مشهد چگونه  شهر سنگ هاي قيمتي ناميده شد . فيروزه به نام نيشابور، به کام…؟

مريم عارفي پور- هفته گذشته مشهد از سوي مديران محلي «شهر جهاني سنگ هاي قيمتي» خوانده شد و  آن گونه که در فضاي مجازي منتشر شد، با برگزاري مراسمي با حضور مقامات استان از تمبر يادبود اين اتفاق هم رونمايي شد. تمبري که انتشار آن بزرگ ترين علامت سوال را در مورد اين انتخاب ايجاد کرد. فيروزه، اين گوهر کم ياب به عنوان زينت اصلي اين تمبر برگزيده شده بود تا علاوه بر آن که انتساب اين عنوان به مشهد با اما و اگرهايي همراه شود، حساسيت کابران نيشابوري فضاي مجازي هم به شدت برانگيخته شود.

انتشار خبرهاي اين چنيني در مورد مرکز استاني که ساکنان آن در انتهاي ليست شادي و داراي رتبه بالاي افسردگي هستند و انتشار خبرهاي فرهنگي منفي در مورد آن تصوير رسانه اي غالب آن را تشکيل مي دهد، آن هم در شرايطي که مشهد به عنوان پايتخت فرهنگي سال 2017 جهان اسلام انتخاب شده است، مي تواند اين گونه تعبير شود که  مديران محلي استراتژي تغيير تصوير عمومي مرکز استان را در پيش گرفته اند.

به هر روي، هفته گذشته مدير کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي از انتخاب شهر مشهد به عنوان شهر جهاني سنگ هاي قيمتي خبر داد.

به گزارش مهر به نقل از روابط عمومي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي، حسين زارع صفت با اعلام اين خبر اظهار کرد: پس از ارسال پرونده مشهد به شوراي جهاني صنايع دستي، داوران اين شورا ارديبهشت ماه امسال از مشهد بازديد کرده بودند.

وي با اشاره به اينکه نتايج اين بازديد براي کارشناسان عالي شوراي جهاني صنايع دستي ارسال شد، گفت: پس از بررسي‌هاي نهايي و اعلام نظر روساي چهار منطقه اروپا، آمريکاي لاتين، آمريکاي شمالي و آفريقا، طبق نامه خانم غدا هيجاوي رئيس منطقه آسيا و اقيانوسيه شوراي جهاني صنايع دستي و بر اساس اعلام رسمي دفتر رئيس اين شورا، مشهد به عنوان شهر جهاني سنگ هاي قيمتي انتخاب شد.

مدير کل ميراث فرهنگي خراسان رضوي خاطرنشان کرد: اين انتخاب که فرصت مغتنمي براي معرفي ظرفيت‌هاي مشهد  محسوب مي‌شود، نشان دهنده غناي فرهنگي استان خراسان رضوي و جايگاه تاريخي سنگ هاي قيمتي در آن است.

زارع صفت افزود: انتخاب مشهد به عنوان شهر جهاني سنگ هاي قيمتي مي تواند نقش مهمي در اقتصاد مقاومتي و ايجاد اشتغال داشته و فرصت مناسبي براي توسعه صادرات سنگ هاي قيمتي باشد.

وي با اشاره به اينکه شهر مشهد به عنوان يک شهر بزرگ و مذهبي و يکي از قطبهاي گردشگري فرهنگي و صنايع دستي کشور از ظرفيت هاي بسيار در حوزه تراش، توليد، فروش و صادرات سنگ هاي قيمتي برخوردار است، گفت: انتخاب آن به عنوان شهر جهاني سنگ‌هاي قيمتي ارزش فراوان دارد.

چرا مشهد؟

اين سوالي است که بسياري از همشهريان در گفت و گوهاي مجازي و حقيقي و حتي در تماس با «خيام نامه» آن را مطرح ساخته اند. واقعيت اين است که از مجموع رشته‌هاي صنايع دستي در ايران 70 رشته صنايع دستي در استان خراسان رضوي فعال است و 90 درصد تراش، توليد، فروش و صادرات سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي کشور در اين استان انجام مي شود.

به اين ترتيب شايد شايستگي استان خراسان رضوي نسبت به ساير استان هاي کشور براي اين احراز اين عنوان جاي ترديد زيادي نداشته باشد. اما آن چه که ابهام بر انگيز شده است، بي توجهي به مرکز توليد مهم ترين سنگ قيمتي استان و شايد کشور است.

نيشابور علاوه بر معدن طلا، به داشتن معدن فيروزه اش مي بالد و در بين ديگر معادن فيروزه ي کشور، فيروزه مرغوب تر و پرطرفدارتري داراست. اين گوهر آبي رنگ مهم ترين سنگ تزييني صادراتي استان است.

پرونده ي فيروزه ي نيشابور در يونسکو تشکيل شده است

رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري نيشابور درباره کم و کيف برگزاري همايش و رونمايي از تمبر فيروزه نشان مشهدي ها با تاييد اين خبر که مشهد پنج شنبه ي گذشته مورخ 28 مرداد با برگزاري همايشي با حضور معاون رييس جمهور و رئيس سازمان ميراث فرهنگي خود را به عنوان پايتخت سنگ هاي قيمتي جهان معرفي کرد، همايش برگزار شده را صرفا جشن رونمايي از اين عنوان و نشان يادبود آن عنوان مي کند.

به گفته کوثري، دو سال پيش مشهدي ها پرونده اي تشکيل دادند که فيروزه ي نيشابور به نام شهرهاي «مشهد»(؟)، نيشابور و فيروزه ثبت شود.

تا آن جا که خبرنگار خيام نامه کسب اطلاع کرده است، مديران آن زمان نيشابور واکنشي به اين موضوع نشان نداده اند. در پي اين اتفاق مشهد توانست خود را به عنوان پايتخت سنگ هاي قيمتي جهان معرفي کند.

البته آن گونه که کوثري مي گويد، کار همکاهنگي اين عنوان از سوي يک شرکت هندي صورت گرفته و از طرف يونسکو اين عنوان به مشهد اهدا نشده است.

وي همچنين گفت: پس از اعطاي اين عنوان به مشهد، ما نامه ي اعتراضي خود را به مشهد فرستاده ايم ولي پاسخي دريافت نکرده ايم.

کوثري در گفتگو با خبرنگار خيام نامه و در پاسخ به سوال آيا تا کنون نيشابور براي ثبت فيروزه اقدامي انجام داده است گفت: هم اکنون پرونده اي براي ثبت فيروزه به نام نيشابور و شهرستان فيروزه تشکيل شده و بعد از پايان يافتن مراحل آن در داخل کشور، در حال حاضر در صف انتظار يونسکو قرار دارد و فيروزه نيشابور به نام خودش ثبت شده است و منتظر تاييد نهايي يونسکو هستيم.

رييس اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان همچنين گفت: ثبت فيروزه در مرحله ي اول حق شهرستان فيروزه است و ما تمام تلاش خود را کرده ايم تا اين حق به مردم نيشابور و فيروزه برسد و هياهوي تبليغاتي که مشهد به راه انداخت فقط براي جشن رونمايي از عنوان اش بود.

تاثير تبليغات را دست کم نگيريم

براي نگهداري از ميراث گذشتگان تنها بردن نام آن کفايت نمي کند چرا که در حفاري هاي صورت گرفته در دشت نيشابور، شواهد استفاده ي پيشينيان از فيروزه وجود دارد و نشان از قدمت اين سنگ قيمتي در نيشابور دارد.

استخراج و فرآوري فيروزه در حال حاضر در نيشابور صورت مي گيرد و يکي از مشاغل اصلي مردم روستاي معدن فيروزه است. حامد فضلياني معاون فني شرکت معدن فيروزه، که خود دانش آموخته ي اکتشاف معدن و در حال حاضر دانشجوي دکتراي اين رشته است، درباره ي استفاده از نماد فيروزه در پوستر رونمايي شده در مشهد معتقد است: پيگيري اين موضوع در اصل در حوزه ي کاري اداره ميراث است اما استخراج فيروزه به صورت کلي از قديم الايام در انحصار مشهدي ها بوده و در مشهد تراش مي خورده به گونه اي که در مقطعي اصلا تراشنده ي فيروزه در نيشابور وجود نداشته و حتي فيروزه هاي دامغان و کرمان هم براي تراش به مشهد فرستاده مي شد.

وي افزود: مدتي نيز بهره برداري از معدن فيروزه توسط آستان قدس رضوي انجام مي شد و مدتي هم در اختيار بخش دولتي و اداره کل معادن بود که توليد اندکي صورت مي گرفت.  از سال 82 به بعد با تشکيل شرکت تعاوني معدن فيروزه در نيشابور، استخراج فيروزه به نيشابوري ها واگذار شد و اين شرکت تعاوني 342 نفر عضو داشت که از اهالي روستاي معدن عليا و سفلا بودند. اما همچنان تراش آن در مشهد در صورت مي گرفت.

فضلياني درباره ي اقدامات موثر شرکت تعاوني معدن فيروزه براي مطرح کردن اين سنگ قيمتي گفت: از سال 87 تمرکز خود را بر روي تراش فيروزه قرار داديم و سعي کرديم تراشنده ي نيشابوري ايجاد کنيم. پيشنهاداتي در اين باره از سوي شرکت تعاوني مطرح شد که از جمله مي توان به فروش و صادرات مستقيم فيروزه از نيشابور اشاره کرد.

وي ادامه داد: از ديگر اقدامات موثر در اين زمينه، برگزاري همايش است که هماهنگي هاي لازم با دانشگاه نيشابور صورت گرفته و اميدواريم در فروردين ماه سال آينده شاهد برگزاري اين همايش باشيم. ديگر اقدام معدن فيروزه ثبت رشته ي سنگ هاي قيمتي در دانشگاه دولتي نيشابور است که تا حدودي موافقت هايي صورت گرفته است.

بحث ديگر گسترش صادرات فيروزه است که اول نياز به تبليغات و برند سازي دارد و بايد بازاريابي خوبي انجام گيرد. در حال حاضر کمتر از 20 درصد از فيروزه ي نيشابور، توسط مشهدي ها تراش مي خورد اما توان تبليغاتي شان را نبايد فراموش کرد و اقدامات تبليغاتي خوبي در اين زمينه انجام مي دهند.

فضلياني همچنين گفت: در جلسه ي شوراي اقتصاد مقاومتي تشکيل کميته ي راهبردي فيروزه تصويب شده است و تمام اين موارد را از طريق اين کميته پيگيري مي کنيم و اميدواريم به اهداف مهم در زمينه ي فيروزه دست يابيم.

فيروزه از کجا و چگونه تهيه مي شود

شايد همه ي ما تا کنون نتوانسته باشيم معدن فيروزه را از نزديک ببينيم و دقايقي در آن قدم بزنيم. اين معدن در نزديکي روستاي فيروزه و در پشت تپه اي پنهان شده است. ورودي کوچک اين معدن، شما را مجبور مي کند قامت خميده و تا انتهاي مسير مراقب برخورد سر خود با سقف معدن باشيد. هواي مطبوع و خنک داخل آن شما را به کشيدن نفسي عميق تشويق مي کند. حتي چله ي تابستان هم هواي معدن خنک و دل پذير است.

در راهروي ورودي ابتداي معدن جوي آبي روان است که تا انتها ديده مي شود و ديواره هاي کناري معدن را اگر با چشم بصيرت نظاره کنيم، رگه هاي فيروزه را خواهيم ديد . اين راهرو با ريل هايي شبيه ريل قطار پوشيده شده تا راحت تر بتوان خاک ها و نخاله هاي حاصل از اکتشاف را خارج کرد.

در ادامه اگر راهنمايي از معدن همراه شما باشد مي توانيد به محل اکتشاف فيروزه برويد. در اين محل کارگران زحمت کش روستايي را مي بينيد که با وجود سر و صداي زياد، مشغول به کارند . چند کارگر سخت کوش در گودال عميقي که عمق اش به چند ده متر مي رسد کار مي کنند و با انفجار، فيروزه را از دل سنگ جدا مي کنند. البته سر وصداي بيش از حد کار در معدن، شما را از تماشا و استفاده از هواي مطبوع معدن منصرف مي کند.

به گفته ي معاون فني شرکت معدن فيروزه در حال حاضر 170نفر در معدن مشغول به کارند و ساليانه 50 تن سنگ خام ار آن استخراج مي شود.

شهرهاي  جهاني صنايع دستي چگونه انتخاب مي شوند

براساس اين آيين نامه کليه شهرهاي کشور بطور مستقل مي توانند با توجه به وجود يک رشته صنايع دستي که در سطح ملي و جهاني شهرت قابل قبولي داشته باشد نامزد دريافت عنوان شهر جهاني صنايع دستي شوند.

برهمين اساس و برپايه مصوبه شوراي جهاني صنايع دستي در سال 2014 ميلادي شهرهاي جهاني صنايع دستي بايستي داراي ويژگي هايي هفت گانه بوده، و پس از انتخاب، به روند روبه گسترش خود در زمينه هاي هفتگانه ادامه بدهند.

لازم به ذکر است اعتبار شهر جهاني به مدت 4 سال بوده و پس از طي مدت 4 سال و به شرط رعايت ايجاد تمامي استانداردها و ايجاد ويژگي هاي مندرج در اين دستورالعمل اين عنوان قابل تمديد خواهد بود.

هر شهري که داراي ويژگي ها و شرايط موردنظر باشد مي تواند با ارائه درخواست رسمي روساي دولتي شهر مانند شهردار، فرماندار و استاندار و تصميم گيرندگان بخش صنايع دستي آن شهر مانند مدير کل مربوطه و ارائه آن درخواستها به معاون صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري بعنوان بالاترين مقام رسمي صنايع دستي در آن کشور بعنوان متقاضي کسب عنوان شهر جهاني صنايع دستي(world craft city) معرفي شود تا پس از ارزيابي هاي به عمل آمده توسط هيأت داوري شوراي جهاني صنايع دستي و بررسي در ميان روساي مناطق مختلف شوراي جهاني صنايع دستي و مجمع اصلي بعنوان شهر جهاني صنايع دستي انتخاب و معرفي شود.

به هر روي به نظر مي رسد که اگر چه انتخاب يک عنوان نمي تواند نام نيشابور را به عنوان مهم ترين مرکز توليد فيروزه کشور و ارايه دهنده يکي از مرغوب ترين کاني هاي فيروزه اي دنيا تحت تاثير قرار دهد، اما از کنار فرصت هاي قابل ايجاد و تاثير بار رواني آن بر توسعه اشتغال در شهرستان و برندسازي بر اساس آوازه شهرستان و واقعيت هاي موجود آن هم نبايد به سادگي عبور شود.

بسيار گفته اند و شنيده ايم که «دنياي امروز دنياي تبليغات است». خود اين جمله بر خلاف بسياري شعارهاي تبليغاتي، يک واقعيت جهان روزگار ماست.