ماجرای دیوارکشی راه آهن بر اثر یک ماجرای عشقی به وجود آمد به این صورت که رابطه ی عاشقانه ی یکی از فرزندان اهالی روستای حصار وهمچنین فرزند یکی از رؤسای بزرگ ایستگاه نیشابور درهمان سالهای افتتاح راه آهن سبب گردید تابه دستور رئیس وقت که شخصیت با نفوذ ی بود سراسر روستای حصار از […]
ماجرای دیوارکشی راه آهن بر اثر یک ماجرای عشقی به وجود آمد به این صورت که رابطه ی عاشقانه ی یکی از فرزندان اهالی روستای حصار وهمچنین فرزند یکی از رؤسای بزرگ ایستگاه نیشابور درهمان سالهای افتتاح راه آهن سبب گردید تابه دستور رئیس وقت که شخصیت با نفوذ ی بود سراسر روستای حصار از راه آهن جدا ودیواری بلندی درضلع جنوبی کشیده شود وچون دیوارکشی هم سبب جدایی مجنون از لیلی نگردید ناگزیرآن شخصِ راه آهنی بارسفر را بست واز دیار نیشابور خود رامنتقل کرد
تاریخچه راه آهن تهران – نیشابور- مشهد
درمهر ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه آهن سراسری جنوب به شمال ایران که بندر شاه پور (بندر امام خمینی فعلی) در ساحل خلیج فارس را به بندر شاه (بندر ترکمن فعلی) در ساحل دریای مازندران وصل می‌کرد.در محل فعلی ایستگاه تهران برزمین زده شد و از همان وقت رسماً ساخت راه آهن سراسری ایران از سه نقطه جنوب و مرکز و شمال توسط کشور آلمان آغاز شد.برای تأمین هزینه راه آهن سراسری ، قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که به موجب آن مقرر شد ازهرسه کیلوقند وشکر دو ریال و ازهرسه کیلوچای شش ریال مالیات اخذ شود.
راه آهن سراسری شمال به جنوب درسوم شهریورماه ۱۳۱۷ رسما افتتاح و بهره برداری آن شروع شد. زمانی که راه آهن سراسری جنوب به شمال درشرف اتمام بود، وزارت راه مأ مور ساخت سایر خطوط گردید و اولین خطی که پس از خط سراسری اقدام به ساخت آن گردید ، خط گرمسار- مشهد بود.
ساختمان خط گرمسار -مشهد از ۲۴ اسفند ۱۳۱۶ آغازشد و زیرسازی و ریل گذاری آن تا ایستگاه شاهرود به طول ۳۱۵ کیلومتر تا سال ۱۳۲۰ به اتمام رسید و بهره برداری از آن شروع شد.
عملیات ساختمانی راه آهن از شاهرود به طرف نیشابور ومشهد به دلیل بروز جنگ جهانی دوم متوقف گردید تا این که بعداز پایان جنگ و رفع محظورات ،مجدداعملیات ساختمانی آن از سال ۱۳۲۶ به وسیله ی وزارت راه و ازمحل اعتبارات سازمان برنامه شروع گردید .در دوم اسفند ۱۳۳۳به دعوت اداره کل ساختمان راه آهن ،اعضای هیئت رئیسه وعده ای از نمایندگان دومجلس وچند تن از رجال به شاهرود عزیمت کردند سرلشگر گرزن وزیر راه ،سرلشگر انصاری مدیر کل راه آهن وشماری از صاحب منصبان نیز برای افتتاح ریل گذاری راه آهن شاهرود – نیشابور- مشهد با قطار مخصوص به شاهرود آمده بودند. ساعت ۵/۹ صبح سوم اسفند ۱۳۳۳،مراسم افتتاح ریل گذاری در یک کیلومتری شاهرود انجام شد
درکتاب تاریخ جامع راه‌آهن ،در مورد شروع به ساخت خط شاهرود نیشابور- مشهد آمده است : « مدیر کل راه‌آهن، از سرلشگر گرزن( وزیر راه) خواست با پیچاندن اولین پیچ و مهره ی ریل به تراورس، ریل‌گذاری خط شاهرود-نیشابور-مشهد را آغاز کند. در این هنگام، وزیر راه، اولین پیچ و مهره ریل را محکم کرد و کارگران، بی درنگ ، عملیات ریل گذاری خط نام برده را آغاز کردند. این خط، پس از یک سال و پنج ماه، به «ایستگاه نیشابور» رسید و در ایستگاه نیشابور، اول مرداد ۱۳۳۵، طی مراسمی افتتاح شد . شهر زیبا و قدیمی نیشابور، زادگاه حکیم عمر خیام، به شبکه ی راه آهن کشور پیوست. این شهر از طریق ریل ، ۷۸۸ کیلومتر با تهران و۱۳۸ کیلومتر با مشهد فاصله دارد»
آقای دیانتی که ازقدیمی ترین کارگران نیشابوری در زمان ساخت راه آهن شاهرود – نیشابور- مشهد می باشد ، چنین می گوید:
« در سال ۱۳۳۳ ریل گذاری راه آهن شاهرود – نیشابور آغاز شد . البته ساخت ایستگاه راه آهن نیشابور و خاک ریزی راه آهن شاهرود – نیشابور- مشهد، به استثنای چند جایی که به علت سیل و عوامل طبیعی نشست کرده بود،در دوره ی رضاشاه انجام گرفته بود.در زمان ریل گذاری برای تکمیل زیر سازی زیر ریل ها وتراورس ها برای تهیه ی سنگ ریزه های مورد نیاز، بنا به قولی آنها را ازکف رود خانه ها جمع آوری وسرند می کردند ولی به قولی دیگر سنگ ها ی شکسته شده وخرد گردیده را آماده با واگن های باری از دیگر نقاط می آوردند وآن ها را درکنار خط ، انبار می کردند ( ابعادسنگ ریزه ها باید بین ۲ تا۴سانتی متر می بود) وکارگران هم با کمک چنگک و زنبرهای دو نفره وسپس توسط فرغون که به تازه گی وارد چرخه ی کار شده بود آنهارا جابه جا می کردند. کارگرها ی تراورس کش هم، تراورس ها ی چوبی مازوت خورده و مقاوم شده در برابر موریانه را که از منطقه ی شیرگاه مازندران می آوردند و با پشتی هایی که بر شانه های خود می بستند حمل می کردند . ابتدا بار را هر دویست متر ، همانجایی که ریل ها وپیچ ومهره ها و… انباشته شده بود، تخلیه می کردند تا پس از آن در زیر ریلها جاسازی شوند .البته در بعضی نقاط از جمله نیشابور به علت موریانه خیز بودن زیاد معمولا از تراورس های آهنی فرانسوی استفاده می شد.
کارگران ریل کش وتراوورس کش و… بیش از ۱۰ ساعت در روز کار می کردند .در هر روز کاری که از ساعت ۷ صبح شرع می شد ،حدود ۱۲۰۰ متر ریل گذاری انجام می گرفت .قطعات ریل انگلیسی از بنادر توسط قطار باری تا مکانی که ریل گذاری شده بود حمل می شد ودر آن جا به علت نبود وسایل مکانیکی چون جرثقیل و…به وسیله ی نیروی انسانی ، تخلیه وحمل می شد.هرقطعه ریل ۵/۱۲ متر وهر متر ۳۰۳/۴۶ کیلوگرم وزن داشت که توسط ۱۲ کارگر قوی بنیه وسخت کوش که اغلب ترک بودند ودر هرطرف قطعه ریل ۶ نفر قرار می گرفتند با چنگک هایی که به کلاهک ریل قلاب می شد با فریادهای یکنواخت یامحمد ویا علی آن را حمل می کردند . در زمان حمل ریل کارگران می بایست کاملا هماهنگ وباهم حرکت کنند واگر کارگری در زمان حمل ریل کفش از پایش خارج می شد نباید برای آن بقیه را معطل می گذاشت. کفش اغلب کارگرها از تیوب ماشین بود که دارای کف نمدی بود . مزد کارگرها روزی ۵ تومان بود وبه افراد نوجوان ۳۸ ریال پرداخت می شد.
ایستگاه راه آهن نیشابور؛ یادگاری هشتاد ساله
ایستگاه راه آهن نیشابور مدت ها قبل از ریل گذاری ودر زمان رضا شاه ، پیش از جنگ جهانی دوم به دست متخصصان آلمانی ساخته شده بود . دیواره ی بنا ی ایستگاه از سنگ های تراش داده شده ی همسان بود که از جاهای دیگر آورده می شد وحتی ضربی طاقچه ها نیز توسط همین سنگها زده شده بود. مردم به ساختمان راه آهن نیشابور «آستانسیا » می گفتند که همان استیشن (station) انگلیسی می
باشد. باشروع جنگ جهانی دوم که ادامه ی ریل کشی راه آهن شاهرود مشهد نیمه کاره ماند ، ساختمان ایستگاه راه آهن نیشابورنیز بلا استفاده ماند .البته به گفته ی برخی افراد قدیمی با ورود متفقین به ایران در زمان جنگ جهانی دوم ، که قوای روسی وارد نیشابور شدند . محل استقرارتعدادی از آنها ساختمان ایستگاه راه آهن نیشابور بود. ونیزگفته می شود که خانواده ی « نیری » برای مدتی در ساختمان راه آهن نیشابورزندگی می کردند. به گفته ی معمرین ایستگاه راه آهن واطراف آن قبل از ریل کشی محل تفریح وگردش واتراق مردم درایام تعطیلات وبه ویژه سیزده نوروز بود وحتی دکه های کبابی و…برای استفاده ی مردم بر پا شده بود . برای تأمین آب غیر شرب ایستگاه نیشابورمخزنی استوانه ای شکل بتونی هوایی قبل از ریل گذاری وهمزمان با بنای ایستگاه ساخته شده بود ودرکنار آن چاهی نیز کنده بودند که به وسیله ی پمپ آب چاه را به مخزن پمپاژ می شد. ولی آب شرب کارکنان ایستگاه وخانه های سازمانی مسئولین ایستگاه ، قبل ازاجرای طرح لوله کشی ، توسط شخصی به نام حبیب اله آدابی با «پیت »یا «بندلی »هایی که بر روی الاغ حمل می شد از پی ناو (پایین آب)رحیم آباد که در ابتدای جاده ی رحمت اباد –چمبران قرار داشت ، تامین می شد. از طرفی چون درابتدای
شروع به کار قطارها ، زغال سنگی بود ونیاز به آب گیری برای تولید بخارداشت، حوضی در ابتدای ورودی ایستگاه نزدیک منطقه ی حصار احداث شده بود که از قنات حصار ، آب گیری می شد.
دراطراف ایستگاه راه آهن نیشابور علاوه برساختمان ایستگاه ، خانه های سازمانی متعددی برای سکونت کارمندان حوزه راه آهن نیشابور ، همزمان با ساخت ساختمان ایستگاه وقبل از ریل کشی ساخته شده بود که بعدها افزایش یافت. مدتی پس از بهره برداری از ایستگاه نیشابور واسقرار مسئولین راه آهن درخانه های سازمانیِ اطراف ایستگاه ،دیوارِ نسبتا بلندی در حدِ فاصلِ جنوبِ غربی ایستگاه راه آهن ومنطقه ی حصار که چسبیده به ایستگاه بود ، کشیده شد که برای برخی جای سئوال داشت . وقتی علت را پیگیری کردیم به نکته ظریفی برخوردیم و آن این که طرح دیوارکشی راه آهن بر اثر یک ماجرای عشقی به وجود آمد به این صورت که رابطه ی عاشقانه ی یکی از فرزندان اهالی روستای حصار با فرزند یکی از رؤسای بزرگ ایستگاه نیشابور درهمان سال های افتتاح راه آهن سبب گردید تابه دستور رئیس وقت که شخصیت با نفوذ ی بود سراسر روستای حصار از راه آهن جدا ودیواری بلندی درضلع جنوبی کشیده شود وچون دیوارکشی هم سبب جدایی مجنون از لیلی نگردید ناگزیرآن شخصِ راه آهنی بارسفر را بست واز دیار نیشابور خود رامنتقل کرد وبعد ها به تدریج دیوار کشی کل راه آهن چه درقبل و چه بعداز انقلاب ادامه پیدا کرد.
روسای ایستگای قطارنیشابور از ابتدای تاسیس تا زمان انقلا ب عبارت بودند از : ۱-نصراله ملکشاهی که تهرانی بود ودو سه سالی رئیس ایستگاه بود ۲-قربان پور که شمالی بودومدت بیشتر ی درحدود هفت هشت سالی رئیس ایستگاه نیشابور بود ۳-آقای تبریزی اهل تهران که چها پنج سالی در خدمت ایستگاه نیشابور بود ۴- یوسف فضلی که خراسانی واهل دره گز بود ۵ – عباس سحابی که بومیِ نیشابور بود وحدود هفت سال تا سال ۱۳۵۹ که بازنشسته شد ریاست ایستگاه نیشابور را بر عهده داشت.
افتتاح راه آهن نیشابور؛ در۶۱ سال پیش
۶۱ سال پیش در اول مرداد ۱۳۳۵ اعلام شد که به مناسبت پایان یافتن عملیات ریل گذاری راه‌آهن تهران- نیشابور قرار است مهمانانی عالی رتبه دولتی ازتهران برای افتتاح راه آهن نیشابور با قطار وارد این شهر شوند. عمارت ایستگاه راه آهن نیشابورچون مدت ها قبل ساخته شده بود وبر اثر برف وباران های زیاد تغییر وضعیت داده بود در مدت ۱۸ روز وبا تلاش های شبانه روزی مهندس رشیدی رئیس ساختمان راه آهن به وضع بسیار آبرومندی مرمت وآماده ی پذیرایی مهمانان گردید . سالن بزرگ عمارت اصلی ایستگاه با قالی های گران بها مفروش شد ومیز بزرگی در وسط سالن گذاشته شد که مملو از گل وشیرینی برای پذیرایی از مهمانان بود. ساعت ۸ صبح روز اول مرداد ماه انتظار به سر رسید ومهمانان که درمیان آنها نمایندگانی چون صدر الاشراف از مجلس سنا وتیمسارسرلشکر انصاری وزیر راه و… قرار داشتند، در میان ابراز احساسات شدید اهالی نیشابور و در حالی که چند گاو وگوسفند در جلو قطار قربانی گردید وارد ایستگاه شدند.. یک قطار سفید رنگ مخصوص سرویس بهداشتی کارکنان در جلو ایستگاه متوقف شد ودر دنبال آن قطار مخصوص برق ایستاده بود ودر دنباله ی همان خط ، دریزین متعلق به رئیس ناحیه تهران وسایر مامورین راه آهن و مهمانان توقف داشتند واین خود احساسات مردم را تهییج می کرد. دکتر شادمان نیابت تولیت آستان قدس رضوی ،فرمانده لشکر خراسان ،موید ثابتی سناتور خراسان،عبداله سعیدی نماینده نیشابور در مجلس شورای ملی ومحمدی فرماندار وآقای افشار شهردار وفاضلی رئیس فرهنگ نیشابور و جمعی از معاریف شهر به استقبال آمده بودند .جمعی از محصلین وپیشاهنگان دختر وپسر نیز با دسته های گل ونوار سه رنگ با حضور در ایستگاه راه آهن ابراز احسات می کردند .خانم عصمت مظلوم از معلمین پیشکسوت نیشابور در مورد مراسم استقبال از میهمانانی که برای افتتاح راه آهن به نیشابور آمده بودند می گوید :من درآن ایام معلم بودم وبه دستور آقای فاضلی رئیس فرهنگ به همراه شاگردانمان در حالی که شاخه های گل در دست داشتند به پیشواز مهمانان رفتیم .به هنگام توقف قطار حامل مهمانان در ایستگاه نیشابور وباز شدن درب های قطار وپیاده شدن مامورین وپیشخدمت های قطار به تصور این که مهمانان همین ها هستند اشتباها تمام گل ها را به سر وروی آنها ریختند ومن به خاطر این اشتباه از صدرالاشراف عذرخواهی کردم که ایشان در جواب عذر خواهی من با خونسردی گفتند فرقی نداشت . با پیاده شدن مهمانان از قطار ابتدا پیشاهنگ شاهرخ گنجی محصل دبستان رضاشاه به شرح زیر خیر مقدم گفت: «افتخار دارم مقدم مبارک مهمانان ارجمند را تبریک عرض کرده وبا تقدیم این دسته گل توفیق خدمت گزاری به کشور را برای همه ی آقایان از خداوند مسئلت دارم…،» سپس دوشیزه شهین گنجی نیز دسته گل زیبایی به آقای صدرالاشراف وتیمسار سرلشکر انصاری وزیر راه اهدانمود.
آقای عبداله سعیدی نماینده نیشابور ومحمدی فرماندار مهمانان را برای صرف چای واستراحت به سالن ایستگاه هدایت کردند وپس ازچند دقیقه استراحت ،کتاب «تاریخ نیشابور » تالیف موید ثابتی سناتور خراسان که در چاپخانه راه آهن به مناسبت افتتاح راه اهن نیشابور به چاپ رسیده بود به همراه مجله ای به نام « افتتاح راه آهن » بین مدعویین توزیع شد.وبه دنبال آن صدر الاشراف به نمایندگی از نخست وزیر نطقی ایراد نمود وبعد از آن دکتر شادمان نیابت تولیت آستان قدس ودکتر انصاری وزیر راه ودر پایان عبداله سعیدی نماینده نیشابورهر یک سخنانی ایراد نمودند ومقارن ساعت ۹ برای بازدید از محل عملیات ریل گذاری رفتند و کارگران درحالی که با فریاد یا محمد ویا علی قطعات بزرگ ریل را حمل می کردند به ابراز احساسات پرداختند وصدر الاشراف به نمایندگی از طرف نخست وزیر به پاس زحمات کارگران ریل گذار معادل پنج روز حقوق به انان پاداش دادند وساعت ۱۰ مهمانان به باغ آرامگاه حکیم عمر خیام رفتند تا ضمن بازدید وخواندن فاتحه در ضیافت شیرینی ومیوه وشربت آقای افشار شهردار نیشابور شرکت نمایند وسرانجام مهمانان بعد از صرف نهار در باغ باصفای سعیدی نماینده ی نیشابور ساعت ۴ با خاطره ای خوش نیشابور را به مقصد مشهد ترک کردند .
باید گفت با وجودی که راه آهن نیشابور در اول مرداد ۱۳۳۵ افتتاح شد ولی بهره برداری رسمی آن به علت تازه بودن نصب تراورس ها وریل ها و این که نیاز به امتحان با قطار های سبک تر داشت مدتی به تاخیر افتاد وفقط قطارهای سبک باربری در تردد بودند تا این که درابتدای سال ۱۳۳۶ وهمزمان با تاسیس وافتتاح ایستگاه راه اهن مشهد رسما مورد بهره برداری قطار های مسافربری قرار گرفت .
مردم نیشابور وقتی شنیدند که قطار به ایستگاه نیشابور رسیده ،تعداد زیادی برای تماشای آن آمدند ومامورین از نزدیک شدن مردم به قطار ممانعت می کردند .مردم با مشاهده قطار که دارای واگنهای متعدد بود با تعجب می گفتند اگر همه ی نیشابور را هم سواراین قطار کنی با خود می برد. بعضی عوام هم در آن زمان قطار را به خردجال تشبیه کرده بودند ومی گفتند قطار همچون خر دجال یک چشم است ونیز می گفتند این دجال به مشهد نمی رسد واگر هم برسد امام زمان ظهور خواهد کرد
گفتنی است که محمد رضا شاه در زمان افتتاح را ه آهن نیشابور حضور نداشت ولی چند سال بعد برای افتتاح آرامگاه خیام از طریق ایستگاه نیشابور وارد شد وپس از پیاده شدن ومورد استقبال قرار گرفتن از طریق خیابانهای نیشابور عازم آرامگاه خیام گردید.
منابع:
روزنامه خراسان ،دوم مرداد ماه ۱۳۳۵، شماره ۲۰۴۰
تاریخ جامع راه‌آهن، تالیف محمدکاظم مکملی، به کوشش روابط عمومی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۷۹
مجله راه آهن ،شماره ۲۵ ،سال ۱۳۳۵
گفت وگو با :
– آقای دیانتی ، از اولین کارگران راه آهن در زمان ریل گذاری که بعد ها به ریاست بهره برداری راه آهن ناحیه خراسان رسید .وی مدت نزدیک به ۵۰ سال در راه آهن خراسان در رده های مختلف خدمت نمود
– عباسعلی حشمتی که از پیشکسوتان پلیس راه آهن بودند ونیز هم محلی راه آهن محسوب می شدند
-عباس سحابی از نخستین کارمندان راه آهن نیشابور که که دررده های مختلف از جمله معاونت وریاست ایستگاه نیشابور خدمت نمود وی حدود نزدیک به هفت سال آخر خدمت رئیس ایستگاه نیشابور بود
-خانم عصمت مظلوم فرهنگی بازنشسته ورئیس سازمان شیر وخورشید نیشابور در قبل از انقلاب
– و تعدادی ازمعمرین نیشابور
