راه حل ملي براي بحران آب نيشابور

در همايش ملي آب در نيشابور با حضور مقامات وزارت خانه هاي نيرو و کشاورزي ارايه شد:

نيشابور شهر پايلوت در «مديريت آب» کشور اعلام شد

*مديريت آب نيازمند حکم حکومتي است               * باروري ابرها، توهم و اشتباه است

*آب مساله سياسي است و راهکار حاکميتي مي طلبد   * نگران امنيت غذايي مردم هستيم

*متاسفانه ما ميهمانان در دشت نيشابور صاحب خانه شديم

در اين همايش که روز پنجشنبه دهم ارديبهشت ماه برگزار شد معاون استاندار و فرماندار نيشابور با بيان اينکه شب گذشته تا پاسي از شب به مطالعه در زمينه بحران آب در نيشابور پرداختم ولي هيچ صحبت قابل بياني براي الان نيافتم، از تجربه سي ساله خود در سمت هاي مختلف و مطرح شدن موضوع آب در تمامي اين سال ها گفت.

مظفري تصريح کرد: بعد از گذشت اين ايام، امروز خيلي از ما باور کرديم که آب مهم است و نيز قبول کرديم در بحث آب با بحران مواجه ايم و از متوليان درخواست کمک داريم. وي ابراز اميدواري کرد که مردم و مسئولين به همراه نمايندگان با همدلي و همزباني به اهميت اين مسئله رسيده باشند.

بخش نخست: نشست علمي همايش

مديريت يکپارچه ضروري است

در بخش علمي همايش چهار استاد دانشگاه فردوسي مشهد و کارشناس حوزه آب به ايراد سخنراني و ارائه مقاله پرداختند.

دکتر عليزاده، استاد تمام و عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي انواع ناسازگاري ها در طبيعت را در سي سال گذشته، توسعه سطح کشاورزي، صدور پروانه براي حفر 850 هزار حلقه چاه در کشور، احداث سد روي رودخانه ها، خشکاندن درياچه ها و قنات ها اعلام کرد و از جمله اشتباهات در اين حوزه را تک محصولي کردن زمين ها، استفاده ناموزون از کودهاي شيميايي و خسته کردن خاک دانست و بارور کردن ابرها را توهم و فريب خواند.

وي صراحتا ايران را داراي يکي از بالاترين کشت هاي آبي دنيا آن هم در يک منطقه خشک معرفي کرد و افزود: 86 درصد آب مصرفي در حوزه کشاورزي غير طبيعي و هر کار غير طبيعي را ناپايدار است.

عليزاده با ذکر اينکه متاسفانه ما در دشت ها صاحبخانه شديم، تعامل با شرايط طبيعي و استفاده از پتانسيل ها را ضروري خواند. وي ضمن بيان اينکه اگر قرار است غذاي مردم ايران تنها از داخل تامين شود بايد تنها 25 ميليون نفر جمعيت مي داشتيم، تاکيد کرد: ما يکي از بدترين الگوهاي غذايي با مصرف 90 درصد از محصولات گياهي و 100 ميليون تن غذاي خام توليدي در دنيا را داريم و اين در حالي است که نيشابور منطقه اي است خشک با خاک فقير و آب شور.

اين استاد دانشگاه با اشاره به اينکه به چند باغ و کوچه باغ نگاه نکنيد، نيشابور در ديد کلان يک سرزمين بياباني است، ايران را تنها کشوري دانست که تمام آب آن از بارندگي حاصل مي آيد. عليزاده با بيان اينکه ما 120 ميلياردتر مکعب از آب پايه زيرزميني را برداشت کرده ايم، نسبت به خالي شدن خزانه آب کشور هشدار داد و خراسان رضوي را در برداشت آبهاي زيرزمين پايه داراي بدترين وضعيت در کل کشور اعلام کرد.

اين کارشناس متخصص راه حل هاي موجود را کاهش سطح زيرکشت کشاورزي، محدود سازي توسعه صنايع وابسته به کشاورزي، استفاده از توانمندي هاي خاص اقليمي، صرفه جويي، تغيير الگوي کشت اعلام کرد و در نهايت ايجاد سازماني قوي براي مديريت يکپارچه آب را نياز به حکم حکومتي قوي دانست.

دکتر داوري از اساتيد متخصص حوزه آب با بيان اينکه وقتي در کشور ما آبهاي سطحي رو به کميابي است، توسعه از تکاپو باز مي ماند، برداشت بي رويه را داراي عواقب وخيمي دانست که گريبان همه را خواهد گرفت.

خطاهاي سياسي و مديريتي

وي با بيان اينکه اگر گذشته را بررسي کنيم مي فهميم ضربه هايي که در اين حوزه مي خوريم نه از فعاليت هاي فيزيکي که از خطاي مديريت بوده است، ادامه داد: ما به مالکيت ها توجه نکرديم و نيز خطاي سياسي و عدم توجه به پويايي محيط و غافل ماندن از اکوسيستم را در پيش گرفتيم.

اين کارشناس متخصص ضمن بيان اينکه حل مشکل آب از وزارت نيرو برنمي آيد، افزود: مشکل اصلي ما عدم هم افزايي است و راه حل موجود را اصلاح قوانين موجود، موثق بودن داده ها، مشارکت مردم و برنامه ريزي جامع و قابل پياده سازي اعلام کرد.

دکتر ناصري ديگر کارشناس حاضر در نشست، سامانه DSS را ابزاري براي شبيه سازي تصميمات و اندازه گيري اثرات آن بر طبيعت قبل از عمل براي کاهش خطرات احتمالي تصميمات معرفي کرد و اين سامانه را در نيشابور حاصل تلاش ده ساله گروه کشاورزي دانشگاه فردوسي و همکاري شرکت هاي خصوصي خواند.

وي افزود: در استان شرايط نرمال بارندگي را نداريم و اين ميزان 4 درصد از کل کشور پايين تر است.

دکتر انصاري نيز در حوزه پايداري منابع آب، نهادينه کردن بهره وري اقتصادي و محاسبه هزينه فايده را مهم ترين راه حل ممکن دانست و استفاده از روش هاي آبياري زمين هاي کشاورزي از سنتي به مدرن را مورد جدل و اختلاف بين کارشناسان اعلام کرد و حتي عنوان کرد: آبياري با روش هاي مدرن در نيشابور برخي از اراضي کشاورزي را در معرض خطر قرار داده است.

به گفته دکتر ضيايي، ديگر استاد حاضر در اين نشست که به معرفي سامانه DSS پرداخت، اين سيستم مي تواند بيلان ماهانه آبهاي زيرزميني، امکان برآورد آب ها، امکان سناريو سازي براي تغيير اقليم، الگوي کشت، تغيير رژيم برداشت آب، هيدروگراف واحد آب و چاه ها و امکان توليد گزارش هاي مديريتي را رسم کند.

ورود مردم به مديريت منابع آب

در بخش ديگري از اين همايش ملي، رئيس خانه کشاورز به عنوان نماينده کشاورزان و بهره برداران با بيان اينکه خوشبختانه مديران فهميدند که مشکل با کمک مردم حل مي شود، تصريح کرد: تا 50 سال پيش هم آب آشاميدني و هم کشاورزي را خود کشاورزان مديريت مي کردند تا اين که مديريت به وزارت نيرو و کشاورزي و بخش دولتي رسيد تا متاسفانه به اينجا رسيديم.

کرباسي با اشاره به اين که بهره برداران و متوليان کشور و هم جهاد کشاورزي غفلت کرديم حال نمي خواهيم درجه بندي کنيم که مقصر اصلي چه کسي بوده است، دامه داد: از سال 65 ممنوعيت حفر چاه اعلام شد اما متاسفانه حدود 700 چاه رسمي با مجوز و هزاران چاه غير مجاز پس از اعلام ممنوعيت دشت نيشابور حفر شده است.

وي اما «کاهش افت» آب زير زميني را از 104 به 63 سانتي متر را حاصل برنامه ريزي و مديريت دو ساله اخير دانست و نصب کنتور هوشمند، انسداد چاه هاي غير مجاز، اطلاع رساني و ساماندهي بهره برداران و استقرار سيستم تصميم گيري را از نتايج همکاري دو سال اخير بخش خصوصي با محوريت خانه کشاورز با امور آب شهرستان اعلام کرد.

کرباسي از مسدود شدن 600 چاه غير مجاز و توقيف 10 دستگاه غير مجاز حفاري خبر داد و آن را حاصل مشارکت مردم دانست. وي اين قول را نيز داد تا سه سال ديگر، در صورت همکاري همه دستگاه ها و اجازه مشارکت بيش تر خود بهره برداران و بخش خصوصي بيلان دشت نيشابور مثبت خواهد شد.

ملک زاده ديگر نماينده کشاورزان با بيان اينکه خوشحاليم که همه مسئله و راه حل آن را مي دانند خواستار تشکيل «شوراي هماهنگي دشت نيشابور» متشکل از جهاد، سازمان آب، نمايندگان بخش خصوصي و دانشگاهيان شد به نحوي که هرگونه استفاده از آب دشت و صدور پروانه حفاري با هماهنگي اين شورا انجام شود.

وي با اشاره به اينکه نگران امنيت غذايي مردم هستيم خواستار افزايش اختيارات مدير اداره آب براي کاهش پروسه هاي اداري شد.

مدير امور منابع آب شهرستان هم، دشت نيشابور را از بحراني ترين دشت هاي کشور به لحاظ کمبود آب توصيف کرد که بالاترين بيلان منفي را در کشور داراست.

علي پور ضمن بيان اينکه کشور ما کمتر از يک سوم آمار بارندگي دنيا بارش دارد، نيشابور را در مرحله هشدار توصيف کرد.

وي با اشاره به اينکه طبق استاندارد جهاني اگر 40 درصد آبهاي تجديد پذير مصرف شود در دراز مدت با مديريت صحيح مي توان از آن عبور کرد، افزود: بالاي 40 درصد نشان دهنده بحران است و اين درحالي است که ما 85 درصد مصرف اين آبها را در کشور داريم در برابر متوسط جهاني که 55 درصد است.

بخش دوم: اظهارات مسئولان

نيشابور محل اجراي پايلوت طرح مديريت منابع آب

در بخش دوم همايش ملي آب در نيشابور، که مديريت آن را معاون استاندار و فرماندار نيشابور بر عهده داشت، مظفري از معاونان وزير نيرو و جهاد کشاورزي خواست نسبت به قرار دادن نيشابور به عنوان شهر پايلوت مديريت آب و اختصاص امکانات و اعتبارات لازم براي اين موضوع اعلام آمادگي نمايند.

غلامحسين مظفري از تشکيل «شوراي حفاظت و بهره برداري از منابع آب» نيشابور در فرمانداري خبر داد و آمادگي شهرستان را براي تشکيل پژوهشکده منابع آب و نيز راه اندازي موزه مطالعات و تاريخ آب شهرستان در صورت همکاري وزارت نيرو اعلام کرد.

معاون وزير نيرو درامور آب در بخش دوم اين همايش با بيان اين که نيشابور تا 100 درصد منابع آب شرب و بخش عمده آب کشاورزي اش وابسته به منابع زير زميني است افزود: بيماري مزمني که سفره هاي اب زيرميني ما به ان دچارند در يکي دو سال ايجاد نشده بلکه روندي طولاني مدت است.

ميداني با بيان اين که سهم تغييرات اقليم در بحران آب کم تر از نقش سوء مديريت در اين زمينه است افزود: الان مشکل ما تنها کميت آب نيست بلکه افت کيفيت هم داشته ايم. در همين نيشابور که روزگاري حتي آب شرب مردم از چاه تامين مي شده، الان آلودگي در برخي مناطق به نحوي است که آن آب حتي به درد کشاورزي هم نمي خورد تا برسد به نوشيدن!

وي تنها راه چاره را در کاهش مصرف آب به ويژه با اصلاح الگوي کشت و کاهش ميزان برداشت بخش کشاورزي دانست.

به گفته معاون وزير نيرو در نيشابور بايد سالانه تا 237ميليون متر مکعب کاهش برداشت اتفاق بيفتد تا در ظرف بيست سال به تعادل برسيم.

وي با استقبال از طرح نيشابور به عنوان شهر پايلوت در الگوي مديريت آب خواستار همکاري همه مردم، اعم از مقامات دولت، اعضاي شوراهاي شهر و روستا و بخش خصوصي براي مديريت موضوع آب شد و افزود: در بودجه امسال رقم مناسبي براي موضوع بحران آب اختصاص يافته و تاکيد برنامه ششم توسعه هم در اين زمينه راهگشا خواهد بود.

در ادامه بخش دوم همايش، معاون وزير جهاد و کشاورزي با ابراز خوشحالي از سخنان نماينده کشاورزان نيشابور مبني بر کاهش روند افت آب در حوزه نيشابور با ورود خود کشاورزان و بهره برداران بخش خصوصي نيشابور، آن را يکي از معدود خبرهاي اميد بخش در اين حوزه در سال هاي اخير خواند.

مهندس کشاورز مساله آب را مساله همه مردم و حاکميت خواند و با بيان اين که اين موضوع به «مفهموم حکمراني مطلوب» (Good Governance) باز مي گردد اضافه کرد: اگر امروز دچار اين وضعيت شده ايم بايد بپذيريم که هر اتفاق بدي را ما به عنوان دولت اجازه داده ايم ويا غفلت کرده ايم.

وي با بيان اين که ايجاد «نظام تدبير» با در نظر گرفتن شاخص هاي حکمراني مطلوب نظير «مشارکت» همه بخش ها به ويژه بخش خصوصي و خود مردم با رعايت اصل برابري در آرا و تصميمات، «شفافيت» و ارايه درست اطلاعات و حسابرسي روشن به اقدامات و نتايج، راهکار اصلي خروج از بحران است، اضافه کرد: بايد از اين تصميم که نيشابور پايلوت و شهر الگوي نظام تدبير براي حل بحران آب باشد حمايت کنيم. هدف ما بايد ايجاد تعادل در ورودي و خروجي سفره هاي آب زيرزميني باشد.

معاون وزير جهاد خواستار ايجاد نهادي مشارکتي براي مديريت حوزه آب نيشابور با حضور نمايندگان دولت، کشاورزان و ساير بهره برداران و مصرف کنندگان شد و اضافه کرد: ما حاضريم هرچه امکانات، دانش و تخصص در اختيارمان هست براي شهرستان شما بياوريم تا در قالب نهادي ويژه اين موضوع مديريت شود و بتوان آن را به عنوان الگوي مديريت آب براي ساير مناطق کشور هم به کار گرفت.

کشاورز با اشاره به اهميت حوزه تمدني نيشابور با بيان اين که مرگ اين دشت براي همه کشور و نظام نگران کننده و ناشايست است ادامه داد: مشکل آب نيشابور مشکل نه تنها مردم و ساکنان اين حوزه، که مشکل حاکميت است و همه ما سوار بر يک کشتي هستيم و همه بايد براي رفع آن تلاش کنيم.

در پايان اين مراسم، سبحاني نيا و مروي، نمايندگان نيشابور و فيروزه در مجلس ضمن خوش آمد گويي و تشکر از همه حاضران در همايش، به ويژه مقامات ملي حاضر در سالن، آمادگي خود را براي استفاده از همه پتانسيل هاي موجود در مجلس براي تحقق اهداف اين همايش اعلام کردند.

فرماندار نيشابور هم ضمن اعلام آمادگي براي پيگيري مصوبات اين نشست از جمله تشکيل شوراي مديريت آب نيشابور، اعلام نيشابور به عنوان مرکز اجراي طرح پايلوت «مديريت منابع آب»، اجراي طرح اصلاح الگوي کشت با توجه به برنامه هاي کلان کشور، خواستار پيگيري مباحث اين همايش از سوي وزارت خانه هاي جهاد و نيرو و نيز افزايش اختيارات مديريت امور آب شهرستان شد.

آزاده مهدیار