میرزا کوچک خان بانی اولین جمهوری در ایران
در جریان جنگ جهانی اول و در هنگامی که دستهای از نمایندگان و رجال سیاسی به خاطر وضع بحرانی کشور و حضور نیروهای بیگانه دست به مهاجرت به کرمانشاه زدندودر آنجا دولت موقت کرمانشاه را تشکیل دادند، کوچکخان با گرویدن به اندیشه «اتحاد اسلام» درصدد برآمد تا با راه انداختن تشکیلات نظامی به مبارزه علیه استبداد رضاخانی و سرسپردگیها، پیمانهای تحمیلی بیگانگان و مداخلات آنان در امور داخلی کشور بپردازد. سرانجام پس از یک سلسله بحث و گفتوگو قرار شد تا در گوشهای از ایران کانونی ثابت، برای مبارزه ایجاد شود. میرزا کوچکخان پس از این توافق عازم گیلان شد و شروع به تهیه مقدمات قیام کرد. اما چون روسها قبلاً او را از منطقه تبعید کرده بودند، مجبور بود مخفیانه به فعالیت بپردازد. با این حال میرزا در اندک مدتی توانست همفکرانی در کنار خود جمع کند و قیام را علنی سازد.
روز ۱۴ خرداد ۱۲۹۹ میرزا کوچکخان جنگلی در ادامه مبارزات خود شهر رشت را تصرف دو روز بعدحکومت جمهوری اعلام کرد. ۱۶خرداد روز رقم خوردن یک پیروزی بزرگ برای جنبش آزادیخواهی مردم ایران بود. میرزا کوچکخان ضمن یک سخنرانی در آن میتینگ تاریخی، دیدگاهها و مواضع جمعیت انقلاب سرخ ایران را اعلام کرد و گفت:
۱- جمعیت انقلاب سرخ ایران اصول سلطنت را ملغی اعلام کرده و اعلان جمهوری مینماید.
۲- حکومت موقت جمهوری و حفاظت از جان و مال عموم اهالی را بهعهده میگیرد.
۳- هر نوع معاهده و قراردادی که به ضرر ایران باشد قدیماً و جدیداً با هر دولتی لغو و باطل میشناسد.
۴- حکومت موقت جمهوری، همه اقوام بشر را یکی دانسته و تساوی حقوق را درباره آنان قائل و حفظ شعائر اسلام را از فرایض میداند.
سردار جنگل بعد از اعلام حکومت جمهوری گیلان مرامنامه جنگل را منتشر کرد، مرامنامه جنگل با این مقدمه آغاز میشد: «آسایش عمومی و نجات طبقات زحمتکش ممکن نیست مگر به تحصیل آزادی حقیقی و تساوی افراد انسانی بدون فرق نژاد و مذهب در اصول زندگانی و حاکمیت اکثریت به واسطه منتخبان ملت»
این مرامنامه ۹ماده کلی داشت از جمله آنها میشود به حقوق مدنیه، انتخابات، اقتصاد و قضاوت و دفاع و کار اشاره کرد. در این مواد بر آسایش عمومی، آزادی حقیقی، تساوی افراد انسانی بدون تبعیضات نژادی و مذهبی، حاکمیت اکثریت ملت، استقلال و تمامیت ارضی، آزادی اجتماعی، مطبوعات، کار، کلام، تحصیل و تساوی زن و مرد در حقوق اجتماعی و برانداختن اصول بیکاری و مفتخوری تأکید شده بود.
«مرامنامه جنگل» کارنامه درخشان نسلی است که تا پای جان برای احقاق حقوقش ایستاد و تن به استبداد و بیداد حاکم نداد. در آن شرایط که نظام سرکوبگر هر صدایی را در نطفه خفه میکرد، صحبت از آموزش رایگان و حقوق کارگران و … خنجری بود به قلب استبداد و مشعلی که راه را برای همه رهروان آزادی بهخوبی روشن کرد.
این جمهوری که می رفت آرزوهای دیرینه آزادیخواهان ومیهن پرستان ایرانی را در راستای یک ایران آباد وآزاد برآورده نماید پس از مدتی به ضعف وسستی گرایید.شاید بتوان گفت پروژه سرکوب نهضت میرزا کوچکخان جنگلی، محصول اراده مشترک شوروی، کمونیستهای داخلی، دولت انگلستان و استبداد رضاخانی بود. در چنین شرایطی، سران نهضت جنگل چند راه بیشتر نداشتند، یا باید تسلیم میشدند و اسلحه را زمین میگذاشتند، یا به روسیه پناه میبردند و یا اینکه تسلیم و پناه بردن به بیگانه و اجنبی را نمیپذیرفتند و تا آخرین قطره خون به مبارزه ادامه میدادند. احساناللهخان ترجیح داد تا به شوروی بپیوندد. خالو قربان نیز با قید تضمین از طرف سردار سپه، با همه افراد خود تسلیم قوای دولتی شد و جان خود را نجات داد. در این میان فقط میرزا کوچکخان بود که نه حاضر به ترک ایران شد و نه تسلیم به قوای دولتی را پذیرفت و سرانجام نیز به مبارزه ادامه داد تا در ۱۱ آذر ۱۳۰۰ کشته شد.
منبع:
-قیام میرزا کوچکخان جنگلی، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
-نهضت جنگل، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)
-روزنامه دنیای اقتصاد، اعلام جمهوری میرزا در رشت،۲۶/۳/۱۳۹۲
- نویسنده : نعمت الله صادقی