به بهانه یکصد وسیزدهمین سالگرد صدور فرمان مشروطه

کارنامه مشروطه

یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران، انقلاب مشروطیت می باشد. به طوری که برخی آن را نخستین انقلاب اجتماعی ایران دانسته اند .اهمیت این رویداد به حدی است که مورخان دوران پس از آن را دوره ای جدید در تاریخ ایران دانسته اند.

در دوره ناصرالدین شاه و در ادامه آن دردوره مظفری در پی بالا گرفتن فشار وستم بر مردم ونیز آشنایی عده ای از آنان با اندیشه های جدید در زمینه های حکومت، فریادهای اعتراضی مردم بلند شد وسر انجام پادشاه قاجار مجبور به انجام اصلاحاتی در نظام سیاسی کشور تن دادن به خواسته مردم شد و فرمان مشروطه را در 14 مرداد 1285هش صادرنمود.

به دنبال اسقرار مشروطیت به نظر می رسید که در عرصه های سیاسی ،اقتصادی واجتماعی کشور تغییراتی اساسی صورت پذیرد.

 انقلاب مشروطه اگر چه نتوانست به دلایلی این انتظار مردم را به طور کامل برآورده نماید اما به ویژه در عرصه های سیاسی واداری کشور نتایج چشم گیری به همراه داشت که می توان این نتایج را درسه قسمت بررسی نمود:

الف- دستاوردهای سیاسی و اداری انقلاب مشروطه

1-تبدیل سلطنت مطلقه به سلطنت مشروطه :

در دوره های تاریخی گذشته ، حکومت ایران « حکومت فردی » بود . شاه با قدرتی نامحدود در راس نظام سلطنتی قرار داشت . او سخن خود را ” قانون ” می دانست و بنا به رای و اراده ی خویش عمل می کرد. بدبن ترتیب سلطنت عبارت بود از تمرکز قدرت در دست پادشاه و نادیده انگاشتن حقوق افراد ملت . نهضت مشروطه خواهی مردم ایران آغازگر مخالفت با این شیوه ی حکومت بود. زیرا در حکومت مشروطه ، اختیارات پادشاه طبق قانون محدود می شود و تصمیم گیری های اساسی به عهده ی نمایندگان مردم است.

2-تشکیل مجلس شورای ملی : مظفر الدین شاه در نخستین فرمان خود که در موافقت با خواست های مشروطه خواهان صادر شد ، تنها به تشکیل « مجلس مشورتی » رضایت داد . مفهوم این فرمان آن بود که شاه درباره ی امور کشور با عده ای که بیشتر از اطرافیان خود او بودند مشورت کند اما مردم خواستار تشکیل مجلسی از نمایندگان خودشان بودند و بر این خواسته ی خویش اصرار ورزیدند . از این رو شاه به ناچار در تکمیل فرمان نخست فرمان دیگری صادر کرد که رضایت مردم را فراهم آورد . بدین ترتیب مردم ایران برای نخستین بار با انتخاب نمایندگان خود برای حضور در مجلس شورای ملی توانستند در اداره ی امور کشور مشارکت کنند.

3-تدوین قانون اساسی: پس از تشکیل مجلس شورای ملی ، ابتدا قانون اساسی تدوین شد و به امضای مظفرالدین شاه رسید. بعد از چند ماه متمم قانون اساسی نیز توسط محمد علی شاه تایید شد و برای نخستین بار قانون در ایران مطرح گردید.

4- تشکیل هیئت دولت ( شورای وزیران –کابینه) : به موجب قانون اساسی مشروطیت ، شورای وزیران به ریاست نخست وزیر تشکیل شد تا بر اساس قانون اساسی و تصمیمات مجلس ، کارهای گوناگون را به انجام برساند . با این کار در واقع بخش مهمی از قدرت پادشاه به وزیران داده می شد

ب- نتایج اجتماعی

انقلاب مشروطه نه تنها در امور مربوط به حکومت بلکه در وضع جامعه نیز تاثیر گذاشت.که مهم ترین این تاثیرات شامل موارد زیربود:

1-شکل گیری و گسترش مطبوعات ازاد:

با شروع زمزمه های ازادی خواهی و تضغیف و تزلزل تدریجی حکومت مظفرالدین شاه، زمینه برای انتشار مطبوعات غیر وابسته به دولت در کشور نیز فراهم گردید.طی دو سال اول پس از مشروطه، نشریات متعدد و متنوعی_حتی در شهرهای دور از پایتخت_انتشار یافت.این نشریات با درج مطالبی نظیر:اخبار و تحلیل های سیاسی، مقالات انتقادی و حتی شعر و طنز در رشد و اگاهی مردم بسیار موثر بودند.

2-تشکیل انجمن ها و احزاب:

در دوران استبداد به دلیلی سخت گیری های حکومت، ازادی خواهان ناچار با تشکیل انجمن های مخفی به فعالیت سیاسی می پرداختند.انجمن های مزبور که به انجمن های سری معروف شدند،نقش بسیار موثری در فراهم امدن زمینه های انقلاب مشروطیت داشتند.بعد از پیروزی نهضت مشروطه ، به موجب قانون اساسی تشکیل انجمن ها ازاد اعلام شد. بنابراین، علاوه بر انجمن های قبلی،انجمن های دیگری نیز بوجود امد که همگی هدف خود را دفاع از مشروطه و مجلس اعلام میکردند. پس از دوران استبداد ضغیر، از ترکیب انجمن ها گروه های بزرگ تری به نام حزب بوجود امدند.

پ-اقدامات اقتصادی

مجلس و دولت مشروطه زمینه ساز برخی اقدامات اقتصادی مفید شدند که از جمله ی ان ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-جلوگیری از استفاده های نامشروع کارگزاران دولت، به ویژه در مورد وصول مالیات.

2-اخراج مستشاران بلژیکی که امور گمرکات را بر عهده داشتند.

3-تجدید نظر در حقوق و مستمری شاه و تعیین مبلغ ان و قطع مستمری های گزاف شاهزادگان.

4-برچیدن خزانه ی سلطنتی و انتقال دارایی ان به خزانه ی عمومی.

منبع:تاریخ ایران 2(ایران در دوران معاصر) کتاب درسی سال دوم نظام جدید سال تحصیلی79-1378