تاريخ دموکراسي (قسمت اول)

دموکراسي را در قالب يک مکتب سياسي به عنوان ليبيراليسم  مي توان مورد بحث و بررسي قرار داد. ولي مراد ما از دموکراسي يک روش  حکومت است که بيشتر از هر شيوه ديگر حکومت  مقبوليت عامه دارد. وبه همين مناسبت حتي  رژيم هايي که کمترين نشانه اي از دموکراسي در آنها  ديده نمي شود ،عنوان دموکراتيک راپسوند دايمي نام خود قرار داده به نام جمهوري هاي دموکراتيک شهرت يافته اند. در اين نوشتار نخست تاريخ مختصري از دمکراسي يا اصل حکومت  مردم و سير تحول آن را از يونان  باستان  تا امروزمرورمي کنيم وسپس نظريات وعقايدي را که درباره ي مفهوم واقعي دموکراسي وشرايط تحقق يافتن آن در يک جامعه ابراز شده است مورد برسي قرار مي دهيم.

 ريشه وزادگاه دموکراسي:

دموکراسي ترکيبي از دو کلمه يوناني دموس(demos ) به معني مردم و کراتوس(kratos) به معني قدرت وحکومت  است که ترکيب آن به معني حکومت مردم مي باشد. دموکراسي همان طور که ريشه لغوي يوناني دارد نخستين بار در يونان به محک آزمايش زده شده ودر حدود پانصد سال قبل از ميلاد مسيح يعني قريب  بيست و پنج قرن پيش از اين در شهرآتن  تجربه شده است. در آن زمان قسمت هاي مختلف کشور امروزي يونان تحت حکومت هاي مستقل وجدا از هم اداره  مي شدند  وهريک روش ومنش خاصي در اداره امور خود داشتتند .آتن پايتخت امروزي يونان شهري بود که ظاهرا با اصول دموکراسي يعني حکومت  مردم بر مردم اداره مي شد و شيوه ي اداره ي  اين شهرکه به دموکراسي مستقيم معروف شده اين بود که مردم شهر در فواصل زماني معيني گرد مي آمدند و نمايندگاني از ميان خود براي اداره ي امورشهرو قضاوت و دادرسي انتخاب مي کردند و در همين اجتماعات اتخاذ تصميم درباره ي مسائل مهم و مورد اختلاف به راي عمومي گذاشته مي شد .

نقص تجربه ي اوليه دموکراسي در آتن:

البته اين تجربه ي اوليه دموکراسي در آتن هم تجربه کامل و موفق و بي نقصي نبود، زيرا اولاهمه مردم نمي توانستند در آن شرکت کنند . ثانيا نوع تشکيل اين اجتماعات و کثرت جمعيت حاضر در آن فرصت و امکان اظهار نظر براي همه را نمي داد و معمولاعده اي از خطيبان که قبلا تعيين شده بودند در اين اجتماعات فرصت سخن وري يافته و ديگران را تحت تاثير قرار مي دادند و از همه مهم تر اينکه اکثريت واقعي مردم (يعني زنان و بردگان )حق شرکت در اين اجتماعات و راي گيري را نداشتند و دموکراسي يونان از اول بر پايه غير دموکراتيکي استوار شده بود .

دموکراسي آتن  از همان ابتدا مخالفان سر سختي هم داشت که برجسته ترين آنان افلاطون بود . افلاطون عقيده داشت که اکثريت مردم عوام و جاهل اند که نه صلاحيت اخلاقي و نه قابليت و شعور و حکومت و اتخاذ تصميم درباره سرنوشت خود دارند. افلاطون در کتاب معروف «جمهوري «خود حکومت طبقه ي ممتازه و منور الفکري را که در «مدينه فاضله « او براي حکومت کردن تربيت مي شوند.پيشنهاد مي کند و معتقد است که حکومت بايد به دست فلاسفه که او آنان را (فيلسوف سلطان ) مي نامد سپرده شود . در مقابل افلاطون فيلسوف و متفکر بزرگ ديگر آتن، ارسطو به اصول دموکراسي و حکومت انتخابي از سوي مردم اعتقاد داشت ولي او هم معتقد بود که کساني که براي اداره ي امور شهر يا مملکتي انتخاب ميشوند بايد داراي شرايط و ضوابطي باشند و انتخاب کنندگان بين گروهي که واجد صلاحيت لازم هستند حق گزينش داشته باشند .

تجربه دموکراسي در يونان ديري نپاييد و حکومت آتن در جنگ با حکومت ها و اقوام ديگري که پاي بند اصول دموکراسي آتن نبودند شکست خورد .

دوران سخت براي دموکراسي درقرون وسطي

تجربه دموکراسي در رم و ساير نقاط اروپا تا قرن پنجم ميلادي همچنان موفقيت آميز نبود تا اينکه اروپا در سالهاي بين قرن پنجم و قرن پانزدهم که به قرون وسطي يا عصر تاريکي ها معروف است دوران سخت و سياهي را در پشت سر گذاشت و حکومت هاي خودکامه و قشريون مذهبي که از طرف پاپ ها حمايت مي شد ند ، طي ده قرن دمار از روزگار مردم در آوردند .

نخستين جرقه ي آزادي و دموکراسي در اين دوران ظلماني درانگلستان روشن شد و آن درسال 1215 ميلادي بود که «کينگ جان » پادشاه انگلستان در آغاز قرن سيزدهم ميلادي به دنبال يک طغيان عمومي مجبور شد فرماني را امضا کند که به نام «منشور بزرگ»شهرت يافته و يکي از مهمترين اسناد تاريخ آزادي هاي بشري است .در اين منشور براي نخستين بار حق مردم براي رسيدگي به اتهامات منتسب به آنها در محاکم عمومي به رسميت شناخته شده، بازداشت  بدون دليل و غيرقانوني منع گرديده و اصل «وصول هيچگونه مالياتي از مردم بدون تاييد نمايندگان آنها قانوني نيست «پذيرفته شده است.  … ادامه دارد

(منبع: طلوعي محمود،خواندني هاي تاريخي ،انتشارات دستان ، چاپ اول ، تهران 1372)