۴- محمود ابن المعالی خواری یا خُواری نیشابوری(تاج الدین)ادیب،لغوی وشاعر، متولد نیشابوربود وی نزد سعید ابن ابوالفضل میدانی که از لغت شناسان نام دار نیشابور بود، کسب علم کرد .از آثار این لغت شناس نیشابوری می توان به کتاب ضاله الادیب فی الجمع بین الصحاح والتذهیب اشاره نمود.
(معجم المولفین ص۱۲/۲۰۵ ، ریحانه الادب ص۷/۳۶۷، فرهنگ بزرگان ص۶۱۳، دایره المعارف اسلامی ص۶۹۷)
۵-ابوزکریا یحیی بن محمدبن عبداله عنبری نیشابوری،ادیب،مفسرولغوی که درسن هفتاد وشش سالگی درگذشت.
(ریحانه الدب،۲۲۵/۴)
۶-عبدالرّحمان بن محمّدبن محمّد بن عزیز نیشابوری(تولد:۳۵۷هـ ق در نیشابور،مرگ :۴۳۱ هـ ق در نیشابور)، مشهور به ابن دوست و ابن دُرُست،از علما، ادیبان و شاعران تازی گوی اواخر قرن‌‌چهارم و نیمه اوّل قرن پنجم هجری‌‌قمری، در عصر سامانیان بود.وی از جوهری علم لغت را فرگرفت وخود نیز تدریس می کرد. از آثارش می توان ردعلی زجاجی ودیوان شعر وکتابی در نحو را نام برد
(ریحانه الادب، ج۷ ص۵۲۰،منتخب السیاق، ص ۴۷۹-۴۸۰،ترجمه تاریخ یمینی، ص۱۹۲،فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص۲۷۳)
۷- ابو منصورعبدالملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی نیشابوری معروف به ابومنصور نیشابوری و جاحظ نیشابور.وی شاعر تازی گوی ، نویسنده ، ادیب، تاریخ نگار، لغت شناس بزرگ جهان اسلام و از بزرگان ایران در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم که درهردو زمینه ی نثر مصنوع و مرسل عربی استاد بود . او به سال ۳۵۰ ق در نیشابور زاده شد و پس ازعمری تلاش علمی ، مسافرت‌های بسیارو آوازه‌ای جهانی به سال ۴۲۹ ق در همین دیاردرگذشت . پدر و جدش ابوعلی با کندن پوست روباه و ساختن پوستین از آن ، امورات زندگی زن و فرزند می گذراندند و به همین خاطربه ثعالبی مشهور‌گشتند . ( ثعالبی در زبان عربی = فروشنده پوست روباه ) همین وجه تسمیه باعث شده برخی اورا اهل روستای پوستفروشان در چند کیلومتری نیشابوربدانند.
او نوشته های بسیار در زمینه های مختلف تاریخ، زبان، بلاغت، سیاست و…. داشته و بیشتر شهرتش به خاطر گردآوری قطعه های ادبی از نویسندگان گوناگون است. بیش از ۱۶۰ اثر در حوزه‌های مختلف ادبی برایش برشمرده‌اند و بنابرشواهد و قرائن، نزدیک به ۶۰ سال زندگی علمی برایش قائلند.
بنا به عادت معمول آن قرون و نظر به رواج بازار زبان عربی و جنبه علمیت و وسعت دایره لغات وعمومیت آن، تمام تالیفاتش عربی است وهمین امرباعث گردیده تا ایرانیان کمتر به او و آثارش بپردازند. وی شاگرد دانشمند مشهور، ابوبکر محمدبن عباس خوارزمی بوده و نورالدین ابوالحسن علی بن حسن باخرزی و ابوالفضل محمدبن حسین بیهقی از شاگردان مشهوراویند.
ابوالحسن علی باخرزی ، شاگرد برجسته ثعالبی در مورد استادش می‌گوید:«او جاحظ نیشابور است و برگزیده روزگاران و دوران‌ها . چشم‌ها به مانند او ندیده و بزرگان، برتری او را انکار نکرده‌اند. چگونه انکار کنند که او در نبودش هم ستوده می‌شود به هرزبانی. چگونه پوشیده شود؟ او خورشید است که پنهان نشود به هرجایی».
ابومنصور بزرگ مردی است که از نیشابورنام گرفت و به نیشابور آوازه بخشید اما دریغ که اینک نه نامی از این مرد فرزانه درکوچه و خیابان شهر به چشم می‌خورد و نه مزاری از او برجا است. او مدالی است درخشان برسینه این شهر، اما نیشابور، این فرزند افتخارآفرین را از یاد برده است….
از جمله آثار این مرد بزرگ عبارتنداز:
تاریخ ثعالبی ؛الامثال التشبیهات ؛التمثیل و المحاضره ؛الظرائف و اللطائف (اللطائف والظرائف) ؛الکانیه و التعریض : کتابی در ادب . غررالسیر؛یتیمه الدهر ؛دیوان اشعار؛الاعجاز و الایجاز، خاص الخاص، ثمارالقلوب فی المضاف و المنسوب، نثرالنظم، التمثیل و المحاضره ….
( منابع :مشاهیر نیشابور، فریدون گرایلی؛زبده الآثار، محمدعلی طبری؛تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، مقدمه زتنبرگ، دیباچه مجتبی مینوی؛الذخیره فی محاسن اهل الجزیره، ابن بسّام شَنْتَرینی (متوفی ۵۴۲)؛ترجمه ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب (مقدمه)، رضا انزابى نژاد.؛- ریحانه‌‌الادب، ج۱ ص۳۰ و ج۶ ص۲۷۸ ۲- فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص۱۵۶)
۸-ابومحمد،عبداله بن یوسف بن محمد جوینی (رکن الاسلام)فقیه شافعی ،مفسرولغوی متولد جوین ،ساکن ومتوفی درنیشابور.وی از پدرش وسهل ابن محمد صعلوکی وقتال مروزی کسب علم نمود .از آثارش :التفسیر-التبصره والتذکره-اثبات الاستوا-الوسایل فی الفروق المسائل می توان نام بر د.
منبع:معجم المولفین۶-۱۶۵،ریحانه الادب۱-۴۴۴الاعلام۴/۲۹۰
