هاشم مداح نمد نوعی بافته ی سنتی زیراندازاست که با پشم تهیه می شود و درفرانسه به آن فوترگفته می شود .برای تهیه ی نمد ،عمل بافتن انجام نمی شود .بلکه با استفاده از خاصیت جعدیابی و پوسته ای شدن پشم تولید می شود .نمد مالی یکی ازرشته های صنایع دستی در ایران است که […]
هاشم مداح
نمد نوعی بافته ی سنتی زیراندازاست که با پشم تهیه می شود و درفرانسه به آن فوترگفته می شود .برای تهیه ی نمد ،عمل بافتن انجام نمی شود .بلکه با استفاده از خاصیت جعدیابی و پوسته ای شدن پشم تولید می شود .نمد مالی یکی ازرشته های صنایع دستی در ایران است که با زحمت و تلاش فراوان انجام می شود .این رشته از کهن ترین هنرهای سنتی کشور ماست که از قرون اولیه و چه بسا از زمان شکل گیری زندگی اجتماعی در ایران وجود داشته است .
انسان از زمانی که حیوانات وحشی را اهلی کرده همیشه نیاز به تن پوش و زیر انداز داشته است، لذا با توجه به خواص پشم گوسفند و وفور آن هنر – صنعت نمد مالی کم کم شکل گرفته است .
متاسفانه این هنر حال و روز خوشی در شهرمان ندارد و این روزها نفس های آخر را می کشد .و در حال ازبین رفتن است فرصتی پیش آمد تا بتوانیم با آخرین بازمانده از استادان قدیمی این رشته ملاقات کنیم . استاد «علی قاینی» تنها کسی است که در شهر ما این هنر دستی را ادامه می دهد .ما امیدواریم ایشان با همیاری مسولین مربوطه بتواند این هنر کهن را احیا کرده و از نابودی نجات دهد .
با تشکر از شما جناب قاینی بفرمایید اولین بار در چه سنی با هنر و شغل نمد مالی آشنا شدید؟
با کمال میل و ضمن سپاس از شما و خیام نامه بابت توجه به آداب و رسوم اجداد و نیاکان . اجداد من حدود هفتاد سال پیش بر اثر خشک سالی از قاین به نیشابور و روستای فدیشه نقل مکان کردند و از همان زمان به شغل دامداری و نمد مالی مشغول بوده اند .من هم از سنین نوجوانی این هنر را در کنار پدر و عموهایم یاد گرفتم و ضمن درس خواندن نمد مالی را هم ادامه می دادم . خانه ی ما پر بود از محصولات نمدی مثل نمد فرشی ، نمد چوپانی (کپنک)، کلاه نمدی ، پادری ، عرق گیر اسب، کفی نمدی و…
اولین ساخته ی دست خودتان چه نمدی بود؟
اولین کار خودم داستان جالبی دارد یک نمد چوپانی درست کردم که بر اثر کم تجربگی چند سوراخ داشت و هنگامی که آن را برای فروش به بازار گوسفند فروش ها بردم کسی آن را نخرید و من بعد از سه هفته انتظار مجبور شدم آن را با دو بزغاله ی لاغر عوض کنم . یکی از بزغاله ها در بین راه فدیشه مرد اما آن دیگری را به خانه بردم و دختر کوچکم چنان با آن بزغاله انس گرفت که بعد از چندی بزغاله با ما سر سفره غذا می خورد .
این بزغاله هنگام عبور گله ی گوسفندان حدود دو کیلومتر با آنها می رفت و سپس برگشته وروی طاقچه ی خانه مان می نشست . این زبان بسته ی دست آموز، همواره یاد نمد مالی را در ذهنم زنده می کرد و لاجرم باعث شد من این هنر را به طور جدی دنبال کنم و تا زمان حال ادامه دهم .
شما تا چه سالی در روستای فدیشه ماندید؟
من تا زمان خدمت سربازی به شغل نمد مالی اشتغال داشتم تا اینکه به خدمت اعزام شدم در زمان جنگ در جبهه ی دهلران بودم آنجا نانوایی را یاد گرفتم و پس از بازگشت از جنگ واتمام سربازی به فدیشه برگشتم و اولین نانوایی را در آنجا راه اندازی کردم و این کار را به حدود صدو پنچاه نفر از جمله پسرانم در منطقه و روستاهای اطراف یاد دادم .
من نانوایی را حدود هجده سال ادامه دادم تا اینکه دوباره به علاقه ی قدیمی خودم یعنی نمد مالی برگشتم و دلیل این کار هم این بود که عمویم یعنی آخرین استاد این کار در فدیشه از دنیا رفت. من در آن زمان احساس می کردم اگر این کار را کنار بگذارم این هنر در نیشابور از بین خواهد رفت .لذا تصمیم گرفتم به تنهایی این امانت و مسئولیت را بر عهده بگیرم و این راه بی رهرو را ادامه بدهم . ضمنا فکر می کردم اگر این کار را نکنم هویت اصلی خودم را از دست داده ام .
مراحل ساخت یک نمد چگونه است ؟
ابتدا با وسیله ای به نام پنجی پشم حلاجی شده و شسته را تا ارتفاع شصت سانتیمتر بر روی قالب به صورت یکنواخت می ریزند .و آن را به صورت پفکی در می آورند .بعد از آن ، نقش و نگار نمد را با دست می چینند و قسمتهای خالی قالب را با پشم پر می کنند در مرحله ی بعد با آب داغ و صابون پشم ها را آغشته کرده و قالب را به شکل لوله پیچیده و با طنابی می بندند و ضمنا حدود ده دقیقه با ضربات دست و پا شلاق می زنند تا نمد خودش را بگیرد. (امروزه این کار را با دستگاه هم انجام می دهند) در این مرحله قالب را باز کرده و و بر روی سطح کار مخلوطی از آب و صابون پخته می ریزند و دوباره قالب را بسته و حدود دو ساعت مالش می دهند .در آخرین مرحله نمد را با آب ولرم شستشو داده و آن را در آفتاب خشک می کنند .
امروزه محصولات نمدی چه کاربردی دارند ؟
در حال حاضر نمد کاربرد طبی دارد و برای درمان انواع دردهای روماتیسمی ، کمر درد ، درد های ناشی از عمل جراحی مفاصل و….به کار می رود .
نمد خاصیت ضد اشعه دارد و سبب گردش خون راحت تر می شود و هرگونه گرفتگی عضلات را تسکین می دهد و به دلیل جذب رطوبت برای کفی کفش به کار می رود .ضمنا
لباس نمدی در زمستان گرم و در تابستان سرد است .امروزه با تلفیق سبک های مدرن و هنر نمد مالی بازار پر شده از انواع محصولات ساخته شده از نمد مانند پارچه های نمدی و محصولات ساخته شده از این پارچه ها مثل انواع عروسک ، زیور آلات ، کیف و کفش ، جاکلیدی و گلهای تزیینی و….
فعالیت های شما در این روزها چه بوده است ؟
من در سالهای اخیر در نمایشگاه هایی که در سطح شهر توسط اداره ی میراث فرهنگی ، شهردار ی و خیریه ها تشکیل شده شرکت داشته ام و هدفم احیای این هنر قدیمی است .زیرا این هنر اشتغال زایی فراوانی دارد .و به مقدمات و سرمایه ی زیادی نیاز نیست .
این روزها فکر می کنم من آخرین سنگربان عرصه ی هنر های سنتی از این گونه هستم. لذا احساس مسئولیت کرده و تمام فکر و توانم را گذاشته ام تا بتوانم با یاری خدا این هنر فراموس شده را احیا کنم .
از مسئولین چه درخواستی دارید؟
متاسفانه بر اثر اهمال، بسیاری از هنرهای سنتی ما از بین رفته است من آرزویم این است که با یاری خدا وهمراهی مسئولین حدود هزار شاگرد تربیت کنم تا بلکه دینم را به این آب و خاک ادا کنم .لذا درخواست اول من جایی برای آموزش دادن وبعدا کمک مالی برای ادامه ی فعالیتم می باشد .
و سخن پایانی
در خاتمه امیدوارم مدیران ومردم ما احساس مسئولیت کنند وابر شهر نیشابور را که زمانی مهد فرهنگ و هنر بوده دریابند و دوران شکوفایی آن را دوباره رقم بزنند. من هم امیدوارم با کمک همشهریان گرامی به عنوان آخرین سنگر بان هنر نمد مالی این هنر را از نابودی نجات دهم و تجربیاتم را به نسل جوان منتقل کنم.ضمنا همین جا از خیریه ی رضوان و جناب احمد فاضلی که مشوق اصلی من در این راه بوده اند، کمال تشکر را دارم .
