(توضیح: با توجه به اهمیت ونقش احزاب درنظام های سیاسی مردم سالار،ازاین شماره برآنیم تا نگاهی هرچند اندک به پیدایش احزاب درکشورهای مختلف ازجمله ایران داشته باشیم وتاریخچه پیدایش احزاب سیاسی را بازگو نماییم ونقش آنها را در اداره سیاسی کشورها جستجو نماییم ،باشد تا با بهره گیری از تجارب مفید احزاب در روند دمکراسی واداره جامعه ،مانیز بتوانیم سهم شایسته تری درانجام وظیفه نقش شهروندی خود ایفانماییم)
رابطه احزاب با نظام دموکراسی امری است آشکار؛ چنانکه ماکس وبر احزاب را فرزند دموکراسی می نامد. این رابطه گسیخت ناپذیر است و لازمه ی پیدایش و رشد یک نظام دموکراتیک می باشد.
حزب به مفهوم گروه و دسته یعنی به مفهوم عام آن همیشه وجود داشته است، ولی به مفهوم ویژه آن یعنی حزب سیاسی پدیده ی تازه ای است. بنابراین منظور ما در این نوشتار حرب به مفهوم جدید آن مورد نظر می باشد.
تاریخ ایران ، ورق به ورق تاریخ نهضت های عقیدتی ، جنبش های اجتماعی کوچک و بزرگ و خیزش فرقه های سیاسی و مذهبی گوناگون است. از جنبش مزدک و مانی گرفته تا قیام ابومسلم خراسانی، قیام دهقانی سندباد مغ در نیشابور، قیام استا دسیس، قیام سرخ علمان گرگان و سپید جامگان ماوراالنهر تا خیزش تنگستانی ها در جنوب، همه در تعریف حزب به معنای دسته و گروه در مفهوم عام آن است.
پیدایش اولین احزاب درکشور انگلیس:
حزب به مفهوم جدید آن برای اولین بار در کشور انگلستان و سپس در فرانسه بروز و ظهور نمود. انگلیسی ها به خوبی توانستند به دور از هیجان های انقلابات که قاره اروپا را در می نوردید؛ بین نظام پادشاهی و نظام نمایندگی برخاسته از آراء اکثریت کشور خود را اداره نمایند. انگلستان اتحادی از اقوام و ملل مختلف است ( اسکاتلند،ولز،ایرلند،گال هاواتحادیه های داخلی انگلیس)، که هریک دارای ویژگی های مخصوص خود می باشند و حتی از نظر قوانین انتخاباتی و نظام های انتخاباتی ، تفاوت های زیادی با هم دارند. فزون بر اختلاف ها و چندگونگی جغرافیایی، اختلافات شدید مذهبی، شکاف عمیقی را در صفوف مردم انگلستان پدید آورد. پس از تشکیل کلیسای انگلیکان و اعلام استقلال آن از کلیسای کاتولیک در سال های ۱۵۳۴تا ۱۵۶۳ ، اختلاف مذهبی در این کشور شکل آشکاری بخود گرفت و سه کلیسای مختلف در مقابل هم صف آرایی کردند. کلیسای آنگلیکان که کلیسای دولتی انگلیس بود و اعضای آن عضو مجلس لردها می باشند، در مقابل کلیسای کاتولیک که در برگیرنده ی وفاداران به کلیسای روم می باشد، قرار می گرفت و هردو کلیسای یاد شده خود را در مقابل پروتستان های «ناهمنوا» یافتند. فزون بر این ، به تدریج نیروهای سکولار هوادار جدایی دین از سیاست به عنوان نیرویی جدید و در عین حال قدرتمند در صحنه های سیاسی حاضر شدند و در سال های ۱۸۳۰ و ۱۸۴۰ به عنوان خطر جدی برای نیرو های مذهبی مطرح شدند. به رغم شکاف های مذهبی و جغرافیایی که از آن سخن رفت ، انگلستان از دیر باز شاهد نظام کامل دو حزبی است و نمونه آشکار آن به شمار می آید. پارلمان این کشور از دیر باز صحنه ی چالش میان دو گروه سیاسی بوده است و این سنت همچنان در انگلستان امروز نیز دیده می شود. «ویگ‏ها» و «تورى‏هاىِ» دیروز و کارگرها و محافظه‏کارانِ امروز مهم‏ترین نیروهاى سیاسى این کشور را در گذشته و حال را تشکیل داده‏اند. اگرچه نظام دوحزبى انگلستان ریشه در تاریخ این کشور دارد، ولى به جرأت مى‏توان گفت نظام انتخاباتى این کشور دست کم موجب نهادینه ‏شدن و پایدارى این سنّت کهن شد و اگر چنانچه انگلستان نظام انتخاباتى دیگرى را تجربه مى‏کرد، نظام حزبى این کشور به گونه دیگرى شکل مى‏گرفت. نظام انتخاباتى انگلستان موجب شد تا دو گروه رقیب از طرح مسائل جزئى و منطقه‏اى در انتخابات پرهیز کرده و تنها به ارائه طرح‏هاى کلى براى کشور بپردازند. این دو گروه رقیب از این راه توانستند جناح‏هاى مختلف را در دو حزب فراگیر متمرکز سازند. فراگیربودن دو حزب بزرگ این کشور، گواهى بر شکننده‏ بودن نظام دوحزبى است و برخلاف آنچه که ادعا مى‏شود، نظام دوحزبى انگلستان به هیچ وجه کامل نمى‏باشد. آشکارترین دلیل این امر وجود حزب سوّمى از ایرلندى‏ها در این کشور است که به عنوان حزب سوم طرفداران فراوانی دارد. علاوه بر این، هر یک از دو حزب بزرگ، خود در برگیرنده جریان‏هاى سیاسى رقیبی است که برخى از آنها در قالب گروههاى مختلف پارلمانى آشکار شده‏اند. علاوه بر این، ملیّت‏هاى مختلف نیز جریان‏هاى سیاسى جداگانه‏اى را تشکیل مى‏دهند که هر یک (ایرلندى، اسکاتلندى‏ها و گال‏ها) از راه رابط منتخب خود با رابط خود در حزب ارتباط دارند.
حزب ویگ: این گروه جداشدگان از کلیسای اسکاتلند در قرن هفدهم میلادی به کار می رفت. در سال ۱۶۷۹م . این نام بر مخالفان انگلیسی جانشینی دیوک آو یورک و بعدها جمیز دوم که متدین به مذهب کاتولیک بود اطلاق می شد. این دسته از قدرت پارلمنت در برابر امتیازات ویژه ی مقام عالی سلطنت حمایت میکردند.
حزب توری: در سال ۱۶۸۰م. جمعی از اشراف انگلستان و سلطنت طلبان مدافع مقام سلطنت بودند که به تخفیف توری خوانده میشدند. توری ها قائل به موروثی بودن حق سلطنت بودند.
می توان این گونه اظهار داشت که این دو حزب که تا به امروز در صحنه ی سیاسی انگلستان حضور دارند قدیمی ترین احزاب در جهان به مفهوم جدید آن می باشند. هر چند از بدو تاسیس تاکنون تغییرات عمده ای را از سر گذرانده اند.
منابع: تاریخچه احزاب – صفر زمانی.
تاریخ احزاب در ایران – عبدالحسین آگاهی.
چالش های توسعه سیاسی – سید عبدالعلی قوام.