افلاک نماي نيشابور، نمادي از سرنوشت توسعه شهرستان آيا نيشابوري ها  سقف فلک را مي شکافند؟

مریم عارفی پور/

موافقت معاون رييس جمهور با تخصيص بيش از 7ميليارد تومان ديگر به پروژه ملي نيشابور/

بسياري از شهروندان به پروژه افلاک نما به حق، به عنوان يک اثر و بناي علمي و فرهنگي فاخر براي نيشابور مي نگرند که در پيچ و خم سياسي کاري ها، انفعال مديريتي يک دهه گذشته، رقابت هاي ناسالم محلي و دشواري هاي ناشي از تحريم و کاهش ارتباطات خارجي کشور متوقف شده است.

افلاک نما که در آينده براي نيشابور يک نماد خواهد بود، هم اکنون هم طرح نمادي است از سرنوشت توسعه نيشابور؛ همان گونه که خود نيشابور به عنوان نامي فاخر و برندي فرهنگي، در مسير توسعه اش در پيچ و خم بازي هاي پيش پا افتاده و به رقابت هاي ناسالم گرفتار آمده است و گاه به نظر مي رسد متوقف شده است.

نيشابور چه نيازي به افلاک نما دارد

شکل گيري شهرهاي بزرگ، افزايش جمعيت، رشد صنايع و کارخانجات و … از جمله دست آوردهاي پيشرفت بشري است. رشد کارخانجات و افزايش دود و دم ناشي از آن، و همچنين افزايش استفاده از نور مصنوعي، بشر را از تماشاي آسمان شب محروم کرد و در حال حاضر بشر قادر به تماشاي ستارگان کوچکي است که آسمان شب را در برگرفته اند. علم و دست آوردهاي آن توانست براي اين موضوع راه حلي پيدا کند و به ايجاد افلاک نما يا همان آسمان نما پرداخت.

افلاک نما (پلانتاريم) سقفي گنبدي شکل است که نمادي از آسمان تلقي مي شود و فضاي زير آن سالني است با صندلي هاي چيده شده و تماشاگران در زاويه اي مناسب در آن قرار گرفته اند و در تاريکي کامل، چشم به زير گنبد مي دوزند و شبيه سازي شده حرکت واقعي اجرام آسماني، ستاره ها و سياره ها را نظاره گرند.

پروژه ي افلاک نماي خيام نيشابور، که در نزديکي آرامگاه حکيم عمرخيام از سرآمدان علوم رياضي و نجوم در حال ساخت است، يکي از بزرگترين پروژه هاي علمي کشور است. ساخت اين پروژه در سال 1377 و همزمان با اولين دوره فرمانداري مظفري، به عنوان جوان ترين فرماندار کشور، آغاز شد اما با رفتن او از فرمانداري نيشابور، دچار کندي فعاليت و در مقطعي دچار توقف کامل شد. اکنون دو دهه از آغاز آن مي گذرد اما هنوز آمادگي بهره برداري ندارد.

در حالي که قرار اوليه خريد تجهيزات براي اين پروژه ي علمي در آذرماه سال 94 با شرکت آلماني زايس منعقد گرديد، بنا شده که اين شرکت با دريافت 50 درصد از کل مبلغ اين پروژه که 3700هزار يورو بوده است اين تجهيزات را وارد نمايد و مابقي مبلغ را در زمان تحويل دريافت کند.

در خصوص بودجه ي اين پروژه پيش از اين سخنگوي شوراي اسلامي شهر؛ با بيان اين که سال ها قبل از محل اعتبارات ملي به مبلغ 8 ميليارد و صد و هفتاد ميليون تومان به اين پروژه اختصاص يافته بود، گفته بود: اين مبلغ طي اين سال ها در حساب دانشگاه فردوسي مشهد بود که به دلايل مختلف از جمله تحريم ها موفق به خريد تجهيزات نشده بوديم.

البته مبلغ مذکورنيمي از هزينه خريد تجهيزات مي باشد که در جلسه اي که خيرين و اعضاي هيات امناي افلاک نما حضور داشتند و مقرر گرديد با همت شهروندان نيکوکار و علاقه مند به توسعه شهرستان، نيم ديگر هزينه نيز حدود 5/7 ميليارد تومان بابت اتمام پروژه تامين گردد.

براي پيگيري بيشتر موضوع به سراغ دبير انجمن علمي خيام رفتيم تا سوالاتي در اين خصوص از وي بپرسيم.

محمد ابراهيم سماواتي در پاسخ به سوال تجهيزات و امکانات افلاک نما تا کنون به روز شده است يا خير گفت: در خصوص تجهيزات اين پروژه تغييراتي صورت گرفته است و علاوه بر تجهيزات اپتيکال، تجهيزات ديجيتال نيز به آن اضافه شده است و با تغيير در تجهيزات يک سري تغييرات در نقشه ي افلاک نما هم داشته ايم که توسط شرکت زايس انجام شد و در حال اجرا شدن است.

سماواتي در خصوص ساخت تجهيزات گفت: همان طور که مي دانيد قرار داد خريد تجهيزات در آذر ماه سال 94 منعقد گرديده است و قرار بر اين بود که بخشي از پول اين تجهيزات در ابتدا واريز شود و ساخت آن ها از طرف شرکت زايس آلمان شروع شود و پس از واريز ما بقي پول وارد کشور شود. اما به علت بروز برخي مشکلات از جمله تحريم ها، اجراي پروژه به تعويق افتاد.

وي افزود: خبر خوشي که مي توان در خصوص تجهيزات داد اين است که مبلغ 25 درصد از کل قرار داد هفته ي گذشته به حساب اين شرکت واريز شد و نقشه هاي داخلي آن به دست ما رسيده است و ساخت تجهيزات آغاز شده است.

اعتبار افلاک نما به تاييد معاون رييس جمهور رسيد

سماواتي در خصوص محل تامين اعتبارات اين پروژه ي عظيم گفت: پيش از اين مبلغ 8 ميليارد و 170 ميليون تومان بودجه به اين پروژه تعلق گرفته که در اختيار دانشگاه فردوسي بوده است و هم اکنون نيز مبلغ 7 ميليارد و يکصد و پنجاه ميليون تومان با پيگيري هاي مظفري فرماندار ويژه نيشابور و تاييد نوبخت معاون رييس جمهور و رييس سازمان مديريت و برنامه ريزي بودجه به اين پروژه تخصيص يافت.

وي ادامه داد: تمامي اين اعتبارات فقط مربوط به بخش اصلي که همان کره است، مي باشد و بخش هاي ديگر اين پروژه داراي اعتبارات جداگانه مي باشد.

معماري منحصر به فرد افلاک نماي نيشابور

اصولا افلاک نماها در همه جاي دنيا، مراکزي با اهداف مرکب از توسعه علمي (ستاره شناسي و نجوم)، فرهنگي و تفريحي به شمار مي روند و داراي بخش هاي مختلفي اند که هر بخش اهداف مشخصي را دنبال مي کند. افلاک نماي نيشابور نيز از اين حيث متفاوت نيست و سعي شده با ايجاد کتابخانه، مرکز اطلاعات ستاره شناسي، سالن هاي همايش، موزه و … به اهداف چندجانبه دست پيدا کند.

براي بناي کره اصلي افلاک نماي نيشابور تا کنون 5/4 ميليارد تومان از سوي بخش خصوصي و توسط همشهري نيکوکار، حاج حسين رباطي هزينه شده است و تقريبا 3 ميليارد تومان براي تکميل بودجه نياز دارد. وي افزود: پيشرفت فيزيکي کره 60 درصد بوده است.

براي معرفي بيشتر ساختمان هاي اين پروژه به سراغ مجري افتخاري طرح افلاک نما رفتيم تا در خصوص معماري و ويژگي هاي اين طرح آگاه شويم.

مهندس محمد چوپانکاره در اين خصوص به خبرنگار خيام نامه گفت: مجموعه اخترشناسي و آسمان نماي حکيم خيام نيشابوري که با الهام از معماري کهن ايراني در شکل يک رباط سنتي طراحي و در حال اجرا مي باشد در کل داراي 13380 متر مربع زيربنا مي باشد. اين افلاک نما داراي يک حياط مرکزي است که در وسط قرار گرفته است و داراي سه طبقه است که طبقه 1- تونل زمان است و طبقه همکف آن آب نما نصب مي شود، طبقه اول هم رواق هاي ارتباطي جهت ورود به کره و بخش هاي ديگر خواهد بود.

چوپانکاره گفت: افلاک نما داراي يک بخش اصلي مي باشد که همان کره است، در انتهاي سالن ورودي قرار دارد و تجهيزات خريداري شده در اين کره نصب خواهد شد و شامل سه طبقه مجزاست که طبقه «1-» راهرو و خروجي خواهد بود و طبقه همکف سالن همايش با ظرفيت بيش از 400 نفر است. زير بناي کره در بخش سالن نمايش و بخش هاي فني و پشتيباني حدود يک هزار متر مربع است.

مجري افتخاري اين طرح گفت: در ضلع شرقي رباط يک باب ساختمان در سه طبقه قرار دارد که 2370 متر زيربنا دارد و در اختيار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي نيشابور است که قطعاً به فعاليت هاي مشابه فرهنگي تخصيص داده مي شود.

در ضلع غربي مجموعه ساختماني ديگر مشابه ضلع شرقي با زيربناي مشابه 2370 متر مربع وجود دارد. اين بنا براي پژوهشکده اخترشناسي پيش بيني شده که فعلا در حد فونداسيون باقي مانده و بزودي ساخت آن آغاز خواهد شد.

چوپانکاره افزود: مابقي زيربنا مربوط به موتورخانه ها، انبارها و تاسيسات حياط مرکزي مي باشد و در قسمت جنوبي مجموعه طاق هاي زيبايي براي ورود به حياط مرکزي ديده شده است.

به گفته ي محمدابراهيم سماواتي، در حال حاضر انتظار مي رود بخش مرکزي اين پروژه تا اواخر سال 96 و اوايل سال 97 مورد بهره برداري قرار گيرد.

راه اندازي اين تاسيس مهم علمي، فرهنگي مي تواند سمبلي از در افتادن طرحي نو در رشد و توسعه شهرستان باشد. همان گونه که سستي در بهره برداري آن از فتور و کندي در پيشبرد توسعه شهرستان تا کنون حکايت مي کند. بايد باور کنيم که برخاستن نيشابور از فترت چندين دهه اي اش نيازمند همدلي در باور به اين مصرع ادبيات کهن فارسي است که «بيا تا … فلک را سقف بشکافيم و طرحي نو دراندازيم.»