آثارحقوقی وقف
بخش دوم
اداره وقف و مال موقوفه به عهده متولی و ناظر است. وظیفه متولی تصمیم‌گیری برای اجرا می‌باشد و ناظر نقش بازرسی و نظارتی بر مال موقوفه را دارد. متولی در جریان وقف اموال، از طرف واقف تعیین می‌شود بنابراین پس از تحقق وقف، واقف حق تعیین متولی را ندارد. واقف می‌تواند خود را متولی قرار دهد ولی درهرصورت تُولیت متولی باید از طرف اداره اوقاف تأیید گردد. در صورت اختلاف در این مورد، مراتب در دادگاه مطرح و قابلیت رسیدگی را دارد. متولی حق دارد که این سمت را قبول یا رد نماید؛اما چنانچه سمت تولیت را پذیرفت، دیگر حق استعفا ندارد مگر در موارد خاص. واقف نمی‌تواند متولی را عزل نماید و چنانچه متولی در عمل مدیریت وقف مرتکب خیانت‌درامانت گردد و از وصف عدالت خارج شود، از طرف دادگاه، امینی به او ضمیمه می‌گردد. البته در یک صورت عزل متولی ممکن است و آن در صورتی است که در وقف نامه قیدشده باشد که در صورت عدم عدالت یا خیانت‌درامانت متولی، واقف یا حاکم شرع حق عزل او را دارد. همچنین واقف ممکن است شرط حامی را و یا صفت خاصی را برای متولی در نظر بگیرد و چنانچه متولی از آن وصف خارج شود خودبه‌خود سمت متولی از وی سلب خواهد گردید.
متولی می‌تواند برای اداره امور یک نفر را به‌عنوان وکیل در امور اداره مال وقف‌شده بگیرد و آن‌هم در صورتی امکان‌پذیر است که در وقف نامه شرط مباشرت نیامده باشد. متولی برای اداره موقوفه مستحق گرفتن اُجرت است. مهم‌ترین وظیفه متولی نگهداری مال موقوفه است زیرا باید عین مال موجود باشد تا بتوان از منافع آن بهره برد؛بنابراین در درجه اول منافع موقوفه صرف نگهداری و حفظ تعمیر آن می‌شود و مازاد آن بین موقوف علیهم تقسیم می‌شود البته هزینه نگهداری موقوفه در حد متعارف و متعادل باشد. گاهی اوقات ممکن است در طول زمان عین مال از بین برود مثلاً یک‌خانه وقف گردیده در اثر حوادث طبیعی از بین برود در این حالت چون با از بین رفتن عین مال، منفعتی از آن حاصل نمی‌شود، وقف منحل می‌گردد و یا گاهی مال وقف‌شده به حالتی درمی‌آید که آن مال از بین نرفته ولی منافعی ندارد مثل خانه‌ای که به‌شدت فرسوده گشته در این حالت شاید بتوان با فروش آن وجهی بدست آورد و صرف اموری نمود که به نیت واقف نزدیک باشد. باید توجه داشت در سه مورد می‌توان مال موقوفه را فروخت:
۱ـ خراب شدن مال موقوفه ۲ـ ترس از خراب شدن مال موقوفه به‌نحوی‌که آباد کردن آن ممکن نباشد و یا کسی حاضر به آباد کردن آن نباشد ۳ـ اختلاف بین موقوف علیهم به صورتی که بیم خون‌ریزی و کشتار بین آن‌ها باشد.
چنانچه قسمتی از مال موقوفه خراب شود، فقط باید همان قسمت را فروخت نه همه موقوفه را مثلاً اگر موقوفه یک باغ باشد و قسمتی از درختان آن خشک شود، فقط قسمت خشک‌شدهقابل‌فروش است نه همه آن باغ.
نویسنده :محسن تقیان
