گود چوخه نیشابور چگونه لِنگ شد

بررسی دلایل افول و تعطیلی گودهای چوخه شهرستان

امیر عباس لسانی

کشتی چوخه (یا به بیانی مصطلح، باچوخه) که بر خلاف نام خود، نه زیر نظر فدارسیون و هیات های کشتی، بلکه زیر نظر «فدراسیون ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی» اداره می شود، برای چندین دهه یکی از محبوب ترین ورزش های محلی در نیشابور بوده است. اگر چه مسابقات آن در خود «شهر» نیشابور نزدیک به دو دهه است که برگزار نمی شود و رقابت هایی که همه ساله، به ویژه در ایام نوروز در نزدیکی آرامگاه خیام برگزار می شد، از دهه 80 خورشیدی تا کنون به محاق تعطیلی فرو رفته، اما در عوض در دو دهه اخیر، روستاهای بزرگ و شهرهای اقماری نیشابور، نظیر بار، گرماب، اسحق آباد و… همه ساله میزبان ده ها هزار نفر از علاقه مندان کشتی چوخه و ورزشکاران نقاط مختلف ایران بودند. با این همه، عدم برگزاری مسابقات چوخه در روستاهای بوژمهران، احمد آباد، حاجی آباد، اسحاق آباد و ینگه جه در سال جاری شمارش معکوس افول این رشته محبوب و پرطرفدار را به صدا درآورده است.

کوچک شدن مساحت گودهای فعال نیشابور، و برگزاری تنها دو دوره مسابقه، آن هم تنها در شهرهای بار و گرماب، نگرانی علاقه مندان به این بازی های آیینی و بومی را برانگیخته است.

دلایل افول ورزشی که در دوران معاصر در نیشابور با نام پهلوانانی همچون وفادار، شورورزی، خسروی و اخروی گره خورده و مورد توجه مردم نیشابور  بوده، چیست؟

پیش از پی جویی این مساله، بد نیست که مروری داشته باشیم بر مسابقات امسال دو گود بزرگ نیشابور و فیروزه و پس از آن دلایل کاهش رونق این کشتی سنتی را از زبان اهل فن می شنویم.

«بار» سرسبز و گرماب، مامن چوخه نیشابور

کشتی با چوخه یکی از قدیمی ترین ورزش های محلی  خراسان است که تاریخ آن به عشایر کرمانجی، که در شمال خراسان بزرگ سکونت داشتند، باز می گردد؛ این ورزش، پیش از شکل گرفتن مسابقات رسمی، که حالا هر از گاه شاهد پخش مسابقات آن از صداوسیما هم هستیم، معمولا در جشن ها، عروسی ها و آیین هایی نظیر عید نوروز برگزار می شده است. «چوخه» یک واژه کردی کرمانچی و به معنای شنل کوتاهی  است که کشتی گیران آن را با شال سفیدرنگی دور بدن خود محکم می‌کنند.

در فصل بهار معمولا کشتی با چوخه در خراسان در وزن های66 ، 74 ، 84 ، 96 و +96برگزار می شود.

مسابقات کشتی با چوخه بار، امسال هم به روال چند دهه گذشته، جمعه 18 خرداد با حضور 110 کشتی گیر از استان های تهران، مازندران، قم، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان  جنوبی برگزار شد. در بخش تیمی، «بار»ی ها که در کنار ورزشکاران مقیم «بار»، از تعدادی ورزشکار غیر بومی هم بهره می بردند، به  مقام قهرمانی رسیدند و اصطلاحا «کله قند» را در خانه نگه داشتند. پس از بار، قوچان دوم و تربت جام سوم شدند.

این نکته هم شایان یادآوری است که  این مسابقات به همت سازمان مردم نهاد «انجمن چوخه شهر بار» و در واقع با یاری اهالی برگزار شد.

جوایز هر وزن هم بر اساس کمک هایی که برای تامین بودجه بازی ها صورت گرفته بود، به صورت نقدی به قهرمانان اهدا شد که بر این اساس به نفر اول سه میلیون تومان و به نفرات دوم و سوم به ترتیب 2 و 1میلیون اهدا شد.

از نکات قابل توجه بازی های امسال، استفاده از جدول شیشه ای در قرعه کشی رقابت ها برای اولین بار،  با هدف پیشگیری از تقلب و تبانی در مسابقات بود.

البته به عقیده برخی ناظران، همزمانی این دوره با بازی های  کشتی با چوخه بجنورد و گناباد  کیفیت این مسابقات راتحت تاثیر قرار داده بود.

پیش از این در مسابقات گود چوخه گرماب هم، که فروردین ماه با حضور 146 کشتی گیر از 5 استان برگزار شده بود، نیشابور بر سکوی نخست ایستاده بود و پس از نیشابور، تیم های چناران و قوچان به مقام دوم و سوم رسیدند. در آن مسابقات به رسم دیرینه و سنتی، به نفر اول یک راس قوچ اهدا شد و نفرات دوم و سوم به ترتیب 2 و 1 میلیون تومان هدیه نقدی گرفتند.

دشواری های اقتصادی و بی رونقی گودها

به جز بار و گرماب، امسال سایر گودهای کشتی محلی در نیشابور و فیروزه تعطیل بود و از رونق هرساله و هیاهوی یک روزه مهمانان و بازدیدکنندگان در احمد آباد، اسحق آباد، بوژمهران، حاجی آباد و ینگجه خبری نبود.

گویا با شرایط اقتصادی موجود، کمک های مردمی به مسابقات کم تر شده و شاید این رشته مردمی، که  همواره با کمک های داوطلبانه و مشتاقانه مردم برگزار می شد، حالا نیازمند حمایت مسئولان است و کیست که نداند تغییر «ماهیت مردمی» آیین های بومی، آغاز افول آن هاست.

مجتبی باری، مسئول هیات کشتی چوخه نیشابور درباره ی جمع شدن گودها در این شهر می گوید: بسیاری از مسابقات کشتی به دلیل عدم حمایت مسئولان برگزار نمی شود؛ مسئولین در زمان مسابقات قول هایی می دهند که به آن عمل نمی کنند و این باعث سر خوردگی ورزشکاران شده است.

این مساله اگر چه بخش عمده ای از ماجراست، اما همه ماجرا نیست. ورزشکاران و پیشکسوتان در این باره دلایل مهمی را عنوان می کنند.

«با چوخه ها» و کهنه کاران چه می گویند

هادی گلستانی کشتی گیر وزن 84 کیلوگرم که از عدم حمایت از ورزشکاران  این رشته گله دارد،  معتقد است: بیشتر کشتی گیران، به دلیل عدم حمایت، بعد از مدتی این ورزش را رها می کنند و به سراغ رشته دیگری می روند. او در عین حال اذعان دارد: دیگر از منش پهلوانی در کشتی با چوخه خبری نیست و بیشتر ورزشکاران فقط به فکر قهرمانی هستند. گلستانی نداشتن تضمین معیشتی و حمایت مالی و اسپانسر دایمی را از دیگر مشکلات این رشته عنوان می کند و معتقد است که مسئولان توجه جدی به این رشته ندارند.

این ورزشکار کهنه کار در مورد  جمع شدن گودها هم معتقد است: در گذشته نیمی از هزینه برگزاری را مردم متقبل می شدند، اما در حال حاضر به دلیل مشکلات اقتصادی مردم توانایی این کمک را ندارند و اداره های متولی این ورزش هم در جهت تقویت آن گامی بر نمی دارد.

حسین توپکانلو، پهلوان قدیمی این رشته و  مربی کنونی تیم چوخه نیشابور هم حرف های زیادی برای شنیده شدن دارد.

توپکانلو از زمانی که جزو عشایر بوده به این ورزش  پرداخته و از سال 74 در زمره ورزشکاران به نام این ورزش محسوب می شود. او 10 سال به عنوان قهرمان سنگین وزن این ورزش در منطقه میامی خراسان شناخته می شد.

هم بستگی و شادیِ گم شده!

توپکانلو ورزش کشتی با چوخه  را جز سنت فرهنگی و بومی خراسان می داند که بیشتر در آیین های «شادی و جشن»های مردم برگزار می شد.

او در مورد دلایل نزول این ورزش در نیشابور  می گوید 15 سال است در خود شهر نیشابور گود دائمی کشتی چوخه از بین رفته و دلیل این اتفاق را عدم اتحاد بین ورزشکاران می داند. این ورزشکار پیشکسوت همچنین یکی دیگر از دلایل افول این ورزش را مدیران  دو شغله می داند و بیان می کند: آنها نمی توانند همزمان به همه ی  کارها  رسیدگی کنند. ضمنا وقتی مسابقاتی در خارج از نیشابور برگزار می شود، هزینه ی رفت و آمد با خود ورزشکاران است و نرفتن به مسابقات متعدد، بر کیفیت کار ایشان اثر می گذارد. از سویی عدم سرمایه گذاری باعث شده ورزشکاران بعد از مدتی این ورزش را ترک می کنند.

به گفته مربی تیم چوخه نیشابور، بسیاری از شهر های حوالی نیشابور همچون بزقوچان و فیروزه دارای گود دائمی هستند اما علی رغم این که در گذشته،  نیشابور بعد از  گود اسفراین، بزرگترین گود کشتی خراسان را داشته، امروز به دلیل عدم رغبت اداره ورزش و جوانان و همچنین هزینه تامین امکانات و امنیت و مشخص نبودن  بیمه ورزشکاران در این مسابقات، باعث تعطیلی گود سنتی و عدم احداث گود جدیدکشتی در نیشابور شده است .

توپکانلو اضافه می کند: در نیشابور استعداد های زیادی در این ورزش وجود  دارد  و هنوز در میان توده مردم اقبال به این ورزش  وجود دارد؛ در هر جا مسابقات هست، با استقبال بسیار خوب مردم مواجهه می شود.

قوانین جدید و اُفت جذابیت!

توپکانلو اما به دلیل مهم و کلیدی دیگری هم اشاره می کند. به اعتقاد او دلیل افول کشتی با چوخه در سالیان اخیر تصویب قوانینی است که با ماهیت این ورزش  در تعارض است (مثل امتیاز برای هل دادن و خروج حریف از خط) از سویی به دلیل نبود نظارت، تبانی در برخی از مسابقات بین ورزشکاران، باعث سرخوردگی  هواداران این ورزش شده است.

او گلایه ای کلی را هم مطرح کرد: کشتی با چوخه در واقع نوعی کشتی است و بالطبع بایستی این ورزش  زیر نظر فدراسیون کشتی باشد، نه فدراسیون  ورزش روستایی و بازی های بومی محلی که به این ورزش اهمیتی نمی دهد.

پای صحبت متولی کشتی چوخه شهر نیشابور

دلایل افول و عقب ماندگی کشتی چوخه از نگاه، مسئول کشتی با چوخه نیشابور هم شنیدنی است. مجتبی باری، عضو شورای شهر، با بیان این که  بایستی از شعار دور شویم، بر خلاف برخی ورزشکاران قدیمی معتقد است: این ورزش باید از نگاه سنتی دور شود و قوانین در ورزش چوخه حکم فرما شود. همچنین برای وزن کشی و انتخاب داوران  مسامحه صورت نگیرد  و تست دوپینگ از همه ی کشتی گیران  گرفته شود.

وی دلیل کاهش اقبال عمومی مردم  را نبود  زیر ساخت کافی و عدم همکاری  اداره ورزش  و جوانان بیان کرد و افزود: ورزشکاران را با شعار و وعده نمی توان حمایت کرد. در این دو سال که بنده مسئولیت را قبول کرده ام اداره ورزش شهرستان «یک ریال» اعتبار به این ورزش تخصیص  نداده و دیگر دستگاه های اجرایی برای کلیه خدمات مبلغی را دریافت می کنند! این اتفاقات دست به دست هم می دهد و هیئت اجرایی مسابقات مبلغی را برای برگزاری مسابقات به ارگان ها  بدهکار می شود و این عامل باعث عدم رغبت هیئت اجرایی به برگزاری این مسابقات شده است.

مجتبی باری همچنین گفت:  امروزه مسئولین شهرها برای کسب نتایج کشتی گیرانی  را از دیگر شهر ها جذب می کنند که با روح کشتی با چوخه و منش آن در تعارض است.

این عضو شورای شهر با بیان این که برگزاری  مسابقات کشتی با چوخه باعث تبلیغ شهرهای محل برگزاری  آن می شود، درباره نبود گود کشتی در شهر نیشابور پیشنهاد می کند که در مسیر جاده باغرود گود کشتی ساخته شود و درآن هر هفته مسابقاتی برگزار شود. به اعتقاد او می توان با تقویت کشتی گیران ورزش با چوخه را برای  ورزش های همچون آلیش،  کوراش و جودو آماده کرد.

وی در مورد دلیل از بین رفتن فرهنگ و منش پهلوانی که در گذشته جزئی از این ورزش بوده بیان کرد: در گذشته  ورزشکارانی که به این ورزش می پرداختند فراتر از یک ورزشکار بودند و  نقش محوری و کلیدی در میان توده مردم ایفا می کردند اما  این نقش امروزه فراموش شده و بیشتر ورزشکاران به قهرمانی فکر می کنند.

باری در پاسخ به راه های تقویت و پیشرفت کشتی با چوخه نیشابور افزود: دهه طلایی کشتی با چوخه نیشابور دو دهه قبل بود؛ اگر می خواهیم دوباره به زمان آرمانی کشتی با چوخه برگردیم باید کمیته ای متشکل از داوران پیشکسوتان و قهرمانان این کشتی به وجود آید و به آسیب شناسی بپردازد.