شادی

یکی از تمایلات و استعدادهای درونی انسان میل و نیاز به سرور، بهجت و لذت در زندگی است. اضطراب‌های فکری و تنش‌های روانی از مشکلات جدی انسان عصر تکنولوژی است که منجر به کاهش احساس شادی در وی شده است.

در دنیای امروز عوارض رو به تزاید زندگی ماشینی که در حال بلعیدن همه احساسات، هیجانات، انسانیت و سلامتی انسان است، غیر قابل کتمان می‌باشد. اضطراب‌های فکری و تنش‌های روانی نیز از مشکلات جدی انسان عصر تکنولوژی است که منجر به کاهش احساس شادی در وی شده است‏.

یکی از مباحثی که در سال‌های اخیر در رویکرد روانشناسی مثبت مورد توجه قرار گرفته است، مبحث شادی است. واژه شادی مفهومی روان‌شناختی است که دارای تعاریف و ابعاد مختلفی می‌باشد .در واژه نامه ها شادی با واژه‌هایی همچون خوشحالی، شادکامی، خوشی و نشاط هم معنا دانسته شده است. امروزه شادی به عنوان یک معیار اصلی در تشخیص سلامت روانی محسوب می‌شود. شادی افزایش دهنده آگاهی، خلاقیت و فعالیت فرد است، تسهیل گر روابط اجتماعی است و موجب حفظ سلامت و افزایش طول عمر افراد می‌گردد. فرد شادکام، فردی سالم، فرهیخته، برونگرا، مذهبی و خوش‌بین است‏.

الف) شادی از دیدگاه روانشناسی

شادی یک حالت ذهنی یا احساسی است که مانند خشنودی، رضایت، لذت و خوشی توسط انسان ادراک می‌شود. در تحلیل مفهوم شادی نظریه‌پردازان بیشتر به دو مؤلفه شناختی و هیجانی اشاره نموده‌اند .مؤلفه شناختی بیشتر بر رضایت از زندگی و مؤلفه هیجانی بیشتر بر حالت‌هایی مانند خندیدن، شو خ طبعی و همچنین تعادل میان هیجان‌های مثبت و منفی، دلالت دارند. متفکران مذهبی و فلاسفه معمولاً شادی را به عنوان زیستن در چارچوب یک زندگی مطلوب تعریف کرده‌اند. از این دیدگاه، شادی صرفاً یک هیجان نیست بلکه نوعی شکوفایی و دست یابی به حقیقت محسوب می‌شود. امروزه روانشناسان با اشاره به اصطلاحاتی چون بهزیستی و کیفیت زندگی درباره پدیده‌هایی بحث می‌کنند که محور اصلی آن‌ها شادی است و شادی تجربه‌هایی را شامل می‌شود که فلاسفه از آن به عنوان لذت یا کام جویی یاد می‌کنند‏.

تعریف ارسطو از شادی فعالیت روح با تقوا و پرهیزکار انسان بر اساس شعور و استدلال بود. شادی از دید ارسطو، تنها با به‌کارگیری عقل و منطق در کنار تلاش برای گام نهادن در طریقت معنوی امکان پذیر می‌شود.

افلاطون شادی را حالت تعادل میان سه عنصر استدلال، هیجان و امیال می‌داند.

روانشناسان تنها پس از محبوب شدن نهضت روانشناسی مثبت نگر و طی چند دهه گذشته به بحث و بررسی علمی درباره مفهوم شادی علاقمند شدند.

یکی از مورد قبول‌ترین تعاریف توسط «روت وین هوون» هلندی ارائه شده است. وین هوون می‌نویسد: شادی به طور کلی به میزان و درجه ای از مطلوبیت گفته می‌شود که انسان بر اساس آن کیفیت زندگی فردی خود را به عنوان یک کل ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر، مقدار علاقه فرد به زندگی شخصی خود، میزان شادی فرد محسوب می‌شود. واژگان کلیدی که در این تعریف کلی از آن‌ها استفاده شده است، شامل موارد ذیل می‌شود:

۱) میزان و درجه:

واژه شادی نشان دهنده درک کمال مطلوب زندگی نیست بلکه نشان دهنده مقدار و میزان کیفی است. هنگامی که می‌گوییم فردی شاد است، این بدین معنی است که وی زندگی خود را بیش از آنکه نامطلوب بداند، مطلوب می‌پندارد.

۲) فردی بودن:

واژه شادی تنها برای تشریح حالت یک نفر قابل استفاده است و نمی‌توان آن را درباره جمع به کار گرفت.

۳) ارزیابی یا قضاوت کردن

واژه شادی هنگامی استفاده می‌شود که انسان درباره کیفیت زندگی خویش دست به یک ارزیابی کلی بزند، این قضاوت خود نشانگر یک فعالیت عقلانی است.

پس شادی صرفاً مجموعه ای از لذت‌ها نیست بلکه نوعی ساخت و ساز شناختی نیز محسوب می‌شود که افراد با کنار هم قرار دادن تجربه ها به آن می‌رسند. وین هوون از این مفهوم سازی نتیجه می‌گیرد که واژه شادی برای افرادی که ذهن آن‌ها از پویایی و استدلال کافی برخوردار نباشد، قابل استفاده نیست.

۴) زندگی به عنوان یک کل:

شادی به رضایت از کل زندگی اشاره دارد.

۵) مطلوب بودن:

مطلوب بودن احساس خوشایندی است که از یک تجربه عاطفی مستقیم ناشی می‌شود و در حقیقت جزء عاطفی شادی را تشکیل می‌دهد.

مؤلفه های شادی

محققان عوامل متعددی را در به وجود آمدن و پایدار ماندن شادی موثر دانسته‌اند از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: برقراری و حفظ روابط بین فردی منسجم و داشتن تماس اجتماعی مداوم و پایدار، ازدواج و زندگی زناشویی، مذهب و معنویت، بخشایش، ثروت و پول، عوامل زیست محیطی چون آب و هوا و موقعیت جغرافیایی، وضعیت جسمانی، اوقات فراغت، رضایت شغلی، تحصیلات، سن و… ‏.

ب) شادی از دیدگاه مکتب اسلام

از زیباترین و کارسازترین نعمات خداوند بر انسان نعمت شاد بودن، مهر و محبت و عشق ورزیدن است. در منابع دینی و فرهنگی غنی اسلام، به موضوع خوشی، خرسندی و شادمانی عنایت خاص شده است. تعریف و تمجید از مقوله های شادی در چهارچوب کاملاً منطقی و دور از افراط و تفریط و کنترل هیجانات اعم از خشم و غضب، شادی و شادمانی از شاهکارهای آیین محمدی (ص) است. اسلام بهره گیری از شادی، لذت از زندگی و رضایت‌مندی از آن را طی آموزه های سهل و آسان آموزش می‌دهد، تا جایی که حتی تبسم به چهره دیگران را پاداش داده و عملی دارای ثواب می‌شمارد و به این ترتیب به شادی عمق بخشیده و آن را درونی و پایدار می‌نماید تا تشنگی انسان را نسبت به این مقوله پاسخگو باشد. از طرفی نیز از شادی‌ها و لذت‌های زودگذر و کاذب به شدت جلوگیری نموده و معتقد است که این گونه شادی‌ها، تنها بخش بسیار کوچک و سهم ناچیزی از شادی‌های واقعی است‏.

فائقه غنمی ـ محمدرضا برزنونی