(بخش اول)
نیشابور به گواه تاریخ در طول زمان بارها مورد تاخت و تاز اقوام مختلفی از قبیل قوم ستیزه گر مغول، تاتار وغُزو دیگر اقوام وحشی مختلف قرار گرفته است که درپی این حملات چنان مردمش نیست و نابود شدند و شهر با خاک یکسان شد که کمتر اثری از حیات باقی ماند و البته پس ازمدتی به همت کسانی که از چنگال دشمنان این مرز و بوم گریخته و به اطراف واکناف پناه برده بودند ، تجدید حیات گردید و از زیرخاکستر زمان با سرافرازی قد برافراشت .در این راستا قبایل و طوایف متعددی در دوره هایی از زمان از گوشه و کنار به دلایلی به این سرزمین مهاجرت نمودند و امروزه ادامه نسل آنها در این شهرتاریخی به فعالیت و امور زندگی مشغول می باشندکه شامل گروههای جمعیتی زیر می باشند
۱-فارس ها:
فاس ها بیشترین گروه و اقوام ابتدایی نیشابور را تشکیل می دهند. فارس ها بخش بزرگی از جمعیت سرزمین خراسان، بهویژه جمعیت روستایی و شهری را شکل میداده و میدهند. این گروه به لحاظ قومی به شاخۀ اقوام هندوایرانی و از لحاظ زبانی به خانوادۀ زبانهای هندواروپایی تعلق دارند. در وضعیت جمعیتی خاص خراسان و آمیختگی اجتماعی، فرهنگی و زبانی قومهای تشکیلدهندۀ مردم شهرها و روستاها، یافتن فارس خالص، بسیار دشوار مینماید، مگر در پارهای از روستاهای دورافتادۀ این سرزمین.در نواحی سبزوار، نیشابور، همچنین تُرشیز، تربت حیدریه و تا حدی سرجام و جام نیز، فارسها در روستاهایی عمدتاً واقع بر روی تپهها یا مجاور شهرها میزیستند. در نیشابور جمعیت فارس ها کم بود و بیشترین فارس ها در اطراف شهر نیشابور و در ویرانههای شهر باستانی آن به سر میبردند .در تمامی نواحی شمالی خراسان شامل سبزوار و نیشابور فارس ها اقلیتی کوچک را تشکیل میدادند و مردم بسیاری از این مناطق بیشتر ترک، کرد، بلوچ و بربری بودند.در سراسر نواحی خراسان، فارس ها در روستاهایی زندگی میکردند که بیشتر آنها جدا و با فاصلۀ طولانی ازهم قرار داشتند. در میان فارس های بومی مقیم برخی از روستاها نیز اقوامی کوچنده و نیمهکوچنده زندگی میکردند .امروزه فارس ها در شهرستان نیشابور ، بیشتر در شهر نیشابور و روستا های بخش مرکزی ، روستاها و شهرهای بخش زبرخان ، روستاهای بخش میان جلگه و تعداد کمتری در بخش سرولایت سکونت دارند.در بخش های مرکزی و طاغنکوه شهرستا ن فیروزه نیز فارس زبان ها سکونت دارند.
۲- ترک ها:
ترک زبان ها که اکثریت از سرزمین توران باستان حدفاصل بین چین و ایران قدیم می باشند با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم آن ها را می توان مورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید که اکثر آن ها در زمان سلسله های ترک زبان چون غزنویان وسلجوقیان وخوارزمشاهیان به نیشابور مهاجرت نمودند و در سمت شرق و غرب و جنوب نیشابور ساکن شده اند. ترک زبان ها ی مهاجر به نیشابور را با توجه به آداب و رسوم شان می توان به دو بخش تقسیم و مورد بررسی قرار داد که ترکان شرقی و جنوبی نیشابور از نژاد مغول و ترکان غربی نیشابور از نژاد سلجوقیان می باشد
۳- عرب ها و سادات :
اعراب درزمان خلافت عمر و عثمان وارد خراسان ازجمله نیشابورشدند و پس از فتح شهرهای این ناحیه در آن ساکن شدند و نیز به دنبال فتوحات آنها، قبایل عرب دیگری هم به این ناحیه مهاجرت نمودند که مهمترین آنها خزیمه ها می باشند . علاوه بر این نام برخی از روستاهای نیشابور چون “سیدآباد” با عنوان سادات پیوند خورده، برخی از روستاها اکثریت ساکنانش سادات بوده اند. چنانکه دردوره قاجارمی توان به حضور ۳۰۰ خانواری سادات در درود و سکونت ۱۲۰ خانواری سادات در قدمگاه و حضور پر شمار آنها در روستاهایی چون بار، اریه، طغان (طاغان)، بقیع، درخت جوز، بوژان، میرآباد، عیش آباد، معموری و …. اشاره کرد که عمدتا فامیل های حسنی،حسینی موسوی و رضوی دارند .
۴- کردها:
در دوره ی صفویه از شرق دریاچه وان در ترکیه امروزی به خراسان بزرگ وارد شدند ، در دوره ی افشا
ریه بعضی از آن ها به نیشابور مهاجرت کرده که از جمله ی قبایل آن ها توپکانلو، زردکانلو، مژدکانلو، آمارلو، عمارلو، حاجی بیگلو، و سوختانلو می باشند. اکراد طایفه مژدگانلو در حسن آباد و ریوند و رنگان و الله آباد و اکراد عمادلو (عمارلو ) در روستاهای حصار نو، تنگه علیا، کلاته محمد جان، نصیر آباد، سید آباد و ….ساکن شدند.
۵- بلوچ ها:
بلوچ هاکه محل اصلی سکونت آن ها در قسمت جنوب شرق ایران می باشد به دلایل مختلف از جمله خشکسالی ها مجبور به مهاجرت به نیشابور شدند که اکثر آن ها در روستاهای شهرستان زبرخان و بخش اسحاق آباد ، بخش طاغنکوه شهرستان فیروزه و بخش مرکزی شهرستان میان جلگه پراکنده شدند.اکثر بلوچ های زبرخان از قبایل زردادی هرات هستند که شامل طوایفی چون قرچه، بلوچ و بلوچی، طاهری، میش مست، شاه قاسمی بودند و در روستاهای عصمت آباد، احمد آباد،جهان آباد، رباط کلاته، نو بهار، جنت آباد، دستجرد آقا بزرگ و قریه حاجی حسن آباد درب قاضی ساکن هستند. و بیشتر این طوایف درگذشته ییلاق و قشلاق می کردند و قشلاق آنها جهان آباد و احمد آباد و ییلاق آنها کوهپایه های درود بوده است.بلوچ های شهرستان فیروزه بیشتر از بلوچ های مهاجر بلوچستانی به منطقه سرخس هستند که در روستاهای زاونگ ، بتو و … ساکن شدند و با طوایف عربخانی و عارفخانی شناخته می شوند. طوایفی بلوچی هم از سرزمین مکران حدفاصل بین کرمان و بلوچستان به منطقه میانجلگه نیشابور مهاجرت نموده اند که اکثر آن ها تحت عنوان طوایفی چون صمدی، بهمدی، کلاهدرازی ، طاهری و سالاری و … در روستاهای شوررود ، شهر آباد ، چاه سالار ،صمدیه و … ساکن شدند و به فعالیت های مختلف ازقبیل کشاورزی و دامپروری مشغول شدند .البته برخی مهاجران هراتی و بعضا هزاره هم در دوره قاجار در روستاهای برج، فردوس، جیلو، فرخک، حصار کوشک و الله آباد سکنا گزیدند.(ادامه دارد…)
گردآوری: محمد طهرانچی
(انتشار درصفحه چراغ راه هفته نامه خیام نامه شماره۵۶۳)
