دکارت، پاسکال ونیوتن؛ پنج قرن بعداز خیام خیام دانشمند بزرگ ایرانی سده یازدهم میلادی از اشخاص چند بعدی است که جنبه های گوناگون فلسفه،نجوم،ریاضیات و شعر در او جمع گردیده بود.او را از صوفیان دانسته اند که در ((علم حکمت و نجوم بی قرینه بود))،در زمینه شعر و شاعری و نجوم خیام سخن های بسیار […]
دکارت، پاسکال ونیوتن؛ پنج قرن بعداز خیام
خیام دانشمند بزرگ ایرانی سده یازدهم میلادی از اشخاص چند بعدی است که جنبه های گوناگون فلسفه،نجوم،ریاضیات و شعر در او جمع گردیده بود.او را از صوفیان دانسته اند که در ((علم حکمت و نجوم بی قرینه بود))،در زمینه شعر و شاعری و نجوم خیام سخن های بسیار متضادی گفته شده و نظریاتی عنوان گردیده است.در فلسفه خیام هم بحث هایی وجود دارد،ابعاد وجود او سبب شده است که در وجود یک خیام شک کنند تا آنجا که چهار خیام مطرح شده است.آن چه مسلم است این که حکیم عمر خیام ریاضیدان بسیار بزرگی بوده و نظرات و آثار متعددی در زمینه ریاضی آفریده است که عبارتند از:
* شرح ما اشکل من مصادرات اقلیدس:این رساله اثر مهم خیام است که نسخه دست نویسی از آن در کتابخانه برلین وجود دارد وتاریخ آن اواخر جمادی الاول ۴۷۰هجری ذکر شده است.نسخه ای از آن هم در کتابخانه لیدن هلند می باشد که در سال ۶۱۵از روی نسخه برلین استنساخ گردیده است.
* تحلیل در یک مسئله هندسی یا رساله فی قسمه ربع الدایره:رساله دیگر خیام تحلیل در یک مسئله هندسی است.به علت این که این رساله نام مشخصی نداشت،به صورت های گوناگون خوانده شده است.مصاحب نام آن را رساله در تحلیل یک مسئله نامیده است.ظاهرا این رساله نخستین بار توسط دکتر مصاحب انتشار پیدا کرد.مصاحب معتقد است خیام این رساله را پیش از کتاب جبر خود تألیف کرد،ملک زاده آن را رساله فی قسمه ربع الدایره نامیده است.
* رساله در نسبت های موسیقی:از نوشته های دیگر خیام در زمینه ریاضی است.جلال الدین همایی از روی نسخه موجود در ترکیه،آن را چاپ رسانده است.رساله های دیگری هم در زمینه ریاضی به خیام نسبت داده اند که دقیقا معلوم نیست از خیام باشد و یا چاپ نگردیده است.چون((مشکلات الحساب))که نسخه ای از آن در مونیخ موجود است و ((رساله ای بر استخراج جذر و کعب)) که نسخه ای از آن به دست نیامده و ممکن است همان رساله ای باشد که خیام در کتاب جبر خود به آن اشاره کرده است.یوریا هریت دنیوا هندی استاد زبان فارسی دانشگاه منچستر،کتاب مجمع القوانین نجوم را که مؤلف آن ناشناخته است به خیام نسبت داده است.
* جبر و مقابله:تاریخ نوشتن کتاب جبر و مقابله دقیقا مشخص نیست،معمولا حدود سال ۴۶۷هجری ذکر شده است،خیام تا این تاریخ در خراسان به سر می برد و پس از آن به خواست ملک شاه به اصفهان منتقل شد.کتاب جبر و مقابله به نام قاضی القضاة سمرقند ابوطاهر نوشته شده است.ابوطاهر قاضی حکومت قره خانی بود.نظر پروفسور بویل استاد دانشگاه منچستر،این است که خیام در سمرقند رساله های مربوط به جبر را نوشت.در سال۴۸۲ هجری ابوطاهر سمرقند در پی اختلاف با حاکم ماورا النهر به اصفهان آمد و به ملک شاه سلجوقی پیوست و کتاب جبر و مقابله رابه نام او تألیف کرد.
هشترودی خیام را اول کسی دانسته است که معادلات درجه سوم را طبقه بندی کرد و برای هر یک با به کار بردن قطوع مخروطی قواعد ذکر کرد.در واقع خیام اول کسی است که هندسه تحلیلی را برای حل معادلات جبری به کار برده است که دکارت بعد از چهار قرن هندسه تحلیلی را دنبال گرفت.اگر توجه شود که در زمان خیام عدد نویسی به صورت امروز و تشکیل معادلات جبری با علائم و نشانه های کنونی وجود نداشته است.اهمیت ارزش کارهای ریاضی خیام بهتر محسوس و تقدیر خواهد شد.به این جهت کارهای خیام در جبر را بیشتر به عصر دکارت و پاسکال و نیوتن یعنی پنج قرن بعد از او متعلق دانسته اند.
