الزامات شهرخلاق: رواج «فرهنگ پاکیزگی»

حبیب الله قربانی

مدیران شهری از نقش هنر در ساختن شهر خلاق غافل نشوند!

در شماره های گذشته، برخی از عوامل موثر بر شکل گیری شهر خلاق معرفی شدند. اصلاح خدمات دولتی، تحول در دریافت مالیات، ترمیم نظام دادگستری، گسترش گزینه های حمل و نقل و تسهیل بازار کسب و کار، از عواملی اند که به تفصیل درباره ی آن توضیح داده شد. مدرن سازی بهداشت و مدیریت محیط شهری از عوامل دیگری هستند که بدون آنها، نمی توان انتظار داشت شهر خلاق ایجاد شده و یا بقای زیادی داشته باشد.

مدرن سازی بهداشت

بهداشت محیط زندگی و ارتقای خدمات پیشگیری و درمان نقش مهمی در سلامت اعضای جامعه دارد. رواج فرهنگ پاکیزگی و محیط زیست عاری از زباله و نخاله، یکی از بهترین میراث هایی است که می توان برای آیندگان به جای گذاشت. در واقع بی توجهی به زیبایی، بهداشت و نظافت شهر در جوامع مدرن، به دلیل وجود ترکیبات سمی و شیمیایی در پسماند و زباله ها، به سرعت به بحران تبدیل شده و حیات اجتماعی و زندگی میلیون ها انسان را به شدت تهدید می کند.

مدیران ارشد شهرها و سیاست های علمی و دقیق دستگاه های حاکمیتی نقش غیر قابل انکاری در رواج «فرهنگ پاکیزگی» دارد.  به عنوان مثال ترویج «فرهنگ استفاده از کیسه های پارچه ای» توسط مسئولان، رسانه ها محلی و به ویژه صدا و سیمای استان،  تحولی بزرگ در حفظ نظافت شهر ها ایجاد خواهد کرد. تصویب قوانین در مجلس شورای اسلامی و شورای شهر، مرتبط با حفظ پاکیزگی شهرها و ممنوعیت جمع آوری بدون مجوز زباله، همچنین جریمه ی افرادی که در سطح شهر زباله می ریزند و تاسیس دادگاه های ویژه مجرمین بهداشتی و محیط زیستی از اقداماتی است که می تواند در بهداشت محیط زندگی و رواج فرهنگ پاکیزگی تاثیر گذار باشد.

مدیران شهری باید برای تشویق مردم به تفکیک زباله ها و دفع مناسب آن، راه حل های کم خرج و در دسترس ارائه کنند. توزیع مخازن مناسب برای تفکیک زباله های شهری از مبدا بین خانوارها و افزون بر آن تعبیه ی مخازن عمومی در مکان های مخصوص، فرایند جمع آوری و دفع زباله ها را تسهیل می کند. در واقع وقتی که ابزار های مناسب و کارآمد در اختیار مردم گذاشته نشده، نمی توانیم از آنها بخواهیم زباله های خود را به شکل مناسب دفع کنند.

فضای مجازی در سال های اخیر رقیب پر قدرت سایر رسانه ها است که در زمینه مدرن سازی بهداشت نباید از آن غافل شد. ایجاد کمپین های اطلاع رسانی و تدوین ویدئوهایی که کارشناسان به سادگی تاثیر ریختن زباله ها را در طبیعت و مسیر رودها بر بروز بیماری های مسری و حتی بلایایی مانند سیل توضیح می دهند، مردم را نسبت به محیط زیست خود مسئولیت پذیر تر می کند. علاوه براین گفته می شود حضور کارشناسان در جلسات محلی و حتی در وسایل نقلیه ی عمومی و گفتگو درباره ی زباله ها و نحوه ی دفع مناسب آنها، یکی از کارآ ترین روش ها برای رواج فرهنگ پاکیزگی است.

هنرمندان، به عنوان گروه مرجع در انتقال مفاهیم و رواج فرهنگ پاکیزگی، توانایی غیر قابل انکاری دارند. مدیران و مسئولان با استفاده از این توانایی و ساخت فیلم هایی دراماتیک درباره ی محیط زیست، آگاهی و توجه مردم را بیش از پیش افزایش خواهند داد. افزون براین بهره گیری از استعداد موسیقی دان های محبوب و محلی در ارتباط با مدیریت پسماندها و نحوه ی دفع آن، ساخت ترانه های ساده که به آسانی ملکه ی ذهن مردم می شود از جمله روش هایی است که به تجربه ی بسیاری از کشورها در این زمینه تاثیری شگرف دارد. به عنوان مثال  در کشور نیجریه و شهر لاگوس، مدیران ارشد شهری با استفاده از این روش ها توانسته تحولی عظیم در فرهنگ مردم و دفع مناسب پسماندها ایجاد کنند. بناری، مسئول پسماندهای شهر لاگوس، گزارش کرد که در سال 2009 بیش از 85% از پسماند های لاگوس راه خود را به محل تخلیه هایی که دولت تعبیه کرده است باز یافته اند.

در کنار تلاش برای ایجاد فرهنگ پاکیزگی، میدان دادن به بخش خصوصی و حمایت از آنها، در دفع مناسب زباله و حفظ زیبایی و بهداشت شهر اهمیت زیادی دارد. برخی اوقات بخش خصوصی از وسایل حمل و نقل نامناسبی برای جمع آوری زباله استفاده می کنند که بارگیری نامناسب و مستهلک بودن آنها موجب آلودگی بیشتر محیط زیست می شود.  در واقع باید تمیز ترین و به روز ترین وسایل در اختیار این افراد قرار گیرد. دولت و مسئولان شهری می توانند با تشویق این پیمانکاران به گرفتن وام های کم بهره، تجهیزات آنها را بهبود بخشیده و همچنین موجب رقابت سایر پیمانکاران برای ورود به این عرصه شوند. نوسازی ناوگان حمل زباله، نقش قابل توجهی در رونق فرهنگ پاکیزگی خواهد داشت. علاوه براین سیستم مدیریت پسماند، با تسهیل مشکلات ترافیکی ناوگان حمل زباله، به ویژه در مناطق پر تراکم، انتقال زباله ها به خارج از شهر را روان تر می کنند.

اما در فرایند رواج فرهنگ پاکیزگی از همه ی موراد ذکر شده مهمتر، آخرین مرحله ی آن، یعنی نحوه ی بازیافت زباله های شهری و دفع زباله های غیر قابل باز یافت(مانند زباله های بیمارستانی) است. این فرایند نیازمند اندیشه، تخصص و آینده نگری جمعی مسئولان شایسته ی شهری است. استفاده از آخرین تکنولوژی روز دنیا و سرمایه گذاری عظیم در این زمینه، حتی از ساخت بیمارستان و سایر زیرساخت ها مهمتر است. تردید نیست یکی از دغدغه های اصلی مسئولین، همین مسئله است که به دلیل نبود اجماع، مانند آتش زیر خاکستر، همه نگران روزی هستند که دیر شده باشد.

مدیریت محیط شهری

پاکیزگی و سرسبزی محیط شهری، ایجاد پارک و زیباسازی خیابان ها، در پرهیز مردم از ریختن آشغال و زباله در فضاهای عمومی موثر است. کاشتن درخت و گل، بیش از زیبایی گرایی ارزش دارد. ایجاد پارک در هر خیابان برای تعداد زیادی اشتغال ایجاد می کند. اگر این افراد از بین افراد مستعد جرم و جوانان طبقات ضعیف انتخاب شوند، زیبایی درونی شهر را دو چندان می شود.

تسهیل کسب و کارهای کوچک مرتبط با زیبایی شهر، راهکار دیگری است که در مدیریت محیط شهری تاثیر گذار است. به عنوان مثال تشویق جوانان به افتتاح مغازه یا فروشگاه های کوچک گل فروشی، با دادن تسهیلات بانکی با نرخ بهره ی کم، به طور مستقیم و غیر مستقیم اشتغال را افزایش داده و در تلطیف خشونت موثر است. چه اشکالی دارد که در هر خیابان چند گل فروش جوان به کار مشغول شوند.

زیباسازی، ایجا پارک ها، کاشتن درخت و گل و گسترش فضای سبز موجب ارتقا امنیت عمومی می شود. برنامه ی بهسازی فضاهای رها شده، در کنار پاک سازی آن ها از جرائم کوچک، با کاشت درخت و گل و سبزه، آلودگی های محیطی را کاهش داده و خشونت نهفته در درون افراد در محیط پر سر و صدای شهری را تلطیف می کند.

البته ممکن است برخی این برنامه ها را از سوی مسئولین به باد انتقاد بگیرند و بگویند که فلانی صرفا برای خودنمایی و گرفتن عکس دست به این اقدامات زده است. حتی ممکن است برخی بگویند «مسئولین صورت شهر را تمیز و زیبا کرده اند اما از سیرت فاسد جامعه غفلت می کنند». اگرچه ممکن است بخشی از این سخنان مبتنی بر واقعیت باشد اما مطمئنا کسانی که با تخصص و تکیه بر دانش و علم به این عرصه قدم می گذارند از طوفان بدگویی های کینه توزانه نمی هراسند.