به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سرپرست هیات بررسی و شناسایی نیشابور می گوید: با توجه به اهمیت ارتباطی و تاریخی خاص نیشابور، مطالعات باستان شناسی در این محوطه جغرافیایی بسیار با سابقه است. در همین راستا طرح بررسی های باستان شناسی جنوب و جنوب غرب نیشابور مورد توجه قرار گرفته است. […]
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سرپرست هیات بررسی و شناسایی نیشابور می گوید: با توجه به اهمیت ارتباطی و تاریخی خاص نیشابور، مطالعات باستان شناسی در این محوطه جغرافیایی بسیار با سابقه است. در همین راستا طرح بررسی های باستان شناسی جنوب و جنوب غرب نیشابور مورد توجه قرار گرفته است.
حسن نامی سرپرست هیأت باستان شناسی با بیان این که این برنامه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام گرفت و تمام اعتبار آن از طرف دانشگاه نیشابور تامین شد، گفت: برنامه بررسی و شناسایی آثار تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور با حضور باستان شناسانی از دانشگاه نیشابور، اداره میراث فرهنگی شهرستان نیشابور، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه تهران و دانشگاه اصفهان انجام گرفت و به زودی نتایج آن از طریق گزارش ها و مقالات علمی در اختیار متولیان مربوطه فرهنگی و مجامع دانشگاهی قرار خواهد گرفت.
وی تصریح کرد : اما فعالیت های باستان شناسی انجام شده در این جغرافیا بیشتر معطوف به شهر نیشابور و سامانه های باستان شناسانه اطراف آن بوده و شامل کاوش در محوطه های باستانی چون کهن شهر، شادیاخ، شهرک فیروزه، سه تپه و تپه برج بوده است.
پر کردن خلا مطالعاتی در جنوب و غرب نیشابور
این عضو هیئت علمی دانشگاه نیشابور خاطرنشان کرد : بررسی های باستان شناسی انجام شده در نیشابور با هدف درک منظر فرهنگی این بخش از نیشابور انجام گرفت. او در بیان اهداف این برنامه گفت: یکی از مهم ترین اهداف این بررسی، پر کردن خلأ مطالعاتی است که در حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور وجود داشت.
این باستان شناس گفت: اطلاعات از محوطه های باستانی و بناهای تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور تا بیش از انجام این بررسی، محدود به تعداد معدودی از این آثار باستانی می شد که توسط اداره میراث فرهنگی نیشابور و استان خراسان رضوی شناسایی شده و معدودی از آنها هم در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده بود.
سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی اظهار داشت : حوزه تعریف شده برای این بررسی با وجود این که بیشتر تقسیم بندی جغرافیایی ای آن را شامل می شود، عبارت است از؛ حوزه آبریز جنوب رودخانه کال شور که درتقسیم بندی های سیاسی امروز بخش میان جلگه را در بر گرفته و شامل سه دهستان غزالی، عشق آباد و بلهرات می شود.
ارتباط آثار فرهنگی با کال شور
رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی و عضو هیئت علمی گروه باستان دانشگاه نیشابور در بیان اهمیت این بررسی افزود: در تحلیل باستان شناسانه منظر فرهنگی این حوزه بایستی در نظر داشته باشیم که ساختارهای زمین شناسی جنوب نیشابور به گونه ای است که منابع آب رودخانه ای در ورود به دشت های میان کوهی نیشابور شور می شوند و بنابراین پراکندگی آثار در منظر فرهنگی نیشابور ارتباط کمی با رودخانه کال شور و انشعابات جنوبی آن دارد.
او گفت: از سویی نیز بخش های عمده این منظر فرهنگی به واسطه شن های روان و کشاورزی صنعتی و نیمه صنعتی، تغییر یافته که این تغییرات مانع از شناسایی محوطه های باستانی در این بخش ها می شود.
نامی خاطرنشان کرد : با این وجود سی محوطه در این گستره که گاه نگاری آنها دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی متأخر است، مورد شناسایی قرار گرفت که مطالعات بر روی آنها بعد ازاتمام عملیات میدانی، آغاز خواهد شد.
وی اظهار داشت : بررسی های انجام شده در این حوزه منجر به شناسایی 145 اثر فرهنگی از دوره های مختلف شد که این آثار دامنه گسترده ای از گاه نگاری را از دوران پیش از تاریخ تا اسلامی متأخر را در بر می گیرد.
او تصریح کرد :همچنین آثار شناسایی شده انواع گوناگونی اعم از بناها، قبرستان های تاریخی، قنات ها و محوطه های باستانی را در بر می گیرد.
این باستان شناس با بیان اینکه بیشتر بناهای تاریخی شناسایی شده در این پروژه شامل سازه های آبی است (چرا که بیشتر در راستای مدیریت و بهره گیری از منابع آبی ساخته شده اند) گفت : یخچال، آب انبار، حوض انبار و آسیاب گونه های متفاوتی از این سازه ها هستند و بیشتر این آثار با توجه به شیب زمین و دسترسی آنها به منابع آب ساخته شده اند.
سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی افزود: علاوه بر این آثار، آثار معماری دیگری همچون کاروان سرا، قلعه و آثار برجای مانده از خانه های اربابی که مربوط به دوران متأخر بود، نیز شناسایی و ثبت شدند.
سنگ قبرهای صد ساله در قبرستان های تاریخی نیشابور
او در ادامه با اشاره به این که بخش دیگری از آثار شناسایی شده دراین پروژه گورستان هاست گفت: قبرستان های تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور شامل سنگ قبرهایی است که قدمتی بیش از صد سال را در بر می گیرند و بر اساس متن آنها می توان به اطلاعاتی از اقوام ساکن در روستاهای این منطقه دست یافت.
به گفته این باستان شناس، وجود قنات ها، به عنوان یادمان های فرهنگی از پیشینه مهندسی آب در ایران در این پهنه فرهنگی نیز به گونه ای قابل توجه بود که در بررسی و مطالعه منظر فرهنگی این حوزه نمی توان از آنها صرف نظر کرد.
او افزود : بعضی از محوطه های شناسایی شده در حوزه فرهنگی جنوب و جنوب غرب نیشابور در مکان هایی قرار گرفته اند که هیچ منبع آب دیگری به جز قنات برای آن ها قابل تصور نیست.
نامی اظهار داشت : اگرچه گاه نگاری این آثار یک چالش جدی است اما قنات ها به خودی خود میراث ارزشمندی در جهت تغییر جغرافیا برای دستیابی به محیط زیستی قابل اسکان برای انسان است و نمی توان آن را از تحلیل های باستان شناسی جدا کرد.
سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی، ابراز امیدواری کرد که درادامه با مطالعه چشم انداز فرهنگی و جغرافیایی این حوزه بتوان ارتباط آنها با محوطه های باستانی و تاریخ احتمالی آنها را مشخص کرد.
او با بیان اینکه محوطه های باستانی نیز از دیگر آثاری هستند که در طی این بررسی شناسایی شده اند، افزود: محوطه های باستانی جنوب و جنوب غرب نیشابور بیشتر محوطه های مسطحی هستند که پراکندگی آنها بیشتر در مکان هایی است که دسترسی به منابع آبی مقدور است.
نامی تصریح کرد : نکته ای که باید در مطالعه پراکندگی های این محوطه ها در نظر گرفت این است که در تحلیل الگوهای استقرار و مکان گزینی این محوطه ها نمی توان تنها به در نظر گرفتن یک یا دو عامل محیطی اکتفا کرد بلکه عوامل مختلف ارتباطی به همراه عواملی دیگری همچون منابع آبی (قنات ها و چشمه ها) و حتی منابع معدنی ای همچون مس را در نظر گرفت.
یافته های صنعتی نشان فعالیت های صنعتی در منطقه
او گفت: یافته های صنعتی همچون جوش کوره، سرباره و همین طور قطعات شیشه از انواع یافته های فرهنگی ای است که بر روی سطح بعضی از محوطه ها یافت شد که یافته های این چنینی می تواند نشانه ای از انجام فعالیت های صنعتی در این منطقه باشد.
نامی در ادامه با انتقاد از وضعیت حفاظتی محوطه های شناسایی شده اظهار داشت : متأسفانه آثار فرهنگی شناسایی شده به لحاظ حفاظتی در وضعیت مناسبی نیستند و کمتر آثاری را می توان نام برد که از دستبرد و آسیب حفاران قاچاق در امان مانده باشد.
او با بیان اینکه هیئت باستان شناسی یکی از مسئولیت های خود رادر این پروژه آگاه سازی افکار عمومی نسبت به ماهیت این آثار می دانست و در این راستا نیز تلاش هایی را در حین انجام مطالعاتی میدانی انجام داد افزود: اما قطعا حفاظت از آثار و مواریث فرهنگی، آگاه سازی های بیشتری را از سوی رسانه ها و متولیان فرهنگی کشور می طلبد.
سرپرست هیأت باستان شناسی با ابراز خرسندی از اینکه در مواردی حضور افراد و ساکنان فرهیخته در این حوزه فرهنگی باعث حفظ آثاری با ماهیت تاریخی شده گفت: به عنوان نمونه هیئت امنای امام زاده سید عبدا… فدیشه در راستای تلاش هایی که در جهت حفط اموال فرهنگی منقول این امامزاده انجام داده اعلام آمادگی کرد تا نسبت به تأسیس یک موزه در محل امام زاده اقدام کند که امیدواریم این اقدام با همکاری مسئولان مربوط در اداره میراث فرهنگی شهرستان نیشابور و سایر متولیان استانی و کشوری انجام گیرد.
سرپرست هیئت بررسی باستان شناسی، ابراز امیدواری کرد که درادامه با مطالعه چشم انداز فرهنگی و جغرافیایی این حوزه بتوان ارتباط آنها با محوطه های باستانی و تاریخ احتمالی آنها را مشخص کرد.
او با بیان اینکه محوطه های باستانی نیز از دیگر آثاری هستند که در طی این بررسی شناسایی شده اند، افزود: محوطه های باستانی جنوب و جنوب غرب نیشابور بیشتر محوطه های مسطحی هستند که پراکندگی آنها بیشتر در مکان هایی است که دسترسی به منابع آبی مقدور است.
نامی تصریح کرد : نکته ای که باید در مطالعه پراکندگی های این محوطه ها در نظر گرفت این است که در تحلیل الگوهای استقرار و مکان گزینی این محوطه ها نمی توان تنها به در نظر گرفتن یک یا دو عامل محیطی اکتفا کرد بلکه عوامل مختلف ارتباطی به همراه عواملی دیگری همچون منابع آبی (قنات ها و چشمه ها ) و حتی منابع معدنی ای همچون مس را در نظر گرفت.
