زیر و روکشیدن های بی پایان در تقسیمات کشوری

 محمد تاجیک

کارشناس ارشد جغرافیا

سهم نیشابور بزرگ 2، کاشمر3، تربت و سبزوار 5 فرمانداری

«زبرخان» پس از 85 سال همچنان عنوان بخش را یدک می کشد!

 از سال 1396 تا کنون و در شرایطی که وضعیت دولت به هیچ عنوان از نظر مالی مناسب نبوده در حوزه سبزوار سه نقطه شهری و یک بخش جدید  و در حوزه تربت جام نیز یک شهرستان و یک نقطه شهری جدید تاسیس شده است. اما در حوزه نیشابور هیچ اتفاقی رخ نداده است.

نیشابور بزرگ با جمعیتی بالغ بر 490 هزار نفر (بیش ترین جمعیت شهرستان های استان) درحالی تنها با 2 فرمانداری اداره می شود که شهرستان سبزوارِ سال 1385، اکنون با 5 «فرمانداری» اداره می شود و هر 5 فرمانداری جمعا در سال 1395 جمعیتی بالغ بر 470 هزار نفر داشته اند. ضمن این که در سبزوار بخش ششتمد هم در آستانه ارتقاست. تربت حیدریه ی سال 1367، که اکنون با 5 فرمانداری اداره می شود جمعا دارای 345 هزار نفر جمعیت است. حتی کاشمر سال 1372 اینک با 3 فرمانداری اداره می شوند که جمعا 295هزار نفر جمعیت دارند و مسولان محلی به شدت پیگیر ارتقای کوهسرخ به شهرستان هستند. گناباد سال 1385 که اکنون با دو فرمانداری اداره می شود نیز تنها  120 هزار نفر جمعیت دارد.

کلید گم شده تقسیمات کشوری

از سال 1392 که دولت تدبیر و امید با کلید حل مشکلات روی کار آمد، از همان ابتدا و حتی در دفاعیات وزیر کشور در جلسه رای اعتماد صحبت از تهیه طرح جامع تقسیمات کشوری شد و قرار بود این طرح شش ماه تهیه گردد و پس از چکش کاری مجلس، اجرایی شود. اما متاسفانه این طرح تا کنون تهیه نشده و نباید انتظار اجرایی شدن آن را هم داشت.

وزارت کشور کنونی با این استدلال که در دولت قبل خیلی در قضیه تقسیمات کشور ولنگاری وجود داشته، درِ تقسیمات کشوری را قفل کرد و مشخص هم نشد که کلید آن در دست کیست؟ در سال 1396 و قبل از انتخابات  ریاست جمهوری دوره دوازدهم، کم کم کلید دار درِ تقسیمات سیاسی معلوم شد و   گشایشی در امر تقسیمات صورت گرفت و تا پایان سال 1397 تعداد 80 روستای کشور به شهر ارتقا یافت و 6 شهرستان و حدود 10 بخش به نقشه تقسیمات کشوری اضافه شدند. اما گویا از این حجم گسترده تغییرات تقسیمات کشوری همچنان باید سهم نیشابور و نیشابوریان «هیچ» باشد.

در شهرستان همجوار ارتقای بخش خوشاب در سال 1389 همراه با تخلفات گسترده و الحاق و انتزاع های مخفیانه در معاونت سیاسی استانداری وقت به تصویب هیات دولت وقت رسید. دولتی که بازترین دولت تاریخ ایران در گسترش تقسیمات کشوری بود و هر 32 روز! یک شهرستان ایجاد کرد.

دو روستای فرخار و چزگ از بخش طاغنکوه شهرستان فیروزه، منتزع و به بخش مرکزی شهرستان جدید خوشاب پیوسته و دو روستای جمبرجوق و رباطی شاهزاده هم از بخش طاغنکوه جدا و به بخش مشکان شهرستان خوشاب الحاق شدند. البته مسولان متخلف در استانداری خراسان رضوی در زمان تهیه گزارش توجیهی ایجاد شهرستان خوشاب، علاوه بر این چهار روستا، روستای افچنگ از بخش مرکزی سبزوار را هم جدا و به بخش مرکزی شهرستان خوشاب پیوند دادند، که البته به خاطر کاهش ریسک لو رفتن تخلف بزرگ مسئولان تقسیمات کشوری وقت در استانداری، افچنگ را هم در طرح توجیهی ارسالی جزو بخش طاغنکوه قلمداد کردند و زمانی که طرح در دولت وقت بدون هیچ گونه هماهنگی با مردم این روستاها و مسئولان محلی به تصویب رسید و سبب خوشحالی مردم خوشاب و سبزوار گردید، کسی در باره عواقب طرح سوالی نکرد.

تقسیم روی کاغذ!

البته مردم چهار روستا و مسئولان محلی از سال 1389 که شهرستان خوشاب تاسیس شده، قسمت کوچکی از مصوبه دولت را روی کاغذ نگه داشته و در عمل تا کنون اجرا نکرده اند و حکم دهیاران و اعضای شوراهای اسلامی و امور اداری مختلف مثل آموزش و پرورش و برق و بهداشت و… پس از 9 سال از ارتقای خوشاب هنوز توسط ادارات شهرستان فیروزه و بخشداری طاغنکوه انجام می گردد.

این روستاها بر اساس سرشماری سال 1395 جزو شهرستان خوشاب محسوب شده اند و جمعیت آنها به شرح ذیل است: فرخار (913 نفر )، چزگ (553 نفر )، رباطی شاهزاده (371 نفر) و جمبر جوق (747 نفر ) که جمع آنها بالغ بر 2584 نفر می باشد.

در حالی که جمعیت شهرستان فیروزه در سرشماری سال فوق 37539 نفر اعلام شده که این چهار روستا در سر جمع آمار شهرستان خوشاب منظور شده است.جمعیت شهرستان خوشاب نیز در این سال و با جمعیت چهار روستای فوق 37181 نفر اعلام شده است. که البته در واقع باید جمعیت شهرستان فیروزه با این چهارروستا که همچنان در حوزه اجرایی شهرستان فیروزه قرار دارند برابر 40123 نفر اعلام می شد و جمعیت شهرستان خوشاب با کسر این چهار روستا برابر 34597 نفر اعلام می شد.

اما داستان تقسیمات کشوری در خوشاب که از 1389 شروع شده در سال 1396 با یک انتزاع دیگر و در سال 1398با ایجاد یک بخش جدید در محدوده این شهرستان ادامه یافت.

دهستان طبس یکی از دهستان های پنجگانه شهرستان خوشاب و بخش مرکزی این شهرستان است که در  سال 1395، 9915 نفر جمعیت داشته که در 22 آبادی کوچک و بزرگ پراکنده بوده اند.

ارتقا و تقسیمات جدید در همسایگی نیشابور

دو روستای مهم دهستان طبس یعنی روستای طبس و روستای بازقند که از ابتدای ایجاد شهرستان خوشاب تمایلی به ماندن در شهرستان تازه تاسیس خوشاب را نداشتند، پیگیر جدایی از بخش مرکزی خوشاب و الحاق به بخش مرکزی شهرستان سبزوار بودند تا اینکه در 24 اردیبهشت 1396 این خواسته مردم دو روستا نتیجه داد و با جدایی رسمی این دو روستا جمعیت 9915 نفری دهستان طبس به 9150 نفر کاهش یافت. نکته جالب اینکه نام این دهستان از نام روستای طبس گرفته شده بود و با جدایی روستای طبس عملا نام دهستان هم عجیب می نماید و نام دهستان از محلی گرفته شده که در اکنون در حوزه آن قرار ندارد.

بر اساس مصوبه هیات دولت در 29 خرداد  1398، دهستان طبس به دوقسمت تقسیم شد و قسمت غربی این دهستان به مرکزیت روستای(چرو) به نام دهستان «نوده انقلاب» نامگذاری شد.

از آنجا که مراکز بخش با هر جمعیتی به شهر ارتقا می یابند، از هم اکنون گام بلندی برای ارتقا روستای نوده انقلاب به شهر برداشته شده است و حتی مرکز دهستان جدید روستای (چرو) تعیین شده تا در زمان تبدیل نوده انقلاب به شهر نیاز به تغییر مرکز دهستان هم نباشد. مرکز بخش جدید روستای نوده انقلاب و مرکز دهستان طبس روستای شم آباد، مرکز دهستان نوده انقلاب روستای چرو می باشد.

برگشت 4 روستا به نیشابور و لطف ویژه به خوشابی ها

ضمن تبریک به مردم شهرستان خوشاب و مردم بخش جدید نوده انقلاب و مردم سبزوار بزرگ به خاطر این ارتقا که قطعا با پیگیری مرتب مردم و مسئولین کوشای این منطقه به دست آمده، چند نکته را خدمت شما عرض می کنم:

• چند روزی است که در کانال ها و گروه های اجتماعی شهرستان نیشابور به نقل از یکی از نمایندگان شهرستان، برگشت چهار روستای جدا شده از شهرستان مطرح می گردد. اگر پس از 9 سال این امر محقق شده باشد، می توان گفت کسی حرف نیشابوریان و داد آنها را شنیده و خواسته مردم منطقه محقق شده و این روستاها به دامان فیروزه نیشابوری برگشته اند. البته هنوز رسما مصوبه هیات دولت در این خصوص انتشار نیافته است.

مسئولین خوشاب و سبزوار توانستند همزمان با برگشت مجدد این چهارروستا به فیروزه، امتیاز بزرگ ایجاد یک بخش جدید در شهرستان خوشاب را از دولت بگیرند. این درحالی است که مسئولین و نمایندگان نیشابور در مجلس نتوانستند کار خاصی در حوزه تقسیمات کشوری انجام دهند. شهرستان 34 هزار نفری خوشاب اکنون دارای سه بخش است و شهرستان نیشابور با 450 هزار نفر جمعیت دارای 4 بخش!

در حالی که بخش مرکزی نیشابور (با 75هزارنفر جمعیت روستایی) قابلیت تبدیل شدن به چند بخش را دارد، متاسفانه همچنان در قالب یک بخش باقی مانده است. در حالی که منطقه شهر بار و جلگه ماروس (دهستان بینالود) می تواند به یک بخش 20 هزار نفری تبدیل شود. دهستان مازول نیشابور به مرکزیت قطن آباد می تواند به یک بخش 25 هزار نفری تبدیل شود و دهستان اسحاق آباد بخش زبرخان شرایط لازم برای ارتقا به یک بخش 13 هزار نفری را داراست. دهستان بلهرات بخش میان جلگه می  تواند به یک بخش 13 هزار نفری تبدیل شود.

• طی سال‌های گذشته، تغییر اساسی در سیستم تقسیمات کشوری ایران به شکل کلی به وجود نیامده، بلکه بر تعداد شهرها، بخش‌ها، شهرستان‌ها و استان‌های کشور، با هدف دریافت بودجه و امتیازات بیشتر از دولت، به شدت افزوده شده است. این تغییرات در نتیجه مطالبات برای ارتقای سطح و استفاده ابزاری از قانون تقسیمات کشوری و بدون توجه به اصل تمرکززدایی و اعطای اختیارات بیشتر به سطوح زیرین دولت به وجود آمده است.

بسیاری از مناطق کشور با درک این مشکل در سطح کشور و عدم تغییر در سیاست توزیع اعتبارات و بودجه دولت، مصمم شدند تا بخش ها و مناطق تابعه خود را ارتقا دهند تا با افزایش بودجه جذب شده از پایتخت، به توسعه مناطق خود کمک کنند.

متاسفانه به دلیل کم توجهی مسولین استانی و کشوری و عدم مطالبه گری و نبود قدرت چانه زنی در مسولین محلی و نمایندگان نیشابور در مجلس از گذشته تا امروز، شهرستان نیشابور در این امر از مناطق همجوار و شهرستان های هم سطح خود بسیار عقب افتاده است.

• از سال 1396 تا کنون و در شرایطی که وضعیت دولت به هیچ عنوان از نظر مالی مناسب نبوده در حوزه سبزوار سه نقطه شهری و یک بخش جدید و در حوزه تربت جام نیز یک شهرستان جدید و یک نقطه شهری جدید تاسیس شده است. اما در حوزه نیشابور هیچ اتفاقی رخ نداده است.

زیر و روکشیدن های بی پایان در تقسیمات کشوری

علی رغم اینکه از اوایل سال 96 گشایشی در امر تقسیمات کشوری پیدا شده و در دو سال اخیر تغییرات زیادی در تقسمات کشور به وجود آمده، ولی باز هم شاهد بی خبری در حوزه ارتقای واحد های تقسیمات کشوری در حوزه نیشابور بزرگ هستیم و حتی پرونده ارتقای سه روستای گرماب شهرستان فیروزه و اسحاق آباد زبرخان و برزنون سرولایت چندین سال است در وزارت کشور و در نوبت مصوبه هیات دولت  است، به فراموشی سپرده است. نمایندگان محترم مجلس که در سال و ماه های پایانی کار خود به سر می برند از ابتدا قول ارتقای بخش های زبرخان و میان جلگه و برگشت چهار روستا و ارتقای چند روستا به شهر را دادند اما نتوانستند به آن جامه عمل  بپوشاند. اگر نمایندگان فعلی نتوانند کار شاخصی در حوزه شهرستان انجام دهند، قطعا باید منتظر روزهای سخت در آینده باشند.

زبرخان 85 سال است که همچنان عنوان بخش را یدک می کشد!

ارتقای بخش زبرخان به شهرستان از سال 1383 با تهیه طرح توجیهی، مطرح است اما گویا برای زبرخان نیز قرار نیست اتقاقی بیفتد. بخشی که از 10 شهرستان فعلی استان جمعیت بیشتری دارد و از سال 1323 همچنان در سطح بخش باقیمانده است و با داشتن طرح توجیهی ارتقا به شهرستان که 15 سال است تهیه شده است. اکنون و با ارتقای صالح آباد، زبرخان منتظراست تا به سی امین شهرستان خراسان رضوی تبدیل شود .

طبق آمار رسمی سال 1395، جمعیت بخش زیرخان از شهرستان هایی مانند جغتای(49175)، جوین(54488)، خوشاب(37181)، فیروزه (37539)، داورزن (21911)، کلات (36237)، بجستان(31207)، خلیل آباد(51701)، باخرز(54615)،  مه ولات(51409) و صالح آباد (43426 نفر) بیشتر است. بخش زبرخان نیشابور که به تنهایی جمعیت اش از 140 شهرستان کشور بیشتر و از معدود بخش های کشور است که سه نقطه شهری و چهار امام جمعه و دادگستری و دادستانی مستقل دارد با بیش از 250 واحد صنعتی و قطبیت گردشگری مذهبی و سیاحتی و 1100 کیلومتر مربع مساحت همچنان در انتظار ارتقا به سر می برد.

از سویی بخش میان جلگه نیز با داشتن طرح توجیهی 15 ساله در انتظار  ارتقاست. بخشی که بیش از 40 هزار نفر جمعیت دارد و رتبه 339 در بین بخش های کشور  و رتبه 21 در سطح استان خراسان رضوی را داراست. بخش میان جلگه حدود 3100 کیلومتر مربع وسعت دارد و یکی از محروم ترین مناطق کشور است. میان جلگه نیز پس از سال ها چشیدن محرومیت اکنون و پس از سالها، منتظر ارتقاست.