گفتگو با دانشمند جوان نیشابوری و محقق سرطان در دانشگاه مریلند آمریکا: از مهندسی مکانیک تا مقابله با سرطان

رسالت من در زندگی چنین بود

فروغ خراشادی- سرطان تنها یک بیماری فردی نیست؛ حتی به تنهایی یک بیماری جسمی هم نیست؛ سرطان تقریبا همه ی افراد خانواده و روان آن ها را درگیر خودش می کند که البته بخشی از این درگیری به دلیل مواجهه ی غیرمنتظره و عدم شناخت ما از این بیماری ست.

این بیماری، در کشور ما فراگیرتر از پیش است و اگر به هنگام تشخیص داده نشود، تبدیل به یک بیماری سخت و دیر علاج می شود و گاهی دیگر راه برای درمان باقی نمی ماند. دوره ی درمان که شامل شیمی درمانی، پرتو درمانی و گاه عمل جراحی ست، متناسب با سطح و میزان درگیر شدن بافت ها، از چند هفته تا چند سال به طول می انجامد.

در وانفسای طول درمان، آن چه بیمار و خانواده ی وی را بیش از پیش گرفتار می کند، عوارض داروهاست که گاه با تغییرات فیزیکی و ظاهری، روان بیمار را رنجورتر و تن و جسم اش را دردمند تر می سازد؛ این عوارض به دلیل تاثیر داروها بر سلول های سالم و مختل کردن عملکرد طبیعی بدن است. از این رو، طی سال های اخیر پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی شیوه های نوین درمان سرطان کار کرده اند و به موفقیت های چشم گیری نیز دست یافته اند؛ یکی از این محققان، دانشمند جوان نیشابوری ” علی محمدآبادی” ست که در تیم تحقیقاتی دانشکده ی پزشکی دانشگاه مریلند امریکا، بر رفع عوارض داروهای شیمی درمانی روی بیماران مبتلا به سرطان پژوهش می کند؛ او در آستانه ی آغاز دوره ی پسادکتری مهندسی پزشکی ست. وی تحصیلات ابتدایی و دبیرستان خود را در نیشابور گذرانده است؛ کارشناسی را در فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد را در چین سپری کرده و برای دوره ی دکترا، راهی امریکا شده است.

آن چه در ادامه می خوانید، گفتگوی خیام نامه با “دکتر علی محمدآبادی” درباره ی سرطان و راه های نوین درمان است:

کاهش اثر مخرب داروها با نانوذرات و امواج اولتراسونیک

تیم تحقیقاتی شما در چه زمینه ای نوآوری داشته و این شیوه ی نوین در کدام مرحله به درمان سرطان کمک می کند؟   

روشهای درمان سرطان به طور مرسوم محدود به جراحی، شیمی درمانی و پرتودرمانی هستند. از میان این روشها، شیمی درمانی گستردگی بیشتری دارد.  یکی از عمده ترین دلایل متداول بودن شیمی درمانی این است که این داروها قادرند بر روی طیف وسیعی از انواع مختلف سرطان ها با درجات و موقعیت های مختلف اثر بگذارند. لازمه اثرگذاری مؤثر این داروها، استفاده از دُز درمانی کافی و دسترسی مناسب به محل رشد سلولهای سرطانی ست. در موارد بسیاری، دز مورد نیاز برای درمان تومورهای سرطانی به قدری بالاست که اثرات مخرب جانبی این داروها، ضایعات جبران ناپذیری بر روی بافت های سالم بدن بیمار، به خصوص کلیه، خون و کبد باقی می گذارد. در مواردی نیز دسترسی به محل رشد تومورهای سرطانی بسیار مشکل و پیچیده است. به طور مثال دسترسی داروهای شیمی درمانی به تومورهای مغزی به دلیل وجود موانع طبیعی محافظ مغز تقریبا غیر ممکن است، به طوری که حدود 98 درصد داروهای شیمی درمانی تأیید شده امکان نفوذ به بافت مغز را ندارند. تیم تحقیقاتی ما در دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند به دنبال یافتن راههایی ست که بتوانیم اثرات مخرب داروهای شیمی درمانی را با کمک روشهای نوین شامل نانوذرات حامل دارو و امواج متمرکز اولتراسونیک کاهش داده، همچنین میزان اثرگذاری آنها را افزایش دهیم. مراحل طراحی و تهیه نانوذرات در تیم تحقیقاتی ما صورت می پذیرد و همزمان  بخش دیگری از تیم تحقیقاتی به طراحی و محاسبات مربوط به امواج اولتراسونیک می پردازد.  کارایی این روش نوین در مرحله آزمایشگاهی به اثبات رسیده و در چندین مقاله علمی منتشر گردیده است. به عنوان یکی از تازه ترین دستاوردهای این تیم تحقیقاتی، موفق شدیم برای اولین بار در آمریکا مجوز استفاده از این روش نوین درمانی را بر روی تومورهای مغزی دریافت کنیم و امیدواریم که این روش بتواند میزان درمان این بیماران را به طور قابل توجهی افزایش دهد. 

  مشکل ایران عدم انسجام پژوهشی و مطالعات بین رشته ای ست

آیا تکنولوژی این شیوه ی ابداعی در ایران وجود دارد؟  اگر بله، چرا همچنان بیماران دوره ی درمانی سختی می گذرانند؟ 

در خصوص قسمت اول پرسش، باید توجه شما را به این نکته جلب کنم که این روش نوین درمانی همان گونه که عنوان شد مجموعه ای ست از ابتکارات و فناوری های مختلف که در ترکیب با یکدیگر میزان انتقال دارو به بافتهای سرطانی را به میزان قابل توجهی افزایش می دهند. اگر این فناوری ها را جداگانه بررسی کنیم، به طور قطع درصد بالایی از آن ها در ایران یا وجود دارند و یا از منابع خارجی قابل تهیه هستند. درسطح بین المللی باید به این نکته هم توجه کنیم که این روشها نوین هستند و محققان همچنان در محیط‌های علمی و پژوهشی در حال راستی آزمایی و تدوین پروتکل‌های درمانی مربوطه می باشند، بنابراین دسترسی عمومی به این روش‌ها بعد از اخذ مجوزهای لازم و اطمینان کامل از بی خطر بودن آنها  امکان پذیر خواهد بود که نیازمند گذر زمان است. اگر به بحث پژوهش در ایران بازگردیم، آنچه که مراکز پژوهشی ایران را درمواردی در رتبه های پایین تری در مقایسه با کشورهایی پیشرفته قرار می دهد، صرفا ضعف تجهیزات نیست، بلکه عدم انسجام پژوهشی و مطالعات بین رشته ای ست. بزرگترین پروژه های پزشکی آمریکا از طریق وزارت بهداشت این کشور تأمین مالی می گردند، مثلا بودجه تحقیقاتی این وزارتخانه در سال گذشته میلادی بالغ بر 33 میلیارد دلار بوده است. اگرچه رقم این بودجه قابل توجه است اما جالب است بدانیم که تنها حدود 18 درصد پروژه های تحقیقاتی موفق به دریافت بودجه می شوند و رقابت سنگینی در دسترسی به منابع مالی تأمین پروژه ها در جریان است. یکی از شروط دریافت این حجم از بودجه های تحقیقاتی، همکاری و مشارکت پژوهشگران مختلف در قالب تیم های تحقیقاتی است. بنابراین  پژوهشگران ناگزیر هستند که همواره به دنبال ابتکار و نو آوری باشند و از سوی دیگر تعاملات علمی و پژوهشی خود را با سایر محققان در رشته های مرتبط افزایش دهند. به اعتقاد من این بُعد از پژوهش در ایران به طور کافی رشد نکرده و تعمیم نیافته است. در خصوص قسمت دوم پرسش، همان گونه که اشاره شد درمان‌های مرسوم عوارض جانبی فراوانی دارند که متاسفانه قابل چشم پوشی نیستند. این عوارض جانبی با روش‌هایی قابل تخفیف هستند اما به دلیل گستردگی انواع سرطان، درجه پیشرفت آنها و خصوصیات فیزیولوژیک متفاوت بیماران، راه حل قطعی برای حذف کامل این عوارض نمی توان ارائه کرد. 

اتفاق خوب؛ راه اندازی رشته مهندسی پزشکی در دانشگاه نیشابور

    نقش رشته ای چون مهندسی پزشکی را در ارتقای سلامت و بهبود بیماری ها در ایران و کشورهای پیشرفته چگونه ارزیابی می کنید؟

علوم بین رشته ای پل‌های ارتباطی بین جزیره های مختلف علم و دانش هستند. به‌طور قطع توضیح و تفسیر بسیاری از پدیده های علمی و حتی اجتماعی با کمک علوم بین رشته ای امکان پذیر شده است. مهندسی پزشکی از جمله رشته هایی است که زیرساخت بسیاری از فناوری‌های نوین دانش پزشکی ست؛ مثال‌های فراوانی دراهمیت و جایگاه مهندسی پزشکی می توان برشمرد. به‌طور مثال بهره گیری از نانوفناوری در حیطه علوم پزشکی، طراحی و ساخت اعضای مصنوعی بدن و یا گسترش روش‌های نوین تصویربرداری بدون کمک دانش مهندسی امکان پذیر نبوده است. از سوی دیگر بازار کار این رشته طبق پیش بینی ها، رشدی معادل 27 درصد را تجربه خواهد کرد که بر جذابیت آن در کشورهای پیشرفته افزوده است.  باور من این است که با گسترش علوم بین رشته ای بخصوص در حیطه پزشکی، زمینه های فراوانی برای گسترش بومی علوم ایجاد می گردد که می تواند مقدمه ی پژوهش‌های شاخصی در منطقه و حتی دنیا باشد. خبر راه اندازی رشته مهندسی پزشکی دانشگاه نیشابور را در این زمینه به فال نیک می‌گیرم و امیدوارم که با توجه به ظرفیت‌های موجود، پژوهشگران جوان این رشته در نیشابور مورد حمایت قرار گیرند و به موفقیت های بزرگ دست یابند. به عنوان نمونه، یکی از پژوهشگران جوان این رشته، آقای دکتر عابدینی ست که اخیرا از بهترین دانشگاه‌های آمریکا دکترا و پسا دکتری خود را اخذ کرده و به تازگی برای راه اندازی و گسترش رشته مهندسی پزشکی دانشگاه نیشابور به این دانشگاه پیوسته است. آنچه که در حمایت و مساعدت با پژوهشگرانی نظیر ایشان رخ دهد در تبیین افق آینده نیشابور مؤثر خواهد بود.     

تست های تشخیصی را جدی بگیریم

بر مبنای دانسته ها و ندانسته هایمان از سرطان، آیا دانش و رفتار جامعه در قبال این بیماری نیاز به بارنگری دارد؟

در مواجهه با سرطان جنبه های روان شناختی اهمیت بالایی پیدا می کند. ترس از ابتلا به سرطان منحصر به ایران نیست و بیش از یک سوم تا پنجاه درصد مردم انگلستان و آمریکا از سرطان بیشتر از هر بیماری دیگری هراس دارند. “دکتر ورینتن” در مطالعه ای در سال 2017 به بررسی جوانب ترس در مواجهه با سرطان پرداخت و نتیجه گرفت که ترسِ بیش ازحد مردم از ابتلا به این بیماری چگونه باعث می‌شود که تشخیص زودرس و پیشگیری به حاشیه رانده شود. نباید از سرطان هراسید و باید به‌طور مرتب در فاصله های زمانی توصیه شده تست‌های استاندارد تشخیصی سرطان را در برنامه زندگی قرار داد. خوشبختانه بسیاری از انواع سرطان اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شوند قابل درمان هستند. به‌طور مثال سرطان ریه در مراحل اولیه تا 60 درصد قابل درمان است اما در مراحل پیشرفته این رقم به 3 درصد کاهش می یابد و یا سرطان پروستات که از شایع‌ترین سرطان‌های مردان به شمار می‌رود در مراحل اولیه تا 97 درصد قابل درمان است درحالی‌که در مراحل پیشرفته شانس درمان به زیر 50 درصد کاهش می یابد. در خصوص سرطان پستان که از سرطان‌های شایع خانم هاست، شانس درمان از 93 درصد به 15 درصد در مراحل پیشرفته کاهش می یابد. بنابراین از مواجهه با سرطان نباید هراسید. اگرچه نقش ژنتیک به‌طور قطع در بروز سرطان‌ها به اثبات نرسیده است اما همچنان توصیه می شود که اگر در خانواده سابقه سرطان‌های خاصی وجود دارد با دقت بیشتری و زودتر از سن پیشنهادی برای تست‌های تشخیصی اقدام گردد. کسانی که به‌طور مداوم دخانیات مصرف می کنند و یا افرادی که تحرک کمی دارند و یا دچار اضافه وزن هستند نیز با ریسک بالاتری در ابتلا به سرطان مواجهند. پژوهشهای متعددی مشخص کرده است که  با تحرک بیشتر، رژیم غذایی مناسب و اجتناب از دخانیات می توان بسیاری از زمینه های بروز سرطان را از میان برد. در استاندارد جهانی به‌طور متوسط 150 دقیقه فعالیت و یا 75 دقیقه ورزش پر تحرک در هفته برای حفظ سلامت توصیه شده است.    

انگیزه؛کاهش درد و رنج بیماران و خانواده ها

و به عنوان پرسش پایانی؛ دلیل و انگیزه ی شخصی شما برای کار و پژوهش روی روش های نوین و تلاش برای نوآوری در روش های درمان سرطان چیست؟

خانواده های زیادی با سرطان درگیر هستند. فشارهای روانی و اقتصادی زیادی را متحمل می شوند در حالی‌که هرلحظه با جنبه های تلخ بیماری سرطان مواجه هستند. خانواده من نیز با چنین شرایطی مواجه شد و من یکی از عزیزان خود را در مواجهه با سرطان از دست دادم. نکته تلخ این رویداد، از دست دادن این عزیز به‌دلیل عوارض جانبی شیمی درمانی بود و نه به‌دلیل پیشرفت سرطان. چنین شد که با توجه به تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد خود در رشته مهندسی مکانیک، به دنبال تغییر بر آمدم تا بتوانم راهی به سوی سرطان و درمان آن بیابم. این تغییر بار زیادی بر دوش من نهاد اما انگیزه های شخصی که بعدها به انگیزه های کلی انسانی تعمیم یافت، همواره نیرویی را فراهم نمود که توانستم به اتکا به آنها از موانع عبور کنم. هدف من و خیلی از پژوهشگران مشابه من کاهش درد و رنج بیماران و خانواده هاست. در این مسیر اگر بتوانیم رویا پردازی کنیم که سرطان روزی درمان قطعی خواهد داشت، شک نکنید که در دنیای واقعی نیز می توان به آن دست یافت. تا رسیدن به آن مقصود، هر کدام از ما باید رسالت خود را در آگاهی بخشی، کاهش آلام بشری و زنده نگه داشتن امید در دلها به انجام برسانیم؛ رسالت من هم در زندگی چنین بود.