نيشابور و پايتخت فرهنگي جهان اسلام

محمد تاجيک- کارشناس

 ارشد جغرافيا

  سازمان کنفرانس اسلامي معروف به سازمان همکاري اسلامي، دومين سازمان بين دولتي پس از سازمان ملل متحد است که به عضويت از 57 کشور به گسترش بيش از چهار قاره است. سازمان صداي جمعي جهان اسلام و تضمين براي حفاظت و حمايت از منافع جهان اسلام در روح ترويج صلح بين‌المللي و هماهنگي ميان افراد مختلف جهان است.

سازمان بر اساس تصميم اجلاس تاريخي که در شهر رباط، پايتخت کشور مراکش در 25 سپتامبر 1969  و در پي  آتش‌سوزي عمدي مسجد الاقصي در بيت المقدس تأسيس شد.در سال 1970 نشست اولين کنفرانس اسلامي وزيران امور خارجه سازمان همکاري اسلامي در جده برگزار شد که براي ايجاد دبيرخانه دائمي در شهر جده تصميم گرفته شد.

منشور يا قانون اساسي سازمان کنفرانس اسلامي طبق ماده 102 منشور سازمان ملل متحد در تاريخ 1 فوريه 1974 به ثبت رسيد. 57 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامي هستند.

سال 1376 هشتمين اجلاس سران کشورهاي اسلامي در تهران و با شرکت بيشتر سران کشورهاي اسلامي و مقامات عالي رتبه پنجاه و پنج کشور مسلمان در شانزدهم آذرماه 1376 برگزار شد.

آيسسکو يا سازمان اسلامي، آموزشي، علمي و فرهنگي (ISESCO)

به انگليسي Islamic Educational Scientific and Cultural Organization) ) يک سازمان علمي، فرهنگي و آموزشي وابسته به سازمان کنفرانس اسلامي است که در مه 1979 تأسيس شد. مقر آن در در رباط در مراکش قرار دارد. 57 کشور اسلامي از جمله ايران عضو اين سازمان هستند.

سازمان اسلامي، آموزشي، علمي و فرهنگي (آيسسکو) پس از تصويب اساسنامه آن را در يازدهمين اجلاس وزيران خارجه کشورهاي عضو کنفرانس اسلامي در اسلام آباد در سال 1981 جهت هماهنگي و گسترش تعامل و همکاري‌هاي آموزشي، علمي و فرهنگي با الهام از اهداف و تعاليم اسلام ميان کشورهاي اسلامي تأسيس گرديد.

مقر اصلي آيسسکو در رباط قرار دارد و تاکنون اين سازمان مبادرت به گشايش دو دفتر منطقه‌اي در شهر شارجه امارات متحده عربي و شهر تهران در جمهوري اسلامي ايران نموده‌است.

آيسسکو داراي سه زبان کاري انگليسي، عربي و فرانسه است.سازمان آيسسکو در حال حاضر با 114 سازمان تخصصي و مؤسسات وابسته به سازمان ملل، سازمان‌هاي بين‌المللي منطقه‌اي، سازمان‌هاي غيردولتي و مؤسسات دانشگاهي قرارداد همکاري منعقد کرده‌است. اتحاديه دانشگاه‌هاي جهان اسلام زير مجموعه اين سازمان محسوب مي‌شود.

در سومين نشست وزراي فرهنگ کشور هاي عضو آيسسکو که در سال 2001 در دوحه قطر برگزار گرديد ، ايده پايتخت فرهنگي جهان اسلام مطرح گرديد.

اين ايده در کنفراس وزراي خارجه سازمان در سال 2002 در شهر خارطوم سودان به تصويب نهايي رسيد و مقرر شد تا 3ي شهر براي 10 سال آينده  در منطقه آسيايي (اوراسيا) ، عربي و آفريقايي به عنوان پايتخت هاي فرهنگي جهان اسلام انتخاب شوند و در اجلاس چهارم وزراي فرهنگ سازمان در الجزاير، اين شهر ها براي دهه 2005 تا 2015 تعيين شدند و قرار شد در سال اول فقط شهر مکه به عنوان مرکز فرهنگي جهان اسلام باشد.

در اجلاس ششم وزراي فرهنگ درباکوي آذربايجان و اجلاس نهم در سال 2015 مسقط عمان ، مراکز فرهنگي جهان اسلام تا سال 2025 تعيين شدند . جدول زير فهرست کامل اين شهرها را نشان مي دهد.همانگونه که در جدول هم ديده مي شود در سال 2006 شهر اصفهان و در سال 2017 شهر مشهد از جمهموري اسلامي ايران به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام در منطقه آسيا برگزيده  شده اند.

معيار انتخاب از پايتخت فرهنگ اسلامي مهمترين اين معيارها عبارتند از:

اول: شهر مورد نظر بايد از يک تاريخ غني و شهرت علمي و گسترده و موقعيت برجسته فرهنگي در کشور و منطقه خود  در طول تاريخ اسلامي بر خوردار باشد.

دوم : کمک به فرهنگ اسلامي و فرهنگ انساني  از طريق آثار فرهنگي ، علمي و ادبي و هنري   دانمشمندان ،ادباء و روشنفکران و هنرمندان آن  شهر.

سوم: شهر داراي  مراکز تحقيقات علمي باشد، و کتابخانه نسخه هاي خطي، باستان شناسي و آموزشي، آن يک جاذبه براي محققان و و علاقه مند پژوهش در زمينه هاي علوم، فرهنگ و دانش باشد.

چهارم: وجود نهادهاي فرهنگي فعال در زمينه تجديد حيات فرهنگي  . نيز وجود افراد، گروه ها و سازماندها جهت برگزاري  جشنواره ها و ايام فرهنگي و نمايشگاه هاي کتاب، نقاشي ، اجراي تئاتر، و کار ترجمه و چاپ و نشر  کتب.

نيشابور و پتانسيل تبديل شدن به پايتخت فرهنگي جهان اسلام

چهره نيشابور در گستره اسلام بر همگان کاملا آشکار است تا جائي که پيامبر گرامي اسلام درباره نيشابور مي فرمايند(خير خراسان نيشابور) و نيشابور در زمان ورود امام هشتم شيعيان از نظر فرهنگي تا آنجا پيش رفته بود که براي ثبت حديث معروف سلسلـة الذهب ايشان 24هزار قلمدان مرصع بدون دوات بيرون آمد اما نيشابور در زمان طاهريان (عبداله بن طاهر)بعنوان پايتخت انتخاب مي شود و شهري بنام شادياخ در کنار اين شهر بوجود مي آيد که ساليان دراز اسم نيشابور را تحت الشعاع نام خود قرار مي دهد و عظمت وترقي نيشابوردر اين زمان پيش رفت.

چنانکه ورود امام رضا (ع) به نيشابور را  «افتخاري ملي» و «حماسه غرورآفرين ملي» در تاريخ ايران دانسته و استقبال نيشابوريان از آن امام را با عبارت «همه ايران به استقبال ايشان آمد» توصيف نموده‌اند. خوشبختانه، ارج و اهميت و جايگاه اين رويداد شکوهمند و ابعاد فرهنگي ژرف آن، در اسناد رسمي کشورمان، مورد شناسايي قرار گرفته و طبق مصوبه 63 شوراي عمومي فرهنگ استان خراسان رضوي، 10 تيرماه (سالروز ورود امام به نيشابور)، «روز ملي خراسان» نامگذاري شده است و اين نام‌گذاري، سالروز ورود حضرت رضا (ع) به خراسان را يادآور مي‌شود.

در بزرگي نيشابور نوشته اند که  نيشابور داراي44 محله بود که شيراز به اندازه يک محله آن بود. نيشابور آن روز مساجد و کتابخانه ها و مدارس زيادي داشت.

براي نشان دادن عظمت نيشابور تنها مي توان ارقام و اعداد را ارائه داد.نوشته اند که: بلاد اسلامي آن روزگار را به 71بلد تقسيم کرده اند که70%دانشمندان جهان اسلام متعلق به نيشابور و 30%متعلق به 70بلاد ديگر بود.

اگر پيامبر اکرم (ص) فرموده باشد: «خير بلاد خراسان، نيشابور»؛ بهترين شهرهاي خراسان، شهر نيشابور است، مي‌تواند نظر به اين همايش معنوي و پرثمر و شکوهمند داشته باشد.

نيشابور روزگاري پايتخت ايران بزرگ بوده و از 32 مدرسه و نظاميه ايران 28 نظاميه رو در دل خودش جاي داده بود و افتخار علما و بزرگان  دنيا افزودن نام نيشابور به اسم خودشان بود.

نيشابور به عنوان شهر تاريخي و تاثير گذار در جهان اسلام و با داشتن آثار تاريخي و شخصيت هاي جهاني و توان هاي محيطي و انساني قطعا در سالهاي آينده توانايي تبديل شدن به پايتخت فرهنگي جهان اسلام را داراست.

نيشابور به عنوان قطب علمي سده هاي اول اسلامي و مرکزيت در چند دوره تاريخي دوران اسلامي و رقابت آن با بغداد در امور مختلف و داشت شرايط مناسب در حال حاضر ،خود به تنهايي توانايي تبديل شدن به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام در سال هاي آتي را دارد و اين امر در صورتي محقق خواهد شد که مسوولين محترم شهرستان و استان و در سطح عالي کشوري ،پيگيري نمايند.

در چند سال گذشته شهرهاي مانند غزنه (غزنين) در افغانستان که روزگاري مرکز حکومت غزنويان بود ،خيلي زودتر از مشهد و در سال 2013 عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام در قاره آسيا را کسب نمود و نيشابور با پيشينه تاريخي و شگرف خود استعداد تبديل شدن به مرکزيت فرهنگي جهان اسلام را براي يک سال دارد. البته بايد از شرايط موجود پيش آمده در انتخاب مشهد براي مرکزيت فرهنگي سال 2017 نيز حداکثر استفاده براي اين امر صورت گيرد و علاوه بر آن براي تقويت مشهد ، نقش نيشابور هم پر رنگ گردد.

شکوفايي و شهرت اين شهر و منطقه ي آن بين سده‌هاي مياني ورود اسلام به خراسان تا دوره ي حمله مغول به نيشابور باعث شده است که نيشابور در اين سده‌ها(شروع از سده دوم هجري تا اوائل قرن هفتم) پايتخت فرهنگي ايران شناخته شده‌است.شيراز ،اصفهان و قزوين همراه با نيشابور چهار شهري هستند که عنوان پايتخت فرهنگي ايران را در طول 14 قرن اخير داشته اند.