده دوباره زنده مي شود و با اين ديدگاه مي تواند يکي از مقدس ترين اعياد باشد. عيدي که چندين هزار سال است که ايرانيان و تمام کساني که به فرهنگ ايراني دل بسته اند، آن را جشن گرفته و آغاز تاريخ و سال دانسته و نوروز را مبنا و اساس تفکر خود درباره ي خداوند مي دانند، خداوندي که زايش و دوباره زنده شدن را نشان مي دهد. به همين خاطر توانسته تا کنون تداوم پيدا کند و آن را همه ساله جشن بگيرند.

خانه تکاني، خريد لباس نو، نو کردن شهر و خانه، همه از کارهايي است که بر اساس اعتقاد به همين جشن انجام مي شود.

صنعتي شدن و مدرنيته بر همه جوانب زندگي بشر تاثيرگذار بوده و تقريبا بر همه ي دنيا حکم فرما است. اينکه نوروز به عنوان عيدباستاني ايرانيان توانسته در روزگار صنعتي شدن، به جنبه هاي فرهنگي و اقتصادي کشور کمک کند، موضوعي است که مي توان در آن تامل کرد.

پاپلي در اين باره مي گويد: نوروز يکي از بزرگترين اعياد ايراني است و مدت تعطيلات در اين دوره زياد است و فرصتي است که علاوه بر ديد و بازديد، مي تواند جنبه ي اقتصادي و گردشگري پيدا کند ، صنعتي که در هم اکنون يکي از بزرگترين صنايع دنيا ست .

وي ادامه داد: يکي ديگر از جنبه هاي اقتصادي نوروز، عيدي دادن است که دولت به کارمندانش عيدي مي دهد، خانواده ها هم به فرزندانشان . در اين بين چرخش مالي اي رخ مي دهد که پيوند سنت و مدرنيته است يعني يک فرهنگ سنتي وقتي وارد چرخش اقتصادي مي شود همان کاري را مي کند که در دنياي مدرن انجام مي شود و اقتصاد را به چرخش درمي آورد. بنابراين نوروز از ديد مدرنيته يک فرصت اقتصادي است.

وي همچنين گفت: در اين بين کساني که از جنبه هاي اقتصادي نوروز آگاه نبودند، با آن به مخالفت مي پرداختند، اما در حال حاضر اين افراد هم عملا اقناع شده اند و از مخالفت ها کاسته شده است و 99 درصد مردم طرفدار عيد و شادي و جشن گرفتن هستند.

* ايران کشوري چهار فصل است که مردم آن هم سرما را به خوبي حس مي کنند و گرماي هوا در دل و جانشان مي نشيند. نوروز همگام با آغاز سال و فصل بهار است و تقريبا در اکثر نقاط ايران هوا رو به گرمي مي رود و از سرماي آن کاسته مي شود. اما در برخي از مناطق نوروز با سرماي شديد همراه بوده و گاهي مردم نوروز خود را همراه با برف و باران جشن گرفته اند. موضوعي که ذهن انسان را درگير مي کند اين است که اين جشن سنتي و باستاني تا چه حد دست خوش تغييرات آب و هوايي است و آب و هوا مي تواند در شيوه ي برگزاري آن تاثيرگذار باشد؟

محمدحسين پاپلي يزدي در پاسخ به اين سوال گفت: به هر حال آب و هوا تاثير گذار خواهد بود اما نوروز در بهترين روز سال است يعني روز که تعادل بين شبانه روز برقرار مي شود و آغاز فصل بهار است. اما ممکن است در برخي مناطق ايران هنوز برف و سرما باشد و در جاهاي ديگر هوا گرم و مناسب باشد و اين تفاوت مي تواند در همه ي ايام سال و حتي نوروز رخ دهد اما باز هم چون روز قراردادي براي آغاز سال جديد است و تعادل  شب و روز برقرار مي شود، تاثيرش در آب و هواي هر منطقه نسبت به خودش مطلوب است و همه مردم در سراسر کشور، مي خواهند اين تغيير سال را در زندگي خود ببينند و سرما نمي تواند مانع برگزاري جشن نوروز شود.

* کشور ما يکي از مناطقي است که اقوام مختلف در آن زندگي مي کنند. يکي از شيوه هاي زندگي در ايران، کوچ نشيني است و  تعدادي از هم وطنان ما به اين شيوه زندگي مي کنند. شايد براي همه ما جالب باشد که بدانيم کوچ نشينان چگونه نوروز خود را سپري مي کنند و آغاز سال نو را جشن مي گيرند.

پاپلي يزدي در اين باره گفت: معمولا افراد کوچ رو نوروز را در همان محلي که هستند جشن مي گيرند چرا که نوروز زماني است بين ييلاق و قشلاق، نه ييلاقي است نه قشلاقي. بنابراين ممکن است برخي اقوام در ييلاق باشند و در حال کوچ . اما در روز نوروز چادرهاي خود را برمي افرازند و سال نو را به هم تبريک مي گويند.

وي همچنين گفت: کوچ نشينان در روز تحويل سال حرکت نمي کنند و سعي مي کنند روز قبل از آغاز سال نو خود را به آبشخور، چشمه و جايي که مسيرشان مشخص است، برسانند. اگر هم در قشلاق باشند که ثابت بوده و در جاي خود ماندگارند  بنابراين اکثر اقوام کوچ نشين در ايام نوروز در قشلاق هستند.

* سوال ديگري که ذهن ما را درباره ي نوروز به خود مشغول مي کند، برگزاري اين آئين باستاني در خارج مرزهاي جغرافيايي ايران است.

پاپلي يزدي در پاسخ به اين سوال خبرنگار «خيام نامه» گفت: در حال حاضر 8 کشور به طور رسمي نوروز را عيد خود مي دانند و اين کشورها همان هايي هستند که به نحوي به تمدن و فرهنگ ايران وصل بوده اند: تاجيکستان، افغانستان، آذربايجان و… جزء اين کشورها هستند و هر روز به تعدادشان افزوده مي شود، به ثبت جهاني مي رسند و سازمان ملل هم آن را به رسميت مي شناسد . سال هاي سال است که روساي جمهور دنيا، حتي آنهايي که نوروز را جشن نمي گيرند، آمريکا، فرانسه، انگليس و چين و.. اين روز را به کشورهاي مختلف از جمله ايران تبريک مي گويند. بنابراين نوروز درحال تبديل شدن به روز جهاني است و رهبران سياسي دنيا آن را به رسميت مي شناسند.

* خراسان، يکي از استان هاي وسيع ايران است که  افراد با قوميت هاي مختلف از ترک و کرد و… در آن زندگي مي کنند. اينکه نحوه ي برگزاري نوروز در بين اقوام مختلف خراسان، چگونه است، سوال بعدي ما از دکتر پاپلي يزدي است. وي در اين خصوص گفت: اقوام مختلف ايراني به خصوص آنان که اهل تشيع هستند، نوروز برايشان روز بزرگي است و به آن اهميت مي دهند. بنابراين همه اقوام ايراني از کرد، لر، بلوچ، فارس، ترک و… در نوروز مراسم خاص خود را برگزار مي کنند و به جشن و پايکوبي مي پردازند و به ديد و بازديد مي پردازند.

* موضوع ديگري که درباره ي نوروز مطرح مي شود، تفاوت هاي آن با ديگر جشن هايي است که در طول سال ايرانيان برگزار مي کنند.

دکتر محمدحسين پاپلي يزدي در پاسخ به اين سوال گفت: تفاوت اصلي نوروز با ديگر جشن ها، عموميت آن است. همه ي افرادي که در ايران زندگي مي کنند، برايشان نوروز روز ارجمندي است اما ممکن است اعياد ديگر از چنين اعتباري برخوردار نباشد. براي مثال نوروز را همه ي ايرانيان با اديان مختلف از مسيحي و يهودي و مسلمان جشن مي گيرند اما اعياد مذهبي هر ديني مختص به افراد همان دين است در حالي که نوروز براي همه ي  مردم ايران است و آن را بايد فرا قومي و فراديني دانست و در حال حاضر فرامليتي است چرا که در ديگر کشورها هم برگزار مي شود. بنابراين مي گوئيم عيد خداست.

* عيدي دادن يکي از رسم هاي اين جشن بزرگ ايراني است که از سال ها پيش مرسوم بوده و در حال حاضر هم در بين خانواده هاي ايراني رواج دارد.

پاپلي يزدي در خصوص عيدي دادن گفت: يکي از رسم هاي خوب نوروز است که باعث صله ي رحم مي شود، دوستي ها را استحکام مي بخشد، ايجاد خاطره مي کند و مي تواند نقش بزرگتر ها را تقويت کند و هم چرخش مالي و اقتصادي ايجاد مي کند به طوري که دولت در بودجه هايش پيش بيني مي کند که به تمام کارمندانش عيدي بدهد و تمام شرکت ها هم به کارمندان خود عيدي مي دهند بنابراين به يک قانون تبديل مي شود و در عين حال در بين خانواده يک رسم و سنت است و اميدوارم که هر روز گسترش پيدا کند اما از حدي نگذرد که به عنوان پرستيژ اجتماعي استفاده شود و در حد متعادل خود باقي بماند.

* يکي از سفرهاي اخير دکتر محمدحسين پاپلي يزدي، سفر به قطب شمال است. قطب شمال يکي از دورافتاده ترين مناطق است که به نحوي ارتباط کمتري با ديگر مردم جهان دارند و سفر به اين نقطه کمتر صورت مي گيرد. برگزاري و آشنايي اين اقوام با نوروز سوال مد نظر ماست.

پاپلي يزدي در جواب اين سوال خبرنگار «خيام نامه» گفت: در قطب شمال برگزاري آئين نوروز وجود ندارد مگر اينکه ايراني در آنجا حضور داشته باشد که نوروز برايش اهميت دارد و آن را جشن بگيرد. اما مردم بومي منطقه نوروز را جشن نمي گيرند. ممکن است با توجه به تکنولوژي و حضور گسترده ي ايرانيان در همه جاي دنيا، درباره ي آن چيزهايي شنيده باشند چرا که من 40 سال پيش که در فرانسه دانشجو بودم، وقتي به استادم گفتم که فردا نوروز است او آن روز را به مرخصي داد و گفت مي تواني در کلاس حاضر نشوي و نوروز را جشن بگيري، اين يعني که 40 سال پيش با نوروز آشنايي داشت. بنابراين پس از گذشت 40 سال ممکن است مردم قطب شمال هم اطلاعاتي درباره ي نوروز داشته باشند و آن را بشناسند.

* در پايان از محمدحسين پاپلي يزدي درباره ي خاطره اش از نوروز پرسيديم. وي گفت: نوروز همواره براي من حال و هواي خاصي داشت و در دوران کودکي هميشه منتظر فرارسيدن نوروز بودم که به منزل عمه و خاله بروم و هم عيدي بگيرم هم آجيل و شيريني بخورم و در مراسم شادي شرکت کنم. هميشه با رسيدن نوروز خوشحال بودم که مدارس تعطيل است و همه در حال خريد کفش و لباس نو بوديم چرا که فقط يک بار در سال آن هم در ايام نوروز کفش و لباس نو مي خريديم. خياط خانه ها در ايام عيد هميشه شلوغ بود و بعضي بچه ها لباس شان براي شب عيد حاضر نمي شد و به گريه مي افتادند. بنابراين نوروز براي همه ي ما که از 60 سال قبل شاهد برگزاري آن هستيم خاطره انگيز است.