مجمع الجزایر بحرین با مساحتی بالغ بر 622کیلومتر مربع واقع در بخش جنوبی خلیج فارس از دوره باستان بخشی از امپراتوری ایران و قسمتی از سرزمین ایران بود، اما در دوره انحطاط قاجاریه، دولت انگلستان از ضعف دولت مرکزی برای جدا کردن این جزیره از ایران استفاده کرد.واعتراض های ایران درآن ایام بی نتیجه ماند. […]
مجمع الجزایر بحرین با مساحتی بالغ بر 622کیلومتر مربع واقع در بخش جنوبی خلیج فارس از دوره باستان بخشی از امپراتوری ایران و قسمتی از سرزمین ایران بود، اما در دوره انحطاط قاجاریه، دولت انگلستان از ضعف دولت مرکزی برای جدا کردن این جزیره از ایران استفاده کرد.واعتراض های ایران درآن ایام بی نتیجه ماند.
در زمان پهلوی نیز نسبت به حق حاکمیت ایران بر بحرین اقداماتی انجام گرفت و حتی پس از جنگ جهانی دوم نیز لوایحی نسبت به احقاق حقوق ایران در مورد بحرین به تصویب رسید. و دولت در سال 1335 بحرین را به عنوان استان چهاردهم ایران اعلام کرد و از شیخ سلمان بن احمد الخلیفه شیخ بحرین خواست که وفاداری خود را به ایران نشان دهد. در همان زمان در ایران شایعه ای قوت گرفت که در آن دولت عربستان در صدد تاسیس اتحادیه ای است که در آن بحرین نیز به عنوان کشوری مستقل شرکت دارد.منوچهر اقبال نخست وزیر وقت ایران در جواب یکی از نمایندگان مجلس درباره این شایعه گفت: ما روابط سیاسی خود را با هر دولتی که سعی می کند پیمانی با بحرین ببندد تا ابد قطع خواهیم کرد.
البته این گفتارها و مطالب از حد شعار خارج نشد؛ زیرا در همان سال دولت عربستان با حاکم بحرین موافقت نامه ای را در مورد اکتشاف و بهره برداری از منابع نفت خلیج فارس امضاء کرد.وزیر امورخارجه ایران نسبت به این موضوع اعتراض کرد و آن را تجاوز به حقوق ایران و غیر معتبر خواند؛ ولی هیچ گاه این اعتراضات و شعارها به قطع رابطه با عربستان منجر نشد.همچنین در سال 1347ه.ش پادشاه عربستان از امیر بحرین به عنوان رئیس یک کشور استقبال کرد. محمدرضا شاه پهلوی در اعتراض به این استقبال، سفر خود را به عربستان سعودی لغو کرد؛ولی این اعتراض نیز به جایی نرسید و پس از طی مذاکراتی که به امضای موافقت نامه نیز انجامید.
سر انجام دولت ایران پس از مدتی شاید به خاطر ترس از آمریکا و انگلیس و یا آماده کردن کشورهای عرب از جمله عربستان برای پذیرش معامله بحرین با جزایر سه گانه تنب کوچک و تنب بزرگ و ابوموسی و یا علل دیگر، ادعای خود را راجع به مالکیت بحرین مسکوت گذاشت . در ۱۳۴۷ شاه طی دیدارش از هند گفت: «اگر مردم بحرین مایل نباشند به کشور ما ملحق شوند هرگز به زور متوسل نخواهیم شد و هر کاری که بتواند اراده مردم بحرین را به نحوی که نزد همه جهانیان به رسمیت شناخته شود، نشان دهد خوب است.
«همه‌پرسی» جدایی بحرین از ایران عملاً یک «راه فرار محترمانه» برای تکذیب حاکمیت ایران و محصول توافق شاه با انگلیس و آمریکا بود. از این‌رو بی‌درنگ مفاد آن در اسفند 1348/ مارس 1970 به اوتانت، دبیر کل سازمان ملل متحد، اعلام گردید و دولت ایران رسماً خواستار «مساعی جمیله دبیرکل سازمان ملل برای نظرخواهی از مردم بحرین» شد و انگلستان هم با پیشنهاد ایران موافقت کرد!
ماموران سازمان ملل متحد، برای نظرخواهی به شکل صوری و ساختگی از اهل حلّ و عقد بحرین، سه سؤال طرح کردند. گزینه اول، الحاق به ایران، گزینه دوم باقی ماندن در تحت‌الحمایگی بریتانیا و گزینه سوم، استقلال از هر دو.
نتیجه این به اصطلاح همه‌پرسی، از همان آغاز، هم برای شاه و هم برای انگلیس که بحرین را تحت‌الحمایه خود داشت، معلوم بود. سرانجام در پی اعزام هیأتی از سازمان ملل در فروردین 1349 همه‌پرسی، بدون مشارکت عمومی انجام شد و برگزارکنندگان همه‌پرسی‌ای که محدود به نظرخواهی مأموران سازمان ملل متحد از گروهی از اهالی و اصناف وابسته و غیرمستقل بحرین در زمان حضور بریتانیا در بحرین بود- چنین اعلام کردند که اکثریت قاطع اهالی بحرین خواستار استقلال‌اند.8
در سال ۱۳۴۹ دولت هویدا گزارشی را مبنی بر جدایی مجموعه جزایر بحرین از ایران به مجلس شورای ملی آورد که مورد مخالفت شدید پان‌ایرانیست‌ها قرار گرفت. از آن جمله پزشکپور بود که در مخالفت با این گزارش، سخنرانی مشهوری ایراد کرد و با «خیانت» نامیدن تصمیم دولت هویدا، وی را به چالش کشید. هرچند این نطق و گریه پزشکپور هنگام ایراد آن همان زمان سر و صدای بسیاری به پا کرد اما بعدها ناصر انقطاع در کتاب «پنجاه سال تاریخ با پان‌ایرانیست‌ها» مدعی شد این مخالفت‌ها صوری و نمایشی و از سوی دولت دیکته شده بود.
به هر ترتیب چه مخالفت‌ها با طرح جدایی بحرین صوری بود و چه از روی دلسوزی، به جایی نرسید و در بهار سال ۱۳۵۰ شمسی تهران و منامه مرزهای دریایی میان خود را تعیین و تصویب کردند و روابط دوجانبه را در همه زمینه‌ها آغاز نمودند. اینچنین بود که جزیره بحرین در روز ۲۳ مرداد ۱۳۵۰ رسما استقلال خود را از سرزمین مادری اعلام کرد و ایران نخستین کشوری بود که یک ساعت پس از اعلام استقلال، آن کشور را به رسمیت شناخت.
منابع:
سایت تاریخ ایرانی
گفت‌وگوهای من با شاه، اسدالله علم، جلد اول، به کوشش عبدالرضا هوشنگ مهدوی
کامران مقدم ،شهیندخت،تاریخ کشورهای هم جوار ایران ،ج1
سایت گذرستان،نشریه الکترونیکیتاریخ معاصر ایران
پنجاه سال تاریخ با پان‌ایرانیست‌ها؛ آرمان‌خواهان و آرمان فروشان، ناصر انقطاع
بازخوانی پرونده جدایی بحرین از ایران، زهرا ابراهیمی، همشهری
