«فرَت بافی» انعکاسی از زندگی بی پیرایه ی هنرمند روستاییهنرها و صنایع دستی ایران ریشه های عمیقی درفرهنگ وتاریخ سرزمین ما ن دارد هم اکنون هنرهای سنتی کشور ما ازنظر تنوع وگستردگی درصدرهنرهای دستی جهان قرار گرفته است . این هنرها درآمیختگی با مهارت های فنی وصنعتی به خلاقیتی دست یافته است که دردنیا کم […]
«فرَت بافی» انعکاسی از زندگی بی پیرایه ی هنرمند روستایی
هنرها و صنایع دستی ایران ریشه های عمیقی درفرهنگ وتاریخ سرزمین ما ن دارد هم اکنون هنرهای سنتی کشور ما ازنظر تنوع وگستردگی درصدرهنرهای دستی جهان قرار گرفته است . این هنرها درآمیختگی با مهارت های فنی وصنعتی به خلاقیتی دست یافته است که دردنیا کم نظیر است . هنرهای دستی ایران هم اکنون درزندگی فردی وجمعی ما خود نمایی می کند .
سابقه ی صنایع دستی به هزاران سال قبل برمی گردد، به زمانی که انسان از سنگ برای رفع نیازهای خود استفاده می کرده است .آثاری که ما درموزه ها مشاهده می کنیم یا درحفاری های باستان شناسی کشف شده است گواه این مدعا ست .
شرایط سیاسی و اجتماعی هردوره درروند پیشرفت یا رکود هنرهای سنتی کاملا مشهود است. به نظر می رسد شرایط کنونی جامعه ی ما که صنایع دستی را به رکود کشانده، لذا لازم است به این مقوله مهم پرداخته شود تا شاید گره گشای بخشی از مشکلات این بخش باشد .
در راستای معرفی هنرمندان بخش صنایع دستی شهرمان به سراغ بانوی هنرمندی رفتیم که به بافت قالی وفرت بافی مشغول است .و تا کنون آثارزیادی خلق کرده است . این هنرمند خانم نرجس باغبانی مشکانی است که در گفتگو با خیام نامه هنر خود را بیشتر معرفی نمود.
لطفا بفرمایید قبل ازهنر فرت بافی به چه هنری اشتغال داشته اید؟
با تشکراز خیام نامه ،من ازسن شش سالگی و درروستای مشکانِ کاشان به بافت قالی اشتغال داشته ام .بافت قالی دست بافت را از مادرم آموخته ام .درسن ده سالگی بود که نقشه خوانی را کامل کردم و دو سال بعد توانستم اولین قالی کاشان بافت خودم را به اتمام برسانم .
خاطره ی تلخی که از آن ایام به یاد دارم این است که پس ازچله کشی وحاشیه بافی قالی توسط مادرم ،ایشان به بیماری سرطان دچارشدند و متاسفانه دارفانی را وداع گفتند و من مجبورشدم به تنهایی بافت قالی را تمام کنم.این اولین تجربه کاری من حدود سیزده ماه به طول انجامید . پدرم درآن زمان به کار کشاورزی و دامداری مشغول بود ومن مجبور بودم ضمن قالی بافی سرپرستی برادران وخواهرانم را برعهده بگیرم . بافت اولین قالی برایم جایزه و تشویق زیادی به ارمغان آورد و باعث شد من ازآن زمان تا کنون این هنر سنتی را ادامه بدهم .
نکته ی جالب این است که همسر شما (محمد رضا مکاری حسکویی مشهور به کاشانی) هم بافنده ی فرش ماشینی است که مقابل هنر دستی شماست سئوال من از ایشان این است که بافت فرش ماشینی از چه سالی در کاشان شروع شده است ؟
بافت فرش ماشینی درکاشان از دهه ی پنجاه آغاز شده است .اولین کارخانه با نام ابریشم کاشان این محصول را درمرکز فرش دستی ایران تولید کرده است ومتاسفانه براثرقیمت پایین ترازقالی مورد استقبال مردم قرارگرفت .من درکارخانه ی فرش ماشینی راوند سالها مشغول به کار بودم تا این که براثر جنگ و تحریم ها کارخانه به تعطیلی کشیده شد ومن مجبورشدم به کارهای باغ داری و دامداری برگردم .
باید عرض کنم که بافت فرش ماشینی با قالی متفاوت است و عبارت است از: آماده کردن نخ ها- رنگ کردن نخ – بافت فرش و در نهایت تکمیل آن .
برگردیم به بحث اصلی یعنی هنر قدیمی فرت بافی شما کی و کجا با این هنر قدیمی خراسان بزرگ آشنا شدید؟
من به همراه همسرم در سال 90 ساکن نیشابور شدیم.همسرم به علت خشکسالی وکمبود آب درکاشان وبرای یاد گیری کشت زعفران به نیشابورمهاجرت کرد وما کم کم ساکن اینجا شدیم و از زندگی وسکونت در نیشابورراضی هستیم .
در سال 93 بود که با دیدن یک برنامه ی تلویزیونی با هنر فرت بافی آشنا شدم . همان زمان به علت علاقه ای که به این کار داشتم تصمیم گرفتم این هنر را یاد بگیرم. لذا با آدرسی که اعلام شده بود به جهاد سازندگی بیرجند مراجعه و با خانم ذاکری که استاد این کار بود آشنا شدیم .پس ازچند روزی نزد ایشان به آموزش مشغول شدم و پس از پایان دوره و با خرید یک دستگاه فرت بافی و لوازم و مواد اولیه ی آن به نیشابور برگشتم . از آن سال به بعد همواره به تولید محصولات و آموزش این هنربه علاقمندان مشغول بوده ام .
دستگاه فرت بافی از چه قسمت هایی تشکیل شده و چه محصولاتی می توان با آن تولید کرد؟
دستگاه فرت وسیله ای با اجزای ساده است و دراتاقی به ابعاد 2/5 بر پا می شود .این دستگاه از شانه یا دسته تیغ – گله – روکاری – استخونک – قنده و طناب – پوشار – قابول – گزبند – تخته یا روکار – ماکو – ماسوره – نورد – نورد گردان و پایه ی نورد تشکیل شده است .و طرز کارآن این گونه است:
ابتدا با حرکت گله ها دهانه ی کاربازشده و پود گذاری به وسیله ی ماکو و پرتاب آن به دهانه ی کار صورت می گیرد .بافنده پاهایش را در پدال جابجا کرده و یک رج بافته می شود و شانه می شود . مقدار بافته شده دور یک چوب استوانه ای به طول هفتاد سانتیمتر پیچیده می شود وهر زمان بافنده 70 سانتیمتر بافت پارچه از فرت پیاده شده و برش می خورد .
مراحل بافت هم عبارت از : تهیه ی نخ – رنگرزی – چله بندی و کلاوه می باشد.
با فرت می توان محصولات و پارچه هایی همچون : حوله – شال – روسری – بقچه – چادر شب – پیژامه – زیر پیراهنی وچادر تولید کرد .
در نیشابور چند استاد به این هنر اشتغال دارند ؟
این هنر گر چه درگذشته بسیار رایج بوده است اما در حال حاضرتنها من وخانم قدمگاهی به این کاراشتغال داریم وهراز چند گاهی با هزینه ی شخصی به روستاها مراجعه و به علاقمندان این هنر را آموزش می دهیم .
مشکلات اصلی بر سر راه فعالیت شما در فرت بافی چیست ؟
مشکل اصلی ما کمبود سرمایه و بازار فروش است. ما درحال حاضرهیچ مکانی برای عرضه ی محصولات مان نداریم .با توجه به اشتغالزایی ودرآمد کافی این هنر، اگر مسئولین امکانات لازم را دراختیارما قراردهند قادرخواهیم بود ضمن اشتغال زایی فراوان این هنر فراموش شده ی خراسان بزرگ را احیا کرده و کمک بزرگی به رفع معضل بیکاری در شهر بنماییم . با توجه به توان صادراتی محصولات صنایع دستی و ظریف ما قادریم نقش زیادی در شکوفایی اقتصادی شهر داشته باشیم .
و سخن آخر
نقوش به کار رفته در هنر فرت بافی انعکاسی از زندگی بی پیرایه ی هنرمند روستایی است که با الهام ازطبیعت و فضای پیرامون خود گل ها و پرندگان وگیاهان را به تصویر می کشد .گل نماد معنویت و لطافت – پروانه نشانه ی پیوند زمین و آسمان و احترام به طبیعت و درک جهان پیرامون می باشد .امید من این است که با همکاری شهروندان و مسئولین بتوانیم این هنر فراموش شده ی فرت بافی را زنده کنیم.
